Электронлă вулавăш

— Сап-салам! — кăкăртан çатăрласа тытасла хăррăн кăшкарчĕ вăл Никандра, ăна кĕлеткипĕ аяккалла сирсе Динăна хăй çумнелле туртса илнĕ май. — Виçене те танкармалла сан, йĕкĕт. Кан пăртак. Ташла-ташла урусем те лĕнк-ленкех пулчĕç пуль. Халь ман черет.

Виталий капла сĕмсĕрленнипе Дина тăруках кăмăлсăрланчĕ:

— Ну, Виталий, яр, — унран вĕçерĕнесшĕн аллисемпе ӳпкевлĕн туртăшкаларĕ вăл. — Ну, юрать-и вара çапла каппайланма!..

Никандр та, хăйне мăшкăл кăтартнăшăн тарăхмаллипех тарăхнăскер (çитменнине тата — Дина умĕнче!), чăркăш йĕкĕте кăкăрĕнчен яп ярса тытрĕ.

— Эс, мĕн, ĕçнĕ тесе-им? Кӳпсе лартаççĕ те сысналла, тем те хăтланма юрать, теççĕ пуль. Асту, ан вĕçкĕнлен ытлашши. Атту, эп те пит пăхсах тăмăп!..

Виталий, Никандр капла хăюлланасса кĕтменскер, малтан çухалса кайнă, пек пулчĕ, унтан, хĕремесленсе, тилĕрме тапратрĕ:

— Йĕпе сăмса! Эс мана çапла хăмсарма-и? Кала, кам сысна, ну? — вăл, хирĕç калама хăйнă этеме тапса сирпĕтесле, хаяррăн пăхса тăрать. — Кала, ма каламастăн? Элле, чĕлхӳ пыр тĕпне анса кайрĕ-и?

Шăв-шава илтсе, хăшĕ Виталие, хăшĕ Никандра пыра-пыра тытрĕç, вăйпа тенĕ пек пĕр-пĕринчен уйăрчĕç:

— Вăт, çăвăр автансем! Çитет сире киккириксене ĕмлентерме!

Айланса-пăтранса ташă та пĕтсе ларчĕ. Никандр, ашша пăснипе шутсăр кăмăлсăр юлнăскер, Виталий еннелле ăллине лаш! сулчĕ те, алăка шалтлаттарса хаварса, клубран тухса çухалчĕ. Хĕрĕнкĕ Виталий те, йĕркеллĕ пыракан каçа пăснипе пĕртте каялла-маялла шутласа пăхмасăр, хăйне çĕнтерӳçĕ пек кăтартса пушшех те çуйăхрĕ, кăкăрне тӳнк те тӳнк кĕрĕслеттерчĕ:

— Урпа! Пĕлес пулать ăна кампа тытăçмаллине. Памаллаччĕ-ха, ак, пĕрре янахран, тăкмаллаччĕ шăркана ларман урпине. Тăмсай!.. Эх-эх, тавай-ха хамăрăнне, чăвашлине — ташша!.. Эй, вăйăç!.. — Виталий, хăй валли лаптăк туса, ушкăн умĕпе хур аçи пек юхса, талт-талт пусса утса çаврăнчĕ те, вăйăç патне пырса, урипепĕррех тăрăст! тапрĕ. — Вĕтĕлле! Хоп-па! Ди-на!

Килне кайма пуçтарăнса алăк патнелле утакан Динăна йĕкĕт (çук, вĕçертмест ăна Виталий: мĕн тумаллине йăлт паян, йăлт кĕçĕр туса ирттермелле-çке-ха унăн) хăвăрт çулса илчĕ:

— Дина, ташша!

Хĕр, килĕшмессĕн, турткалашрĕ, пĕтĕм вăйран ушкăн хушшинелле туртăнчĕ, Виталий парăнтарасса кура тăркач вара ирĕксĕртереххĕн урай варне тухрĕ, ытла хăюллăнах мар пулин те, ташă çеммине кӳлĕнчĕ.

Хĕрĕсем тата, ташлакансене ункăласа тăракан хĕрсем, пушшех те ташлама хĕтĕртнĕн, такмаклама тытăпчĕç:

 

Урам урлă каçнă чух

Такăнасси те пулĕ,

Çакăн чухлĕ халăх çинче

Вăтанасси те пулĕ,

— пуçласа ячĕç вĕсем, те сăмахĕ çапларах килнипе, те Динăна тĕртерех илнипе.

 

Трактор суха сухалать,

Сеялки аксах пырать,

Авланайман каччисен

Мăк сухал шăтсах пырать,

 

— шарт-шарт алă çупаççĕ хĕрсем кĕвве май. Такмак сăмахĕсем тата, Виталие юри тĕксе илнĕ евĕрех — шăртлă.

 

Савни кайрĕ салтака

Шăп икĕ çул пурăнма.

Икĕ çул вăл виç кун мар,

Ăна кĕтме ухмах мар,

 

— ак япала тата! Кăна ĕнтĕ, хĕрсен сăмахĕпе, ахăр, Дина такмаклать.

 

Кукăль пиçсе тухиччен

Пашалу та юрĕ-ха.

Хамăн савни киличчен

Çын савни те юрĕ-ха,

 

— ах, мур хĕрĕсем, кур-ха, кур пĕртте намăса пĕлмеççĕ-çке: Динăна йăлт хĕретсе пĕтерчĕç. Ай-уй, кусемпе шалт аптрамалла-çке: пулманнинех пулнă туса, тем те ăсталаса кăларчĕç, луччĕ ташланинчен ташламанни.

Хĕр ташă картинчен тухма тăчĕ. Анчах та Виталий ăна хăйĕнчен шит те хăпăтмасть, çемме кура ташлама хистет, каллех ташă картине сĕтĕрет. Хĕрсен халь такмакĕ те урăхлараххи — çĕнни, ăна вут хуртараканни.

 

Веселитса, веселитса,

Веселитса тумалла.

Çунса тухакан чĕрене

Ташласа пусармалла.

 

Тира-тира калани

Хирте тырă вырни мар,

Юрланипе ташлани,

Çынна уçал туни мар,

 

— ян та ян тăрать клубра тахнă.

Виталий ури тĕпне пружина пăраласа лартнă тейĕн ав: йĕкăт ташăра тĕк пек çăп-çăмăл. Çавра пĕтмĕшĕнче пуçне уха-уха, атă кĕллисемпе хитрен тăпăртаттара-тăпăртаттара çемĕ кĕввипе вылянать кăна Виталий кĕлетки. Пăхăсăн: ăçтан ĕçнĕ тесе калайăн? Дина тавра вăл, сĕтеклĕ тупăша çаклатнă хурчăкалла, епле чăрсăррăн та шанчăклăн пĕтĕрĕнет. Хĕр, те ташласа ĕшеннипе, те ташлакан йĕкĕчĕ килĕшсех килĕшменрен, ташăра ытахаль евĕр кăна, ташша тухнăскер ташламасăр тăма аван мар тенĕн — ӳрĕк-сӳрĕк çеç куçкалать. Тен, çавна сиссех те-и — хĕрсен çĕнĕ çаприсем — шар тăвар.

 

Урам урлă каçатăн,

Хăю карма пĕлместĕн.

Уссе çитсе яш пултăн,

Хĕр çавăрма пĕлместĕн,

 

— Виталие сăнă пек пыра-пыра тăрăнтараççĕ сăмаххисем.

 

Балалайка аврине

Хурамаран тунă пуль,

Çакă пирĕн Виталие

Тункатаран тунă пуль.

 

— тата вирлĕрех пыра-пыра тăрăслаттарать йĕкĕт чĕрине хĕрсен йӳçек сăмахĕ. Виталий, ку хĕрсен çăварĕсенчен тата тем пĕрхĕнсе тухĕ тесе-ши е ташласа ывăннипе те (ăшша пиçме те вăхăт!), купăсçă купăсĕ çине, чарăнма паллă парса, аллине лашт хучĕ те, клубри халăх енне çаврăнса, çапла лаплаттарса пĕлтерчĕ:

— Салтак чупакансем, пурте манпа пĕрле! Ыттисем, каччи-хĕрупраçĕ — кам ăçталла... Такмакшăн — тавтапуç.

Дина патне пырса:

— Динăна вара икĕ хут тавтапуç, лайăх ташланăшăн тата çут тĕнчере санашкал чипертен те чипер хĕр пурришĕн... Çулсем пирĕн пĕрле май. Кайрăмăр, ачасем.

Хĕр те, ăна-кăна нимĕн те чухламанскер, Виталий чĕннĕрен (хăйĕн тата тепĕр çаврă вальс çаврăнса илес йӳтĕмĕ те пурччĕ-ха) ушкăнпа пĕрле урама тухрĕ.

Урама тухсан, салтак чупакансем, çĕрлехи тăнăçа янраттарса, салтак юррине тăсса ячĕç:

 

Сыхлас пулать, ой, Советăн çĕршывне...

 

Урам хĕресленнĕ тĕле çитсен, хăйсен еннелле, аслă урамалла пăрăнам тенĕ Динăна Виталипе унпа юнашар пыраканĕ хулран шатăрт кĕлентĕрлесе тытрĕç те, вăйпа тенĕ пекех, тăкăрлăкалла уттарса анса кайрĕç. Хĕр мĕн те пулин тавçăрса иличчен, пулăшу ыйтса çуйăхма е турткалашма тытăниччен, анкă-минкĕ ушкăн ăна Виталисен картишне тĕпĕртеттерсе те кĕчĕ.

Шăв-шава илтсе, амăшĕ, Хвеччие, йывăç пӳртрен йăкăртатса тухрĕ, сĕтел çине наччасах сăра-эрех кăларса лартрĕ. Виталий, савăнса та хĕпĕртесе, пурне те хĕр илсе кĕнĕ пирки янраттарса пĕлтерчĕ. Чул пӳртре йăн-ян, çăй-çай, калаçу-тĕркĕшӳ пуçланчĕ…

 

4

Андрей Васильевич шкултан пăсăк кăмăлпа таврăнчĕ. Педсовет ларăвĕнче хăйне сăмах тивессе кĕтменскер (ара, пĕрремĕш чĕрĕк çитĕнĕвĕсене пĕтĕмлетеççĕ вĕт-ха, Андрей Васильевичăн урок ирттерес меслечĕсене мар), директорăн вĕренӳ тата воспитави енĕпе ĕçлекен заместителĕ Кронид Евграфович Куницын ун ятне тĕкcе илмеллерех асăнсан, вăл тĕлĕнмеллипех тĕлĕнчĕ. Кропид Евграфовйч шучĕпе, Айдрей Васйльевйч, эппин, Çутĕç министерствин çирĕплетнĕ вĕренӳ программипе палăрмаллах пăрахăçланă. Капла ниçта та тĕрĕсленмен «çĕнĕлĕх çине çĕнĕлĕх» шухăшласа кăларма тытăнсан, Кронид Евграфович шучĕпе, Андрей Васильевич класĕсенчи ачасем программăна алла илме кăна мар, мур пĕлет-и, ăçта çитсе çапăнма пултараççĕ. «Çавăнпа та, — те хăй шухăшне, те педсовет шухăшне пĕтĕмлетесшĕн пулчĕ ку тĕлте Кронид Евграфович, — ăнланăр, Андрей Васильевич, 10-мĕш «а» класс — вĕренсе тухса каймалли класс, экзаменсене хатĕрленмелли класс. Кун пек чухне пĕтĕм вăя экспериментсем ирттерес тĕллевпе мар, ытларах ачасен пĕлĕвне тарăнлатас çĕре парассишĕн тăрăшасчĕ. Эксперимент тени вăл, паллах, кирлĕ япала, анчах та ун пек япаласене кайран, Андрей Васильевич, кайран, опыт пухăнарахпа,ураланса çитсен...»

Асра та çук çĕртен, йĕппи хыççăн çиппи тенĕ пек, Кузьма Афанасьевич мĕн сӳпĕлтетсе пĕтрĕ тата педсоветра. «Эпир те, аслă клăссенчи чĕлхеçĕсем, пирĕнпе пĕрле завуч та, так, сначăт, Кронид Евграфович, çамрăк учитель пултарулăхĕпе паллашас тата ăна пулăшас тĕллевпе, так, сначăт, Андрей Васильевичăн икĕ урокĕнче пулса куртăмăр, кхм-кхм, — хăйĕн яланхи йăлипе ӳсĕре-ӳсĕре илсе, кашни икĕ-виçĕ сăмах хыççăнах «так, сначăт» тенине хуша-хуша хурса, питĕ куляннăн питĕ пăшăрханнăн сăмаха йăлмакларĕ вăл. (Кузьма Афанасьевич вăтам пӳ-силлĕ, яланах лутăрканчăк сăн-питпе çӳрекен пĕр утмăлалла çывхарнă япшар чĕлхе-çăварлă арçын. Уйăхĕ-уйăхĕпе вăл пĕртен-пĕр костюмпа, çыхса тунă пĕртен-пĕр çăм кĕпепе çӳрет. Ахăртнех, çӳресен-çӳресен, хуралсах ларма тытăнсан, çутарать-мĕн в свитерне — каллех тăхăнса ярать, çĕтĕлсе юрăхсăра ухиччен пĕртте хăй çинчен ямасть. Тăхăнма юрамиех пулсан вара — ятарласа çавăн йышшиех тепре çыхтарать те — каллех çĕнĕ çăм кĕпепе Кузьма Афанасьевич. Костюмĕсен шăпи те çавах. Саплăк лартма патне çитеспе тин хыва-хыва перет вĕсене вăл. Перет те пĕр кана вара, илнĕ тавар тĕссĕрлениччен, куçкĕски пек çап-çутă та тап-таса çӳрет (пăхса тăранаймăн!), кайран-кайран вара, вăхăт иртнĕçемĕн, каллех Кузьма Афанасьевич тумтирĕ — сӳрĕк те тирпейсĕр, лутăрканчăк... Ĕçет тата ватă учитель, эрехпе-мĕнпе хĕвĕшсе тăрать. Çук, масаран кайса, иртĕхсе-çуйăхса, урам тăрăх выртса-йăвалăнса çӳресе мар, вăрттăн та кĕрттĕн, пĕлекенсем кăлашле, ĕç вăхăтĕнчех «шкап хыçне пытанса» ĕçет те ĕçет. Тăхтавсен вăхăтĕнче ăçта та пулин вăшт кĕрсе пытанать те портфелĕнчех чиксе çӳрекен пăкăллă кĕленчинчен темиçе сыпкăм пĕл-пĕл тутарса та илет. Унтан, шăл айне мĕн лекнĕ çавăнпа çырткаласан, каллех урока. Пурте пĕлеççĕ ватă учитель ĕçнине, анчах та унпа нимĕн те тума пултараймаççĕ: те ĕçнĕ вăл Кузьма Афанасьевич, те чĕптĕм те ĕçмен? Ĕçсен те, ĕçмесен те ун пичĕ пĕр пекех: чĕкĕнтĕр пек хĕп-хĕрлĕ. Шăршпа çакланмалла теесрен — кунта та хӳрине тĕвĕлесе хунă. Кузьма Афанасьевич: çăварне темле мăйăр татки персе хыпать е одеколон пĕрĕхтерет; пĕл вара ун чухне — те ĕçнĕ вăл ватсупнă, те ĕçмен. Урокне вара хăй шыв пек шăкăртаттарса ирттерет. Ачасене нихăçан та начар паллă лартса памасть, класс журналĕнче те ун вĕçĕм «тăваттă» та «пиллĕк», «тăваттă» та «пиллĕк». Куншăн ачисем те кăмăллă, хăйĕн те нерва пăсăлмасть имĕш... Пĕр темиçе çул каялла Кузьма Афанасьевич хытах яркаласа тăнă теççĕ. Çавна пула унăн ĕç шыраса темиçе шкула та пыра-пыра кĕме тивнĕ иккен. Пĕр шкултан катертеççĕ те ăна уроксене ӳсĕр çӳренĕшĕн, вăл тепĕр шкула кайса кĕрет. Унтан та кăларса ярсан, РОНО ăна, хĕрхенсе тата ӳкĕтне кĕрсе (ара, çынни эрех стаканне çăварĕ патне урăх пач илсе пымасса шантарать вĕт-ха!), тата тепĕр шкулта вырăн тупса парать. Кунта каялла илсе килессе те ăна Кронид Евграфович илсе килнĕ пулать. Çавăнпа имĕш, Кронид Евграфович пуçарса мĕн те пулин калать пулсан, Кузьма Афанасьевичĕ вара, тăсса çапнă чăпăркка сасси евĕр, ун «ылтăн пек шухăшне» наччас малалла аталантарма пикенет, коллектив кăмăлĕн пĕр палăрăмĕ пулса тăрать... Ахăр, халĕ те çав камитех-тĕр: «Кузьма Афанасьевич Андрей Васильевич урокне «тĕшĕклет». — Так, сначăт, вăт, акă мĕн, юлташсем... Тахçан ĕлĕк-авал пурăннă, тет, çут тĕнчере пĕр ăслă чăваш. Пурăннă-пурăннă, тет те — çак чăвашăн ăсне хăма саваласа пăхас шут кĕрсе кайнă, тет. Тытăннă, тет, хайхискер хăма савалама. Пĕр кун савалать, тет, икĕ кун, виçĕ кун, тăватă кун, хами хут хулăнăш кăна тăрса юлсан, хоп! çеç ярса илчĕ, тет, пуçне: ку хăмана мĕн валли савалама тытăнсаччĕ çак, тесе, тин шухăшлама тытăнчĕ, тет... Эп, мĕн, теп, пирĕн хисеплĕ Андрей Васильевичăн ӳлĕмхи ĕçĕ-хĕлĕнче те çавнашкал пулса ан тухтăрччĕ, теп. Пурнăç вăл юмах мар, тытăнĕ те, ак, хăйăн тĕтреллĕ эксперименчĕсене шкул ачисем çинче савалама...»

Мĕне-мĕне те, кунашкал сĕмсĕрлĕхе пач кĕтменччĕ Андрей Васильевич. Нихăçан та сасартăк вĕресе кĕрсе каякан марскер, вăл сасартăк тăвăлса та йӳçĕхсе сиксе тăчĕ те хыттăн çапла латпаттарса хучĕ:

— Мĕн япала ку, камит е цирк? Ăнланаймастăп, юлташсем, педсовет-и ку е мыскараçăсен ларăвĕ? Енчен те эп ирттерекен уроксем хăшне-хăшне çырлахтармаççĕ пулсан, сăмаха унталла-кунталла выляткаласа ан тăрăр эсир, тӳрех калăр. Эп чăнлăхран пытанма шухăшламастăп. Маншăн усăллă канаш — чи кирли. Анчах та каплаӳппĕн те теппĕн, хăяккăн та маяккăн хăтланни, пĕлместĕп... кама мĕн усси кун пек винегретран? Кронид Евграфович, мĕн пулса иртет кунта, ăнлантарса парсамăр?

Ахăр, Андрей Васильевич пирки ытлашширех хăтланнине чухласа илнĕ пулмалла та Кронид Евграфович, тӳрех кăмăлме урăхлатрĕ:

— Ну, мĕн эсĕ, Андрей Васильевич, сире никам та нимĕн пирки те айăпламасть. Никам та сире такăнтарасшăн, сиен тăвасшăн мар. Паллах, ĕç пирки калаçмасассăн пирăн ниепле те май çук. Уншăнах, тен, вăриленме те, чĕрре кĕме те...

— Ну, эсир, вĕт, Кронид Евграфович, айăп ан тăвăр та, манăн уроксене чисти шăтти-паттилле тишкерме тытăнтăр. Малтан ним каламасăр, ним пĕлтермесĕр, — çаплах вĕриленчĕ-ха Андрей Васильевич.

— Ну вот, каллех, — кӳренмелли сăмахсене ирттерсе ярса куляннăн, хаш-ш сывласа ячĕ Кронид Евграфович. — Калаçăвне çавăншăн тапратса янăччĕ те, Андрей Васильевич, сирĕн уроксене ирттерес мелĕрсем пирки ятарлăн пухăнса сăмахласа пăхас тесе. Эсир, ав, тӳрех...

— Тархасшăн, Кронид Евграфович, эп хирĕç мар, — завуч сĕнĕвăпе килĕшрĕ Андрей Васильевич.

— Малтан чĕлхеçĕсемпе сӳтсе явăпăр. Унтан (мĕншĕн ытти предметниксен те кăсăкланас мар?), пурте Андрей Васильевич урокĕсенче пулса курсан, пĕтĕмĕшле калаçу ирттерсен те пăсмĕ, тетпĕр. Кунта, Андрей Васильевич, кӳренсе ним те ĕç тухаяс çук. Коллектив пырса итлĕ, коллектив хаклĕ. Вăй — коллективра. Эпир пĕрремĕш çул ĕçлеместпĕр шкулта, пурăнан пурнăçра ирриие те, начаррине те тем чухлĕ курнă; алла-аллăн тытăнса ĕçлемелле пирĕн, пĕр-пĕрне хисеплесе, сума суса. Ăнланса, пĕр-пĕрне хисеплесе-сума суса ĕçлесен çеç пурăнан пурнăçра пайта пулĕ. Ăнланăр çавна, Андрей Васильевич. Ăнланăр та хăвăршăн кирлĕ выводсем тума тăрăшăр. Астăвăр, кайран кая ан пултăр. Мăнкăмăллăха ăна çамрăк чухне, сирĕн çулăрсенче йĕвенлемелле. Кунта пухăннă аслă юлташăрсен ячĕпе калатăп, тăнлăр, — терĕ те Кронид Евграфович каллех, тарăн шухăша путнăн, хаш-ш сывласа ячĕ. Унтан, Андрей Васильевич пирки пачах маннăн, сăмахне урăх йĕрпе чуптарчĕ: — Ну, халĕ, юлташсем...

Шухăшлать-шухăшлать те Андрей Васильевич ниепле те тăна илсе пĕтереймест: мĕншĕн, мĕнле сăлтава пула пуртă аврипе сăмçаранах тĕксе пăхрĕ-ха Кронид Евграфович çамрăк учителе? Ытла та пĕр систермесĕр, ытла та кĕтмен çĕртен капла хăтланчĕ вĕт-ха вăл? Мĕншĕн, мĕнле сăлтава пула?..

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн