Электронлă вулавăш

Уруков хăех каларĕ-çке-ха: ашшĕнчен вăл сакăр çулти ача юлнă. Унран кĕçĕннисем амăшĕ çумне тата виççĕн пăчăртаннă. Пурĕ тăватă ача. Ашшĕ вăрçа тухса кайсан, тепĕр икĕ уйăхран, пиллĕкмĕшĕ çуралнă. Пӳрт тулли вĕтĕр-шакăр. Пĕри тепринчен шăп та лăп икшер çул кĕçĕнрех. Чăн асли — сакăр çулти Петĕр. Ыттисем пурте урайĕнче йăшăлтатаççĕ. Амăшĕ колхоз ĕçĕнчен таврăнсан, пурте вĕсем амăшĕн саппун аркийĕнчен уртăнаççĕ, çухăра-çухăра çăкăр ыйтаççĕ.

— Сывă пултăр çĕрулми! — тет халĕ Петр Иванович кулкаласа. — Эпир уйăхĕ-уйăхĕпе çăкăр курман. Юрать-ха, килти пахчара аннепе иксĕмĕр çĕрулми лартаттăмăр та кăларнă чухне вара ушкăнĕпе пуçтараттăмăр... Пĕтĕм ачи-пăчи йăран çинче йăраланать. Хăйсем те çĕрулминчен шултрах мар... Кĕркунне сивĕпе кӳтсе кĕретĕн — сĕтел çинче тин çеç вучахран антарнă çĕрулми пăсланать. Кулачран та тутлă, ашран та техĕмлĕ, пылран та пылак. Ирхине — çĕрулми, кăнтăрла — çĕрулми, каçхине — çĕрулми... Шкула кайнă чух та хеве çĕрулми чиксе каяттăм. Каласан ĕненмĕн: çĕрулмине эпĕ халĕ те çăкăрпа çиейместĕп. Хăнăхман. Яшкана — çăкăрпа, пăтта та çăкăрпа çиетĕп, çĕрулмине — çаралла.

Сад ăсти каланине итленĕ май, Шангин ун çине куç хӳрипе пăха-пăха илет, хăй Шухăшлать: «Вăл манран ултă çул аслăрах... Çитĕннисем хушшинче ултă çул ниме те пĕлтермест, палăрмасть, сисĕнмест... Анчах вăхăт-вăхăт унăн сăнĕ вăтам çулсенчен иртнĕ çын сăнĕ пек курăнса каять... Хура-шур çителĕклех тӳснĕ...»

Агрономăн сăнакан куçне Уруков çийĕнчех сиссе илет, унăн шухăшне те витĕрех курать.

— Хунавлах хытă аврĕ пурнаç, — тет вăл. — Тимĕр тылăпах тылларĕ... Çамрăкла ватăлтăм... Хатар Гео-гийĕнчен эп, акă, тăватă çул кăна аслăрах. Пăхăсăн, ун çумĕнче эпĕ — старик, вăл — çаплах яш çын.

— Эпĕ пин те тăхăрçĕр вăтăр тăххăрмĕш çулта çуралнă, — кĕтмен çĕртен хушса хучĕ Микулай:

— Эсир тата çамрăкрах... Сирĕн пĕтĕм пурнăç малалла...

— Ыйтма юрать-и, Петр Иванович, пĕр япала пирки?

— Тархасшăн.

— Ĕнер пирĕн колхоз председателĕ Александр Васильевич Сармаев, — темĕнле кăшт хăпартланарах пуçларĕ сăмахне Шангин, — шкулта вуннăмĕш класри ачасемпе тĕл пулса калаçнă. Лешсем ăна, хăй калашле, çăвăр автансем пек сăхса пĕтернĕ: «Пирĕн колхозра нимĕнле савăнăç та çук», «Пурте стройкăна каятпăр!..» Эсĕ те, Петр Иванович, ача пулнă...

— Çук, эпĕ ача пулман, — ахăлтатсах кулса ячĕ Уруков. — Тӳрех çакнашкал хытанка чăваш çуралнă...

— Чим-ха, эпĕ кулса мар...

— Юрĕ-çке, юрĕ, эпĕ те сăмах май кăна, — Уруков Микулая хулпуççийĕнчен лăпкаса илчĕ. — Кала, итлетĕп.

— Пурнăç епле йывăр пулсан та, ача-пăча хăй валли савăнăç тупатех, — терĕ Микулай. — Эс, акă, мĕнре курнă савăнăç? Мĕншĕн савăннă?

— Каларăм-çке, — каллех кулса илчĕ Уруков: — Чи пысăк савăнăç пирĕншĕн çĕрулми пулнă. Унтан вăрçă пĕтессе кĕтнĕ. Пирĕннисем çĕнтерчĕç — савăнăç. Атте таврăнаймарĕ — хурлăх. Апла пулин те тăлăх-туратăн ӳсмерĕмĕр эпир, каллех савăнăç... Вăрçă пĕтнĕ ире ас тăватăп. Эпĕ ĕнтĕ вуникĕ çулхи ача. Пĕтĕм халăх урама тапса тухнă. Правлени уçă чӳречинчен радио кĕрлет. Пурте савăнаççĕ, анчах пирĕн анне питне саппун аркипе хупланă та ӳлесех макăрать. Атте çук... Паян кунчченех кĕтет ăна анне, çапла чунне йăпатать... Камшăн мĕнле ĕнтĕ савăнăç тĕни... Атте сад ĕçне юрататчĕ... Эпĕ те юратрăм... Акă вăл ман савăнăç! — Уруков аллине сарса йĕри-тавралла кăтартрĕ. — Савăнăçа таçта çичĕ ютра, вăрттăн сукмаксем çинче шырамалла мар, хамăр ялтах тупма пĕлмелле. Кулленхи ĕçре. Пуçа чик те ĕçле! Каçалăк умĕнче пуçа каçăртса ан тăр... Коммунизм тетпĕр... Пĕрре сикнипех çитме çук унта. Куллен тар кăларса ĕçлемелле. Тӳсĕм-чăтăм кирлĕ. Ĕнсе хыçнипех ĕç пулмасть.

— Саккунлă, — терĕ Микулай.

Тепле сыхлансан та, чи пăлханнă самантра ун чĕлхи вĕçĕнчен час-часах çак сăмах вĕçерĕнсе каять.

Вĕсем Çавал хĕрринелле çаврăнса анчĕç. Кăвайт йĕри-тавра ачасем малтанхи пекех хĕвĕшеççĕ. Анчах нӳрĕ çĕрĕк çулçă нумай купаласа тултарнипе кăвайт арасланса çунаймасть, йăсăрланать кăна.

— Пăтратмалла, — терĕ Уруков, вара аллине вăрăм шалçа тытрĕ те кăвайта пăлхатма пикенчĕ. — Хытăрах çунтăр йăх-ях, тасалтăр усал-тĕсел!..

Йĕпе çулçă айĕнчен самантрах кĕлте пек çулăм вăркăнса тухрĕ. Ĕнтĕ кăвайт çунакан вырăнта кĕл самаях пухăннă.

— Эпĕ халех, — терĕ Петр Иванович, агронома ачасемпе вут умĕнче хăварса. — Çил пек...

Вăл сад варринчи хăйĕн хӳшши патнелле чупрĕ. Тем ĕçпе ĕнтĕ.-Унччен те пулмарĕ, аллинчи хура сăран кушеле суллантарса, каялла персе те çитрĕ.

— Хăнана хăна пек пăхмалла, — чеен куç хĕссе илчĕ вăл. — Кучченеçĕ темех мар та, хамăра кура аптăрамĕ.

Сăран кушелĕнчен вăл хăйăр çине пĕр купа çĕрулми кăларса хучĕ.

— Уçă сывлăшра, кĕл ăшĕнче пĕçернĕ чăмăрла çĕр-улмине мĕн çиттĕр?

Вăрăм шалçапа кăвайт айĕнчи кăвара сиркелесе, Петр Иванович çĕрулмине, çăмарта пек, пĕрерĕн-пĕрерĕн кĕл ăшне вырнаçтарса хучĕ, çиелтен каллех кĕлпе витрĕ.

— Эх, тусăм çĕрулми-и, — çинçерех хитре сассипе юрласа ячĕ вăл, — тунсăхлап, манаймастăп, эп савни-и-исĕр пурнаймасп!

Çамрăк агронома паянхи тĕлпулу чăннипех тĕлĕнтерчĕ, савăнтарчĕ. Вĕсем нумайччен калаçрĕç, тем çинчен те сăмах хускатрĕç. Пĕр-пĕринчен именмесĕр, нимĕн пытармасăр, юлташла, тусла. Кĕçех кĕл ăшĕнчи çĕрулми те пиçрĕ. Петр Иванович чи малтан ачасене пĕрер валеçсе пачĕ. Икшер валеçме çитеймере: ачисем нумай, улми сахалтарах.

Тӳперен вĕри хĕвел хĕртсе тăрать. Кăвайчĕ те вĕçĕмсĕр çулăм сапать. Микулай вара ăшăпа хытах пăшăхрĕ.

— Çумăр кирлĕ, — терĕ вăл, тӳпенелле тинкерсе. — Хирте ыраш калчи вăй илеймест. Кайран акнă çуртрисем шăтаймаççĕ.

— Ара, çав, — ассăн сывласа илет сад ăсти, вĕри çĕрулмине вĕре-вĕре. — Садсем чечек тăкнă çĕре çумăрĕ питĕ кирлĕ. Юр кайнăранпа пĕртте çуса кăтартмарĕ. Çуллен çутçанталăк мехелĕ çапла пулаканччĕ: юр кайса пĕтет, аслати авăтса çумăр çăвать, çĕр ирĕккĕн сывласа ярать.

— Тĕрĕс, çĕр сывлать. Уйрăмах аслатиллĕ çумăр хыççăн, — килĕшет унпа агроном. — Анчах лĕкĕрен тасалмасăр çĕрĕн кăкăрĕ уçăлаймасть.

— Ара çав, вăхăтра мунча кĕмесен, хамăр та «купăс калама» тытăнатпăр.

Сад ăстипе агроном кулаççĕ.

Çапла, нумай юмахларĕç вĕсем паян. Анчах иккĕшин те каламалли тем пур. Чи кирли, чи пахи, халиччен никам каламанни. Вĕсем пĕр вăхăт шухăша кайса лараççĕ. Кăшт ытлашши кушăрхаса пиçнĕ çĕрулми хуппи çеç кăчăртатать хăйсен çирĕп шăлĕсем айĕнче. Тутисене пĕçертнипе иккĕшĕ те çине-çинех ĕфф те ĕфф тесе вĕреççĕ.

— Нумай пурăн — нумай курăн, — терĕ Уруков, хăй шухăшне пĕтĕçтерсе. — Пахчана килсе кăмăл тунăшăн тавах сана, Николай Степанович... — Вăл кăшт тăхтаса тăчĕ. Тата, асăрхăр, çамрăк агронома малтанхи хут Николай Степанович тесе чĕнчĕ. — Эпĕ пĕр япала пирки ыйтса пĕлесшĕн... Эсĕ, акă, пирĕн Кариньковпа халиччен пĕрле пурăнман, пĕрле ĕçлемен... Пĕр урапа çинче ларман... Пĕр хĕр хыççăн те çӳремен... Епле-ха эсир пĕр-пĕрне килĕштереймерĕр.

— Кукăрпа тӳрĕ перне-пĕри нихçан та килĕштермеççĕ, — кĕскен çеç хуравларĕ Шангин. — Пĕр-иккĕ тĕл пулсан, эпĕ çав тăрнаккая витĕрех куртăм...

Анчах Микулай клубра, Кариньков кабинетĕнче, малтанхи кун мĕн асăрханине шарламарĕ. Сĕтел çиттийĕ çинче кĕленчепе стакан йĕрĕсем — ытла та пĕчĕк детальсем. Кашни вак-тĕвекпе çыхлансан, Микулая хăйне те çĕтĕк чунлă этем вырăнне хума пултарĕç. Ĕçчĕр, савăнччăр!.. Мĕне кирлĕ çын хыççăн йĕрлесе çӳрени? Нумаях пулмасть вăл таçта пĕр сăвă вуланăччĕ:

 

Туссем, малтан мала утасчĕ,

Çитесчĕ ĕмĕт çӳллĕшне!

Мал ĕмĕт çуккисем путаççĕ

Эрех-сăра ăшне, —

 

сасăпах вуласа пачĕ вăл.

— Ху çырнă-и? — тĕлĕнчĕ Уруков.

— Çу-ук, çын сăвви, — аллине сулчĕ агроном. — Вулама юрататăп. Сăмах янравĕ килĕшет... Шыв шăнкăртатса юхнă пек... Вăрман шавланă пек... Çутçанталăк кĕвви...

— Эппин татах ыйтам-ха, — çумарах ăвăнчĕ Уруков. — Санăн Ювашевăпа, тем, юрату мар пулĕ те?

— Юрату мар ырату... Чун ыратать, — терĕ Микулай, йывăррăн сывласа.

Петр Иванович урăх сăмах чĕнме хăяймарĕ. Çапах та унăн çамрăк юлташа тем калас килет, пиччĕшĕ шăллĕне каланă пек, пĕтĕм чĕререн... Пурнăçри йăнăш утăмсенчен, тĕрлĕ кăлтăк-сăлтăкран, инкек-синкекрен ытларах сыхланма сунас килет.

— Асăрханарах çӳресчĕ, Николай Степанович, — тет вăл майĕпен. — Тӳрех йытă çăварне кĕрес марччĕ...

Уруков сăмахĕ Микулайшăн ĕнсене хăрăк турат тăрăннă евĕрлех туйăнать.

— Мĕн усал турăм-ха эпĕ? — кӳреннĕн ыйтать Микулай.

— Усалли нимех те туман, — лăплантарать ăна Уруков. — Çынсем кашни утăма сыхласа тăраççĕ... Йăнăш ярса пусрăн — сăмах сарма сăлтав... Пăрах кирлĕ-кирлĕ марпа çыхланма... Лăпланса ĕçле...

— Епле кирлĕ-кирлĕ марпа, Петр Иванович? Этем ăраскалĕ...

— Ăнланатăп... Ювашевăна пулăшмалла... Тĕрĕслĕхе çиеле кăлармалла... Кăшт тăхта, вĕçне-хĕрне йăлтах тупăпăр... Анчах, ман шутпа, Нина Ювашева хăй шăпишĕн хăй те ытлашшиех хыпăнса çунмасть... Мĕншĕн ку таранччен нимĕн те шарламасть-ха вăл?

Микулай чĕри кăртах турĕ. Вăл аллине пиншакĕн шалти кĕсйине чикрĕ те Нина çырăвне пăчăртаса тытрĕ. Куççульпе çăвăннă çав çырăва парторганизаци секретарьне вулаттарма та хатĕрччĕ вăл. Анчах шăп çав самантра Çавал хĕрринчи кăвайт умне Иван Демьянович Хадаров пырса тухрĕ.

— Ха-а, пирĕн Петр Иванович райри пек пурăнать! — терĕ вăл, аллисене икĕ еннелле сарса. — Епле калаççĕ-ха поэтсем?.. Çĕр çинчи çăтмах!.. йĕри-тавра — чечеклĕ улма пахчи. Хăй, Саваоф пек, кăвайт умĕнче тăрать. Шуйттансене вĕри çатма çинче ăшалать. Чăн-чăн Саваоф! Сухалĕ кăна çук... Ну, сывă-и, Петр Иванович? Пĕлетĕп: ку çамрăк юлташ — пирĕн агроном. Ну, здравствуйте, коллега!.. Эпĕ те канмалли кун тăван яла килсе курас терĕм. Ялĕ инçех те мар-ха, пурпĕрех куллен килсе çӳрейместпĕр. Ĕç, ĕç, ĕç... Мăй таран ĕç!.. Ĕнсе хыçма та вăхăт çук...

Темĕнле кăшт хăйăлтирех сасăпа пĕр сывлăш çавăрмасăр калаçнă хушăра Хадаров Уруковпа Шангина алă пачĕ, хăй сисмесĕрех кăвайт тавра ик-виçĕ хут çаврăнчĕ, сад ăстине çурăмĕнчен ал тупанĕпе пыра-пыра лăпкарĕ, хăй тĕллĕнех лăх та лăх кулкаласа илчĕ.

Иван Демьянович Хадаров малтанах çамрăк агронома килĕшрĕ те темелле. Шултра йыпппи этем. Ун пеккисем усал пулма кирлĕ мар. Виçĕмçултанпа Иван Демьянович сахал улшăннă. Чăн та, ун чухне вĕсем ăнсăртран çеç тĕл пулкаланă-ха. Тĕрĕссипе, ялти ятлă çын тĕксĕм сăн-питлĕ практиканта лайăххăн асăрхаса та юлайман. Юрĕ-çке, кӳренмеллиех çук. Уншăн халь, акă, çамрăк агроном хăйĕнчен нумай аслăраххине куç сиктермесĕр сăнать.

Хадаров — кĕрнек кӳлепеллĕ патвар çын. Кашта теççĕ ун пеккисене. Çавал тăрăхĕнче çынсем чăн та шултра ӳсеççĕ иккен. Çĕрĕ мăнтăр, сывлăшĕ уçă, шывĕ таса. Çулĕпе Иван Демьянович пĕр аллă-утмăл хуш-шинче патлаттарса утать пулмалла. Апла пулин те, тулли питĕнче пĕркеленчĕк таврашĕ палăрмасть. Тумланасса вăл çуллахи май тумланнă: çийĕнче — йетĕн пиртен çĕлетнĕ шурă костюм, пуçĕнче — капрон шлепке. Хими, мода!..

«Çĕр çинче шăв-шав кăлармасăр çӳреме юратать», — тенĕччĕ ун пирки Кĕтерук кинеми. Тен, ку терĕсех пуль. Тавлашмăпăр. Çав вăхăтрах Хадаров сăмах ваклама ӳркенни те курăнсах каймасть. Хĕвелçаврăнăш сапнă пек сапать сăмаха. Ывçи-ывçипе. Хăш чухне, тен, хĕвелçаврăнăшĕ мар, хуппи кăна сапăнать? Вăхăт-вăхăт ун сăмахне лайăххăн тăна илсе юлма та çук. Сасси те хăйĕн кĕрнеклĕ кӳлепине кура мар, çинçете хăйпăкрах.

Васкарах калаçнă чух пырĕ тĕпĕнче ши-ши шăхăркалани илтĕнет. Астма чирĕпе аптăрать тейĕн.

Тахçан, пĕр вăтăр виçĕ çул ĕлĕкрех, Хатар Тимьян Иванĕ, ялти пуян Таймас Варлам хĕрне Таçука Нарспи вырăнĕнче курнăскер, хăйне чип-чиперех Сетнер тесе шутланă. Анчах ун çумĕнче халь Сетнерĕн чĕрне хурине те тупаймăн. Çук, çук, çамрăк агроном ăна пуçĕпех тиркесе тăкма шутламасть. Çапах та Хадаровăн чăн-чăн тивĕçĕ-тивлетне лайăх курать. Çамрăк куç — çивĕч куç. Таçтах пытанаймăн!..

Çиелтен пăхсан, Хадаров — питĕ евĕк кăмăллă çын. Вăл пуринпе те вашават пулма тăрăшать, пурне те юратать, хисеплет. Çыншăн чунне кăларса пама хатĕр имĕш, тĕрĕссипе, хăй ăшĕнче вăл, пĕр хăйсĕр пуçне, хăйĕн килĕ-çурчĕсĕр, арăмĕпе ывăлĕсĕр тата сăнчăрти Тарзан ятлă йыттисĕр пуçне, тĕнчере, паллах, никама та юратмасть, хисеплемест. Питĕ яка, питĕ йăпăлкка этем. Кулленхи пурнăçра тĕл пулакан темле шăтăк-çурăка та вăл çийĕнчех çилĕм сĕрсе çыпăçтарĕ, çиелтен лакпа çутатса хурĕ.

Çамрăк агроном ун пирки, тен, яланхи пекех, ытлашши «васкавлă выводсем» тăвать? Çын куçĕнчи çӳппе курнă, хăй куçĕнчи пĕренене асăрхаман, теççĕ. Тинкеререх пăхсамччĕ, Микулай тусăм! Ан сăрпалан, ан васка!..

— Çамрăк коллегăмçăм, — тет Хадаров, Микулай еннелле çаврăнса. — Халь кунта, акă, тем пысăкăш сад, анчах вăл пĕрер йывăçран пуçланнă. Чăн малтанхи улмуççине эпĕ хам алăпа лартнă... Пайтах вăй хунă... Сан аçупа пĕрле, Петр Иванович, ара çав, сан аçупа пĕрле, — Хадаров самантлăха такăнчĕ, имененçи пулчĕ, унтан каллех тӳрленчĕ те хĕвелçаврăнăш хуппи пек сăмахне малалла пĕрхĕнтерме пикенчĕ. — Тăрăшнă, тăрăшмасăр пулман... Яла таврăнсан, çакăнта кĕрсе курмасăр тӳсейместĕп... Чун туртать... Хам чĕртнĕ сад, хамăн тымар, хамăн хунав... Итле, çамрăк коллега!..

Çамрăк коллегăн тем итлесе тăрас килмерĕ. Хĕвелçаврăнăш хуппи пĕр вĕçĕм питне сапăнни йăлăхтарать, йĕрĕнтерет.

Ачасем садран Çавал хĕррине çаплах çулçă, хытхура тултаççе, çĕклемĕ-çĕклемĕпе вутта пăрахаççĕ. Хадаров та пĕр вĕçĕм сăмах сапать. Вăхăт-вăхăт унăн сăмахĕ, пĕлтĕрхи кивĕ çулçă пекех, кăвайт çине чăштăртатса тăкăннăн туйăнать. Çавна пула куçа çиекен усал тĕтĕм йăсăрланса хăпарать тейĕн. Хадаровăн пыр тĕпе шăхăркалани вут çинчи хытхура çатăртатнипе пĕрлешсе каять.

Микулай текех чăтса тăраймарĕ, кайма пуçтарăнса, Урукова алă пачĕ. Анчах Хадаровпа сывпуллашма тăрсан, лешĕ Микулайăн аллине тытрĕ те çийĕнчех вĕçертесшĕн пулмарĕ.

— Коллега, — терĕ Хадаров, çамрăк агрономăн çулне пӳлсе. — Каçарăр, аçăр ячĕпе еплеччĕ-ха? Ах, Николай Степанович!.. Тавтапуç... Ăçта ун пекех васкатăр? Манăн сирĕнпе пĕр-икĕ сăмах калаçса илмелли пурччĕ. Петр Ивановичпа та эрне ытла тĕл пулаймарăмăр... Тен, канмалли куна чăн-чăн канмалли кунах тăвăпăр, э? Ан тив, чуна кантармалли кун пултăр... Пирĕн пата кайăпăр та сĕтел хушшине ларса шăкăл-шăкăл халапланăпăр. Мĕншĕн пĕр-пĕрин патне кĕрсе çӳрес мар?

— Пĕрре кĕме тăнăччĕ эпĕ, — сăмах май тĕртсе илчĕ Шангин.

— Э-эй, çамрăк тусăм, Николай Степанович, — питĕ пăшăрханнăн питне-куçне пĕркелерĕ Хадаров. — Апла мар, чипер, ĕретлĕ кĕрсе çӳрес пулать. Сирĕншĕн те, пирĕншĕн те питĕ кӳренмелли япала пулса тухнă ун чухне... Йытă мĕн пĕлет вăл? Ăсĕ çук — пăсĕ кăна. Пирĕн хирĕçме кирлĕ мар... Мĕн пулса иртнишĕн каçарăр ĕнтĕ, çамрăк коллегăмçăм!.. Пĕрле шăкăлтатса пурăннине мĕн çиттĕр!.. Епле, Петр Иванович, Николай Степанович, кайăпăр-и? Пĕрер пӳрнеске ӳпĕнтерсен те çылăх пулмĕ, э?..

— Ырă сăмахăршăн тавтапуç, Иван Демьянăч, — терĕ Уруков. Пыраймастăп. Манăн паян çакăнтах шаплатса çурăлсан та пахчана йăх-яхран тасатса çитермелле. Халь те вăраха ятăмăр. Кĕçех хурт-кăпшанкă, шăна-пăван ĕрчеме тытăнать. Çунтармалла, йăлтах çунтармалла. Юрать-ха, паян шкул ачисем тухса пулăшрĕç. Ыран вĕсен — вĕренмелли кун.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн