Кӗҫнерникун Улатимӗр (чӑвашла ӑна ҫапла чӗнӗттӗмӗрччӗ) Путин журналистсемпе пресс-конференци ирттерчӗ, вӗсен ыйтӑвӗсем ҫине хуравларӗ. Раҫҫейри халӑхсене пырса тивекен ыйту та чи пӗрремӗшсенчен пӗри пулчӗ.

Путин мӗн каласси иккӗленӳллӗ марччӗ. Пӗр йышӑннӑ сӑмаха вӑл, каялла илмесси тахҫанах паллӑччӗ. Хитре сӑмахсем каларӗ. Сӑмахран, «нужно обеспечить людям возможность изучения родного языка», — терӗ. Тӗрӗс сӑмахсем. Ни чӑвашӗ, ни тутарӗ хирӗҫ мар. «Вопрос, связанный с языком, направлен только на одно – создать всем детям, где бы они ни проживали на территории Российской Федерации, равные стартовые условия для будущей жизни», — ку та тӗрӗс ӗнтӗ. Камӑн хӑйӗн ачине япӑхрах пурнӑҫ сунас тейӗ? Никам та пуль. Сӑмаххисем хитре, анчах вӗсем хыҫӗнче мӗн пытанать? Пур халӑха та вырӑслантарас тӗллев кӑна. Улатимӗр «патша» шухӑшӗпе ачасем пурте вырӑсла пӗлсен кӑна вӗсен пӗрешкел условисем пулӗҫ. Кунта йӗкӗлтесе илме те пулать: чӑн та икчӗлхеллӗхре ӳсекен ачасем ӑслӑрах пулнине нумай тӗпчев ҫирӗплетсе панӑ. Паллах, вырӑссен пӗр чӗлхе ҫеҫ пулнипе вӗсем ку тӗлӗшрен аталану енӗпе кая юлаҫҫӗ, ҫавна пула пирӗн «патша» пӑшӑрханать те пуль, ҫавна пулах пӗр тан условисем хатӗрлесшӗн те.

Туллин тишкерни

Путинӑн сӑмаххине, вӗсене kremlin.ru сайтра вырнаҫтарнӑ, туллин пӑхса тухар пуль. Малтан пуҫласа вӗҫӗ тарин.

«Первое, я считаю, что у нас нет никакой остроты в сфере национального, как Вы выразились, вопроса», — ҫапларах хуравне пуҫлать Мускаври «мӑн хуҫа». Улатимӗр, ара наци ыйтӑвӗ ҫук пулсан сирӗн пресс-конференцинче унашкал ыйту пулмӗччӗ те вӗт. Пӗлтӗрхинче пулман, виҫӗмҫулхинче пулман. Кӑҫал ҫак ыйтӑва пачӗҫ пулсан наци ыйтӑвӗ ҫивӗчленнине пӗлтермест-им? Е хӑвӑра хӑвар ҫапла лӑплантарса ларатӑр-ши?

Малаллине илсе кӑтартрӑмӑр ӗнтӗ — Улатимӗр пуриншӗн те пӗрешкел услови туса парассишӗн ҫунать иккен. Хӑть Шупашкарта пурӑнакан ачашӑн, хӑть Мускавришӗн. Тӗллевӗ лайӑх. Анчах темшӗн ҫак пӗртанлӑха вырӑс чӗлхи урлӑ тумалла. Пӗр тан условисем тӑвас тетӗн пулсан — ил те туса пар условисем Шупашкар та Мускавра та чӑвашла вӗренме. Мускаври чӑваш та Шупашкарти чӑваш та хӑйне пӗр тан туйтӑр. Ҫук вӗт, «патша» шухӑшӗпе ҫакна пурнӑҫлама вырӑсланни ҫеҫ май парать. Ачасем пӗр тан мар пулни — ҫутҫанталӑк, Турӑ тунӑ япала. Пӗри ӑслӑ, тепри — катӑкрах. Ҫак пӗртанмарлӑхпа вӑл мӗнле кӗрешесшӗн-ши? Чӗлхе пӗртанлӑхӗ ҫеҫ «пӑшӑрхантарать» ҫав ӑна...

Тепӗр абзацӗ Тутарстан пирки, унӑн юлташӗсем вӑл тӑрӑхра чылай пулни пирки. Тутарстанра пурӑнакан тата ун тулашӗнчисен пурнӑҫ старчӗн условисем пӗр тан пулмалли пирки. Кунта та пӗр сӑмах та тутар чӗлхи пирки каламасть — пӗтӗм шухӑш йӑлт вырӑс чӗлхипе ҫыхӑннӑ.

«И если люди будут знать свой национальный язык, о чём я сейчас тоже скажу, считаю это очень важным на самом деле, и будут тогда отставать в языке межнационального общения – в русском языке». Акӑ — чӑн-чӑн вырӑс шовинисчӗн шухӑшӗ. Эпӗ чӑвашла пӗлни, иккен, мана вырӑс чӗлхине пӗлме пи-и-и-и-итӗ чӑрмантарать. Ку статьяна чӑвашла ҫырни те йӑлт ҫавӑнпах ҫыхӑннӑ пуль? Тен, эпӗ, вырӑсла пӗлместӗп те ҫавӑнпа ӑна чӑвашла ҫыратӑп. Куншӑн хама пит япӑх туятӑп ӗнтӗ. «Мускав хуҫи» ман пеккисемшӗн питӗ кулянать. ЙӐНӐШАТӐН УЛАТИМӖР! Эпӗ вырӑсла та ҫырма пултаратӑп, чӑвашла та. Вырӑсла, паллах, ман вырӑссенчен япӑхрах пулӗ, анчах эп вӗсемпе ку тӗлӗшпе пӗрре те ӑмӑртасшӑн мар. Чӑвашла ҫырни эп вырӑсла пӗлменнипе мар, эп хамӑн чӗлхене аталантарассишӗн ҫуннипе ҫыхӑннӑ. Чӗлхепе усӑ курсан кӑна ӑна аталантарма пулать. Эсӗ вара, «Мускав хуҫи», ҫав аталантарӑва чарса лартасшӑн. «...Преподавание в ведущих вузах страны ведётся на русском языке, мне кажется, что это было бы плохо по отношению к детям, проживающим в Татарстане», — тет малалла Улатимӗр. Аха, кӳршӗри республикӑри ачасем университет программине ӑнланса илмелӗх те вырӑс чӗлхине пӗлмеҫҫӗ пулать. Ют патшалӑхсенчен пирӗн пата вӗренме килекенсем (тӗслӗхрен, пирӗн ЧПУ-ра нумаййӑн вӗсем) мӗнле хӑйсене туяҫҫӗ-ши вара? Вӗсене курса мӗн калӗччӗ-ши ҫак Улатимӗр? Вӗсен патшалӑхӗсенче те мӗн ачаран вырӑсла вӗренттерӗччӗ-ши? Мӗн ара? Ҫар пур. Кайнӑ та пӑхӑнтарнӑ та вырӑсла вӗренттерме тытӑннӑ… Йӗкӗлтетӗп.

«Но что нужно точно обеспечить – нужно обеспечить людям возможность изучения родного языка, не только татарского, и марийского, и чеченского, и какого угодно, якутского», — тет «Мускав хуҫи» малалла. Сӑмахӗсем хитре-ха, анчах мӗн пирки вӗсем? Раҫҫейре ҫеҫ мар, чӑвашӗсем халь тӗнчипех саланнӑ. Мускавра питӗ нумай. Капла калани, мӗн, Мускаври шкулсенче, калӑпӑр, пӗр чӑваш тупӑнсан, ӑна чӑвашла вӗрентме пултаракан вӗрентекене тупмалли пирки пӗлтерет-им? Вуласан ҫапла пек пулса тухать. Анчах ӑна кам та пулин пурнӑҫлӗ-и? Ҫук, хитре сӑмахсем кӑна.

«У нас, слава богу, огромное разнообразие таких языков. Это наша гордость и это наше богатство – культурное и языковое многообразие. И это, безусловно, должно быть поддержано», — вӗҫлет хӑйӗн хуравне «Мускав хуҫи». Пуянлӑх тет, мухтанмалли япала тет. Анчах темшӗн ҫак япаласене пӗтересшӗн, тӗп тӑвасшӑн. Вырӑслантарасси (пур ача валли те пӗрешкел услови тӑвасси — ҫак ӗнте вӑл) ҫак чӗлхесене сиен кӳнине ӑнланмасть тесе шутламастӑп. Апла-тӑк мӗн калама пулать? Каллех икӗпитлӗхӗ ҫиеле тухни. Калать пӗр япала пирки, тӑвать пач урӑхла. Улатимӗрӗн апла хӑтланнине эпир сахал мар курса, сахал мар илтсе.

Вӗҫлесе ҫапла чӗнес килет — ҫитес суйлавра пирӗн, чӑвашлӑхшӑн ҫунакансен пулин те, ҫак кандидатшӑн сасӑламалла мар! Уншӑн сасӑлакансен проценчӗ мӗн чухлӗ чакни Мускавсен ӗҫӗ тӗрӗс мар пулнине кӑтартса памалла! Паллах, вӑл ҫӗнтерӗ. Ҫӑвах та республикӑсенчи сасӑлав япӑхлансан вӗсене хӑйсен пуҫӗсене кӑштах та пулин хыҫтарӗ.