Электронлă вулавăш

— Йывăр çын эпĕ, Дина...

Хĕр, ку сăмахсен кĕтменлĕхĕпе тата илтнин пĕлтерĕшĕпе шалт çĕтсе-çухалса, сылтăм аллипе çамкине яп ярса илчĕ: ай!

Ĕшеннĕ пек пулса ларакан Нина, çав самантрах ялт! сиксе тăчĕ те, вут тухнă евĕр, хыпаланса ӳкрĕ:

— Çук, паянах, çак çеккунтрах курмалла ăна манăн, паянах, халех, çак çеккунтрах. Йăлтах каласа памалла ăна манăн, йăлтах, тĕпĕ-йĕрĕпех. Тен, тавçăрса илеймерĕ пулĕ вăл ун чухне, тавçăрса илеймерĕ пуль, шӳтлет терĕ пуль... Çук, каласа ăнлантарапах эпĕ ăна хальхинче, каласа ăнлантарапах. Унăн та чунĕ чул мар вет-ха, чул мар. Ăнланма кирлех вăл, ăнланма кирлех... Мана унсăр пуçне никам та, никам та кирлĕ мар. Эсĕ мана кĕтсе те ывăнтăн пулĕ ĕнтĕ, чунăм. Çиччас, чунăмçăм, çиччас... — вăл Динăна тата тем каласа ăнлантарасшăн шакăлча çумĕнче тепĕр самант варшăнса тăчĕ те унтан, ярт шухăш тытса, Виталий выртакан çурт алăкĕнчен чупнă пек кĕрсе çухалчĕ.

Дина чунĕнче вара — пĕрре Виталие курса тухнипе калама çук савăннă, тепре Нина хыпарне илтнипе тӳнк пулса кайнă чунĕнче вара — ишсен ишсе тухайми чăтлăх, тĕлĕнӳпе ӳкĕнӳ, чăншăх...

...Ку ырату, малтан-малтанах, савăнăçпа хутăш кăшт кăна вĕчĕлтетме пуçланă хĕрхӳ туйăм çеçскер, Дина больницăна пырса кайнăранпа самаях вăхăт иртерехпе, вăл тепре килсе кĕрессе ĕнтĕ пач шанăçа çухатмă пăрахнăранпа, талăксерен-талăксерен йăлтах хĕрхӳ туйăма куçса, Виталин ахаль те канăçсăр кун-каçĕсене пушшех канăçсăрлантарса, сăнă пек чике-чике тирме тытăнчĕ. Ку ырату, кăра та шеллевсĕрскер, йывăр та сирсен сирсе ывăтма май çук çăмламасскер, хăйĕн тачка та нĕрсĕр пӳрнисемпе Виталие тĕплĕн те вăраххăн хупăрларĕ те хупăрларĕ, сывлами туса лартасла пăврĕ те пăврĕ. Ку ыратуран тухма, ăçтан та пулин хушăк тупса хăтăлма ни кăнтăрла, ни каçхине май çуккăн туйăнса тăчĕ йĕкĕте. Арман чулĕ пек пысăк та кĕмсĕрккескер, латсăр та вăрахскер, арçын чĕри çинче халтăрт та халтăрт çаврăнса, унăн больницăра уйăх ытла вырăнпа выртса хавшамаллипех хавшаса çитнĕ шухăш-кăмăлне пушшех те пăркăчларĕ, пушшех те тертлентерчĕ. Çак терт, çак татас тесен те татăлман пăркăч, шурлăха яланлăх хупăрласа илнĕ тĕтрелле, пĕтĕм малаш шапчăка сӳнтересле, çав шанчăка ĕмĕтленме те кирлĕ маррине пĕлтересле, кунран-кун хулăмлансах, кунран-кун çăралансах пычĕ. Ку тертрен, ку пăркăчран çăлăнма-хăтăлма тесе, Виталий шухăшлас шухăшне кас-кас, юхас шыв çулĕ валли çĕнĕ валак меслетленĕ евĕр, Дина енне мар, Нина енне те пăрса яма хăтлана-хăтлана пăхрĕ, анчах та ирĕксĕр авнă йывăç каялла шарт тӳрленсе тăнă евĕр шухăшлас шухăшĕ те унăн, Нинăран шалт писрĕ, аманнă хуркайăкла, Дина таврах пĕрехмай кикакларĕ те кикакларĕ. Ниепле те ăна илме пултараймарĕ йĕкĕт: мĕскер пулнă Динăна, мĕскер? Мĕскершĕн вăл кунта урăх пĕртте килсе курăнмарĕ? Нивушлĕ пĕтĕмпех Нина пăсса хучĕ çакна? Нивушлĕ курнăçса калаçрĕç-калаçрĕçех вара вĕсем иккĕш? Нивушлĕ Нина тĕпĕ-пуçĕпех каласа кăтартма хăю çитерчĕ-çитерчех? Нивушлĕ... Ох, Нина, Нина, шеремет хĕрачи!..

Пăхăсăн: пуçланасса пĕтĕмпех шӳтрен пуçланчĕ вĕт. Виталий, йĕкĕт йăлипе, кулăш-мĕнсем каласа пачĕ, арăм пулассисем пирки сăмах арпи лăпăстаттарчĕ. Дина, хĕр сăпайлăхĕпе танлăн та тивĕçлĕн хăлхана чикнĕпек турĕ, вăхăт-вăхăт йăлтăр та йăлтăр кула-кула илчĕ. Шыва та пĕрлех кĕчĕç вĕсем ун чух. Чуптăвасса та Виталий Динăна ăнсăртран, сых ятне майлă шӳтлесе кăна чуптурĕ. Çав кун нимĕн те апла-капла палăрманччĕ-ха йĕкĕт чĕринче. Виталий те яланхи Виталиехчĕ. Дина та... яланхи Динах пулĕ ĕнтĕ вăл? Виталий ăшчикне çунтармаллах ытти хĕрсенчен пит мĕнпех уйрăлса тăнă-тăр ĕнтĕ Ваттал хĕрринчи Дина? Нинăран, Виталий куç хĕсекен тата ытти хĕрсенчен, эппин? Паллах, нимĕнпе те. Пĕвĕ-сийĕпе-и е сăнĕ-пичĕпе вутта пăрахрĕ-и Виталие Дина? Тен, унпа та, кунпа та мар-тăр. Тен, кăлтăр-кăлтăр кăмăлĕпе çеç? Кăмăлĕпе тесен, Нина вара унран мĕнрен кая? Чĕвĕл чĕкеç пек уçă, саркайăк пек сарă, хĕвел хĕмĕ пек хитре-çке Нина та. Эппин, мĕнпе серепелерĕ пулать-ха сар ачана сарă хĕр? Тен, Виталие хăй çывăхне яманнипе, ытти хĕрсем пек мăйран уртăнманнипе серепелерĕ-тĕр? Апла-тăк, ма чупса килчĕ пулать-ха вăл кунта, пульницана? Тен, мĕн тесе кăна, хĕрхенсе, килсе каяс терĕ пуль? Йывăр выртакан çынна йăпатас, пулăшас тесе? Хуйхине сирес тесе? Апла-тăк, хĕр пĕрререн пĕрре кăна мар, татах та килсе çӳремелле-çке пульницана? Çине-çине. Эрнерен эрнене... А вăл, татах пулма сăмах панăскерех, ывăçран вĕçтерсе кăларса янă кăсăя евĕр, урăх пач та килсе курăнмарĕ...

Ох, мĕнешкел хытă чĕреллĕ хĕр иккен эсĕ, Дина-Динуля!

Çак туйăм, пĕтĕм ăстăнпа çамрăк чун-хавала сивчир пек лăскакан çак капламлă туйăм, йĕкĕтĕн чăлăм куç хупман каçĕпе канăçсăр кăнтăрлисене, самантлăха та лăш тумасăр, кăваррăн тĕлкĕштерчĕ те тĕлкĕштерчĕ. Аптранă енне, Виталий Дина пирки кăварлана-кăварлана килекен кăмăлне мĕн тери унран аяккарах пистерме-пистерме тесе тăрмашрĕ, ку туйăм вара, хуçинчен пушшех те шăл йĕрнĕ пек, Дина еннелле татах та çатăрах туртăнчĕ те туртăнчĕ. Ĕнтĕ çырла леçме кайса килнĕренпе шӳтрен пуçланнă япала, пĕчĕккĕн-пĕчĕккĕнех амаланса, ялт та ялт çулăм чĕлхисем ывăтакан, пал та пал хĕм сирпĕтекен çутă кăвайтах пулса тăчĕ. Çак çулăм чĕлхисем, çыннине хăйне те, унăн суранлă шăмшакне те мантарса, йĕкĕт ăнтăлăвне, çурхи хĕвел пайăркисем евĕр, пĕр вĕçĕм таçталла йыхăрчĕç, пĕр вĕçĕм таçталла сулăнтарчĕç, пĕр вĕçĕм таçталла хăватлантарчĕç. Пĕр тĕлĕнсе те çав вăхăтрах хăйшĕн вĕрçĕнĕ туйăмран пĕр шикленсе, ăнланмаллипех ăнланса илчĕ Виталий: çапла, халь тин вăл ни каялла чакма, ни пĕр вырăнта тапăртатса тăма пултараймасть урăх; вăл — Динăна юратать...

Больницăран тухнă хыççăнах пăртакран, сывалсах çитме килте лараканскер, сентябрь варрисемпе, сылтăм уринчи гипсне хăпăттармалла района çитсе килме тухнăчĕ те Виталий (сулахай аллинчине унчченех илтерттернĕччĕ) путвал тĕлĕпе ярăнтарса пынă чухне, хĕрсем кузовран сенĕксемпе çĕрулми пушатнине курсан, хăй ларса пыракан çăмăл машинăна тăпах чарăнма каларĕ. Хĕрсем хушшинче вăл сенĕке йăрă аллисемпе васкаса вăлт та вăлт вылятакан Динăна та асăрхарĕ. Асăрхарĕ те, Динăна пĕр-икĕ уйăхсене яхăн та курманскерĕн ăшчикĕ, çунакан кăвайт çине татах краççын пĕрхĕнтернĕ евĕр, тăруках пĕçерсе, вĕриленсе кайрĕ. Виталий кабинăран тухрĕ.

— Вăй патăр, хĕрсем! — ăшĕнчи çулăмне пытарсапаттăррăн сывлăх сунчĕ йĕкĕт, çĕрулми купи патне çăмăллăн, патлаттарса пычĕ. — Утатри-чупатри, вылятри-кулатри, пире хапăл тăватри?

— Хăвăра кунта паратри, сенĕк аври тытатри? — чанкăлтатса илчĕç пĕр харăсах темиçе хĕр. (Кусем — вуннăмĕш класс хĕрачисем, вĕреннĕ хушăрах колхоза çĕр-улми кăларма-турттарма пулăшакансем.) Хăйсем çав самантрах çерçи кĕтĕвĕ пек кĕпĕр-р хупăрласа илчĕç те Динăна пĕринчен тепри ăна хăлхинчен: «Ав, сан килет, ав, сан килет», — тесе шӳтлесе-тĕртлешсе пăшăл-пăшăл, чăй-чай туса тăчĕç, йĕкĕт çывхарсах çитсен, ывăçри пăрçанашăпăр-р сапса янă чухнехилле, паçăр тăракан вырăнесене чăл-пар саланса пĕтрĕç.

Динă купари çĕрулмине тĕнĕ шăтăкĕнчен путвала тĕрте-тĕрте антарать, çавăнпа вăл ытти хĕрсенчен кашт аяккарах тăрать. Çавăнпа кунта мĕн калаçни вĕсен хăл-хине илтĕнсех те илтĕнмест, ахăр.

— Дина, вăй патăр, — купа хĕрринех çитсе хĕре шăппăн сывлăх сунчĕ Виталий. — Ан вăрç ĕнтĕ. Хăçантанпа сана курманни. Мĕнле пурăнан?

Хĕр сенĕкĕпе хуллентĕрех авăса пуçларĕ. Ах, пĕртте майлă самант мар-çке йĕкĕт кунта килсе тухни. Хĕрĕсем ав, тата, чакăлти чакаксем, пăх-ха, йăх-йăх та кĕр-кĕр, Динăпа Виталий еннелле, цирк курнă пек, куçĕсене чалтăртаттарса кăна тăраççĕ. Иçмасса, шăпăрт тăма та ăс çитереймеççĕ вĕт-ха вĕсем: кĕр-кĕр те йăх-йăх. Эх, вĕлтĕренччĕ те лĕрре чĕлхисенчен!

— Пурăнасси-мĕнĕ... Пирĕн мĕн, — каччă çывăхра тăнипе тата хĕрсем чарлаттарса пăхнипе Дина пичĕ-куçĕ пĕрлĕхен пек хĕп-хĕрлĕ пулса кайрĕ. — Шкула çӳретпĕр. Халь, ак, çĕрулми кăларнă çĕрте... Хăв мĕнле-ха?

Хĕр, сенĕкĕпе авăсма пăрахса, кĕлеткине тӳрлетрĕ те Виталие питĕнчен вĕлт пăхса илчĕ:

— Сывалсах çитрĕн-и?

Виталий хĕр куçне хăй куçĕпе шырать-шырать. Дина каччă куçĕнчен хăй куçне тартать-тартать, унтан каччă хĕр куçне куçĕпе самантлăха пӳлсе хурать те ун ăшне чăмса кĕрес евĕр тимлĕн тĕмсĕлсе тăрать:

— Эпĕ сана çав тери, çав тери кĕтсеттĕм, Дина. Каласан та ĕненмĕн, мĕн тери кĕтсеттĕм эпĕ сана. Халь ĕнтĕ — каллех килте, — йĕкĕт, хĕре курнипе калама çук хĕпĕртесе ӳкнĕскер, ку сăмахсенчен те чипертереххисене калас-калас тет, нумай-нумай калас тет, анчах та,мур япали-çке, кунтан авантараххи нимĕн те чĕлхи çине килмест унăн. Хăй пăхать-пăхать хĕр çине, юратса, çунса, шанса пăхать. Куçĕнче хăйĕн пĕр чĕптĕм хăй те çук, пĕтĕмпех — Дина, Дина, Дина. Вара, кирлĕ сăмах шырани вăрах вăхăта тайăлсан, çапла лаплаттарсахурать. — Пар-ха сенĕкне, пулăшам...

Виталий хĕр аллинчи сенĕке ярса илчĕ те юлнă пек çĕрулмине васкасах путвал шăтăкне ывăтма тытăнчĕ. Дина та, унтан юлас теменĕн, вăр-варах тепĕр сенĕк ярса тытрĕ. Вăл та сасартăк пуçланнă ăмăртура вăй виçесле, вашт та вашт перет çĕрулмине путвал анине. Перет-перет те, «асту, ан юл Динăран» тенĕшкел, йĕкĕт енне пăха-пăха илет. Йĕкĕт те, савăнăç еккине парăчса, асту, ху тăрса ан юл Виталирен тенĕшкел, сенĕкĕне хытăран та хытă авăсать.

Вĕсен тавра — тӳнкки-тӳнкки ярминккелле — хĕрсем хăпартнă шăй-шай: «Тавай, хăшĕ малтан, тавай, Дина, кĕрлеттер! Хамăр ята ярас мар, парас мар маххă!»

Пĕр хĕрĕ тата, шӳт ăсти пулĕ çав, аллинчи сехечĕ çине пăхнă та пĕр çеккунтра кам миçе сенĕк çĕрулми ывăтнине суса тăрать: «Тавай-тавай, Виталий, тавай-тавай. Çăмăл ача çăм тапать. А ну-кă, тавай, тепĕртак яра пар, охо-хо-хо!»

Пашкана ернĕ Дина, вăй-халĕ урăх çитейменнипе, сенĕкне пăрахать те путвал çумне вăйсăррăн сĕвĕнет. Леш хĕрĕ, ăмăртăва сехет çине пăхса вăй виçекенни, çакна курсан, савăнăçне ниçта чикеймесĕр, пыр тĕпĕ çурăлса тухасла кăшкăрса ярать: «Ур-ра, пирăн Дина çĕнтерчĕ. Ур-ра!» Çĕрулми купийĕ вара, пăхăсăн — çурри те катăлман-ха купаран.

Пурте, ĕçпе вăййа хутшăнтарса янăшăн хĕпĕртенĕскерсем, чунĕсене кантарсах ахăл-ахăл кулчĕç.

Динăна та, Виталие те килĕшрĕ ку ăмăрту, иккĕшин пичĕсенче те кулă та савăнăç.

Нарт! тутарчĕ çăмăл машина шоферĕ, кабинăра хаçат вуласа лараканскер; нарт! тутарчĕ ЗИЛ шоферĕ, çамрăксен кĕр-кĕрне пач та хăлхине чикменскер: «Кайрăмăр, çитет лĕпĕртетсе!»

Хĕрсем, çуйхашса та тĕрткелешсе, туххăмрах йăпăр-ялăр хăпарса ларчĕç кузова.

Дина та ыттисемпе пĕрле васкасах кузова хăпарса ларчĕ: «Юлнă купине ăна каçхине, юлашки хут тиесе килсен те, кĕртсе пĕтерме пулать-ха».

— Дина, кĕçĕр клуба пыр, клубра кĕтетĕп! — кăшкăрса ăсатрĕ ăна йĕкĕт, çĕрулми уйнелле шавлăн тапранса кайнă хĕрсен ушкăнĕ еннелле пурнăçĕнчи чи-чи хаклă япалана çĕнĕрен шыраса тупнăн тĕмсĕлсе. Хăй те вара, чунĕ килĕштерекен çыннине курнипе кăмăлĕ хăпартланнăскер, çăмăл машина патне савăнăçлăн уттарчĕ.

...Çав каçра та, Динăна калинкки умне ăсатса яма пӳрнĕ ытти каçсенче те, чĕрине шăнтса та кĕллентерсе, Виталий ăнкармаллипех ăнкарса çитрĕ: юратать иккен вăл çав хĕвел шевлипек янкăр та чип-чипер этеме, юратать те — хăйпе нимĕн те тума пултараймасть; Дина иккен йĕкĕтрен аяккалла тарнăçемĕн тарса, писнĕçемĕн писсех пырать. Анчах та ăçта-ха тупсăмĕ çакнашкал хăвăрт улшăнун, ăçта-ха çав ылтăн арчан вашт! кăна уçса кĕмелли ылтăн уççи? Тен, чăн та, пĕтĕм тупсăмĕ те кунта Нинăра кăна? Нинăпа Дина тĕл пулнă пулĕ те, лешĕ, чараксăр чĕлхе, каланă та кăтартнă пулĕ ним пытармасăр? Ара, иккĕшĕ те пĕр кунах, пĕр вăхăталлах пырса кайрĕç вĕт-ха больницăна, пĕри маларах та, тепри каярах. Паллах, Нина пăтăрмахĕ ку, паллах, вăл лĕпĕртетсе пĕтернĕ. Эппин, айăпĕ Нинăра çеç пулсан, эппин, мĕншĕн-ха Дина ун пирки сăмах та асăнмасть, чĕптĕм те тĕксе илмест? Эппин, сăлтавĕ кунра кăна мар-тăр, тата тем урăххинче-тĕр. Анчах та мĕнре-ха Дина сивĕннин тупсăмĕ, мĕнре?..

Дина сивĕннин сăлтавĕ Нинăра çех пулсан, мĕнех-ха вара унта ытлашши? Пулнă — иртнĕ. Калаçнă-калаçнă та — пăрахнă. Яш чухне кам кампа кăна çӳремест? Çӳренĕ-пĕрне пурне те качча илсе пĕтерес-тĕк пĕр ĕмĕр мар, вуникĕ ĕмĕр те çитеймĕ... Çие юлнă теесрен — вăл-ку çынпа канашласа тумалли япала мар-ха, ун пирки асăрхаттарнă ăна пĕрре кăна мар, хăйĕнех пĕлмелле... Енчен те, элле, Нина чăнахах та Динăна лĕпĕртетсе панă пулсан? Вара... вара... ним калама та пĕлмелле мар. Алла сулмалла та... Нина патне каялла таврăнмалла-и?.. Ара, мĕн вĕт-ха, Дина хăй нимĕн те шарламасть вăл-ку пирки, çăвара шыв сыпнă пекех — хăнк... Çапах та Дина тавра пуçа çавăрттарса пăхмаллах тĕплĕнрех, çавăрттарса пăхмаллах. Халех туй туса пĕрлешмелле тесен, çамрăкрах-ха хĕрачи, çамрăкрах, мур илесшĕ, шкул ачи çеç. Вăл вĕренсе тухасса кĕтсе пурăнмалла тесен... Ненай, сивĕнет унччен хĕр йĕкĕтрен, сивĕнмеллипех сивĕнет; хутса пултарайман кăмака шатăр сивĕре наччас сивĕннĕ пекех сивĕнет... Тимĕре, ав, ваттисемех хĕрсе çитнĕ чух сунтал çине хума каланă. Çапах та тĕплĕнрех ĕçлеттерсе пăхмалла пуçа Дина тавра, тĕплĕнрех. Май килнĕ таран тĕплĕнрех...

Тем чул пуçа ватсан та, шухăшлас шухăшĕ Виталие пĕр шухăш патне çеç иле-иле çитерет: «Динăна унăн ниепле те алăран вĕçертмелле мар». Ытлашши шухăшласа мимене шĕветни кунта — пустуй япала кăна. Çитменнине тата, ак, пульницаран гипса хăпăттарса тухнă хыççăн юлашки эрнесенче, сайра хутра пĕрер сăмахлакаласа илме май килкеленĕ пулин те, Дина Виталирен çине тăрсах пăрăнса çӳреме тытăнни куçкĕрет палăрчĕ... Эппин-тĕк, мĕн малашлăха шанмалла, халь-тĕк халь туса ирттермелле кунашкал ăшхыптармăш ĕçе!..

Çара кайма ят тухсан вара (хальхинче те хăй çара кайсах пĕтессе ĕненсех ĕненмерĕ-ха йĕкĕт), мачча каштине пуртăпа лачăрт картса хунĕ евĕр, ăшĕнче çирĕп тĕвĕ туса хучĕ: «Дина унăн арăмĕ пулать...»

Клуба вĕсем яш-кĕрĕм саланса пĕтес умĕн, юлашки çавра ташă ташланă вăхăтра пырса кĕчĕç. Пурте вĕсем, ултă хусах, Виталипе пĕрле салтак чупакансем, самаях хĕрнĕскерсем, ташлакан йыша кĕпĕрех хупăрласа илчĕç. Хупăрласа илчĕç те ушкăна, чун варлийĕсене шыраса тунса, кашниех пĕр-пĕр хĕр çумне пыра-пыра çулăхрĕç. Вальс çеммине май, ыттисене кура, пулчĕ-пулмарĕ пурте йăкăш-йăкăш шукалама тытăнчĕç.

Виталий те, салтака ăсанакансен йăлипе яра куна пĕр тăванĕ патĕнчен тепĕр тăванĕ патне килрен киле çӳресе, эрех-сăра пушатса самаях ĕшеннĕскер, йăшнă куçĕпе ташлакансем хушшинче Динăна шырарĕ. Шыраса тупсан (Дина вальс çеммине урăх йĕкĕтпе çаврăнать пулин те), ташлакан мăшăрсене чавсисемпе хиркелесе, хĕр патне питпе пит пырса тухрĕ. «Аха! — шухăш хумĕ шалт тĕксе илчĕ Виталие тăнлавĕнчен, — чăн та, ара, çакă мар-и-ха Динăн ку таранах никама та пĕлтермесĕр, вăрттăн усракан йĕкĕчĕ? Апла тăк, вăрттăн йĕкĕчĕ çук-тăк, ма сивĕнес пур-ха Виталирен вăл? Тем тесен те, çак йĕкĕтех Виталий çулĕ çинче тăраканни, тем тесен те — çак йĕкĕтех! Ара, ку кам вĕт-ха — Никандр, Ячменев Кĕркури ачи, урăхла каласан, Урпа Никандрĕ. Ара, шăп та лăп çавăн ачи ку — Динăпа тантăшскер, иçмасса, ха, — пурăнасса та пĕр касрах пурăнаççĕ, килĕсем те юнашарах темелле, тăваттă урлă-и çав? Çитменнине тата, вĕренессе те пĕр класрах вĕренеççĕ. Эп-пе-пей! Тем тесен те, ачи ку ахальтенех йăкăшт-йăкăшт шукаламасть пулĕ-ха Динăпа ыйхă татсах, тем тесен те, темскер амакĕ пурах кунта. Тен, ĕнсе кукли çитерсе пăхтармалла мар-и ăна кăштах? Пĕлтĕр пулать юттисен хĕрĕсем çумне епле çыпçăнмаллине, э?!»