Электронлă вулавăш

Павел Васильева

Пуç ухса хуллен кĕçенчĕ

Чипер утăм, çӳрен ут.

Куçĕпе мана вăл сĕнчĕ:

«Йĕнерле те чĕлпĕр тыт!»

Ма, çӳренĕм, кĕçенетĕн,

Мĕн ыйтатăн тулхăрса?

Утă-сĕлĕ çитерем-и,

Шăварам-и шăхăрса?

Çилхӳне пĕр çивĕтлем-и:

Пурçăн лентăсем ярса?

Йĕнерле те вĕçтерем-и

Таканна вут хыптарса?

Урхамахăм, çилçунатăм!

Эп каяп инçе-инçе,

Пуç ухса мана ăсатăн,

Кĕтсе илĕн кĕçенсе.

Эп кайсан салху ан пул эс,

Ан кăшла çăварлăхна.

Илĕртӳллĕн кĕçенсе çеç

Чĕтрентер тавралăха.

Такăнмасăр, пуç усмасăр

Тух мала ака туйра.

Ут кĕтӳ уя тухсассăн,

Тутлă курăк çи уйра.

Çилхӳне çил ачашлатăр

Пăшăлтаттăр хăлхаран,

Хуçуна аса илтертĕр

Тунсăхланă хушăра.

Юлташĕсемпе пĕрле кунĕпе тенĕ пекех тăвайккинче айкашрĕ вăл. Малтан пĕр-пĕрне юрпа пемелле вылярĕç, унтан ял конюшнийĕн картишĕнчен вĕр çĕнĕ çуна туртса тухрĕ çамрăк йыш. Ялти чи чăнкă тăвайккинчен ярăнма пуçларĕç. Эх вăхăчĕ, мĕншĕн васкать-ши тата! Ачасем айĕнчи çуна пекех: пĕр тапратса ярсан чарма та çук ăна! Тавралăх çутă кун пĕркенчĕкне каç вителĕхĕпе ылмаштарчĕ. Ачасем те вара килелле васкарĕç.

Тăвайккинчен ярăннă чухнех хăйне япăх туя пуçларĕ вăл. Пĕр хушă куç та хуралса килчĕ. Хаваслă юлташĕсене систерес мар тесе пăрăнса тăчĕ. Вăйă-кулă тыткăнне лекнĕ тантăшĕсем вăл ушкăнтан уйрăлнине асăрхамарĕç те. Тен ку лайăх та пулĕ. Сывлăхĕ хавшак пулин те, чунĕпе ачалла мар çирĕп вăл. Анчах мĕн ку! Мĕншĕн урасем итлемеççĕ, тĕнче çаврăна-а-а-ать!

Пĕтĕм кĕлеткене темле ăнлантарса памалла мар канлĕх сырса илчĕ. Ăçта вăл! Ача анлă хирпе пырать иккен: кайăксем юрлаççĕ, унччен нихçан курман чечексем куçа йăмăхтараççĕ. Мĕнле кайăксем, мĕнле чечексем! Халĕ хĕлле-çке!

«Çук, кунта хĕлле пулмасть», — хуравларĕ çав тери лăпкă, çав вăхăтрах янăравлă сасă. Çак сасă пĕр тĕлтен мар, хупăрласа тăракан таврăлăхăн кашни енĕнчен илтĕннĕ пек туйăнчĕ ăна. «Кам кунта?», — хăранипе тĕлĕннине çĕнтерсе ыйтрĕ ача. Хирĕç чĕнекен пулмарĕ. Пĕр хушă тавралăх шăпланчĕ: сасартăк таçтан çавраçил килсе кĕчĕ. Хăраса ӳкнĕ ача питне икĕ аллипе хупласа кукленсе ларчĕ. Çутçанталăк умĕнче вăйсăррине туйса упранса юлас терĕ-ши!

Малалла

::Ывăлăма — Левăна,

¹Юлашки юмахăм пулĕ, тен.

::::Хăвăртрах пĕтересчĕ.

1

Тахçан авал çĕр çинче,

Сĕм-сĕм вăрман хĕрринче,

Çӳлĕ тусен айĕнче

Чăваш ялĕ ларнă, тет.

Çакă чăваш ялĕнче,

Пӳрне элчеле тӳссе,

йывăр хĕн-хур айĕнче

Тăлăх ача ӳснĕ, тет.

Çав ача çинчен, туссем,

Кăмăл турăм юрлама.

Юмахри хавас тĕнче

Тивĕç пулĕ ырлама?

Ман кĕслеçĕм кĕввисем

Итлеме кичем пулсан,

Ылтăн-кĕмĕл хĕлĕхсем

Тутăхса пĕтнĕ пулсан, —

Эп кĕслеçĕ пулам мар,

Ырă кĕвĕ калам мар.

Ик телейлĕ чун çинчен

Мухтав юрри хывам мар!

* * *

Халап — хапха тăрринче,

Юмах — юпа тăрринче.

Эл халапçă мучи мар,

Ман сăмахăм суя мар.

Эп юрлатăп илтнине,

Сĕм аваллăх юррине —

Мăн асатте-асанне

Юрласа хăварнине.

Ӳснĕ, теççĕ, пĕр ача

Пĕтĕм чăваш телейне.

Панă, теççĕ, ачана

Малалла

Ан ташла, урхамах, ман умра,

Çавапа вилĕм тăрать çумра.

Санăн пулĕ хуçу урăххи,

Тен, манран та чылай лайăххи...

Чун тени паян — пур, ыран — çук,

Ăнланмастпăр çакна çамрăк чух.

Çавăнпа вăй çитер савăнма,

Вăхат çук куççульпе çăвăнма.

Ан ташла, урхамах, ман умра,

Çавапа вилем тăрать çумра.

Чун тени çав-çавах чĕрĕ çав,

Вилес килет тени вăл — çăхав!

Сивĕ хĕл иртсе каять,

Ăшă çуркунне çитет.

Пĕтĕм вăрман чĕрĕлет,

Йывăç-курăк ешерет.

Ăшă енчен васкаса

Кураксем таврăнаççĕ.

Часрах йăва çавăрса

Чĕп кăларма васкаççĕ.

Çĕнĕ вĕллесем туса

Йăмра çине çакатăп.

Хамăн юрăç-туссене

Чăтăмсăррăн кĕтетĕп.

Кунран кунах ăшăтать,

Юр та ирĕлсе пĕтет.

Çеçпĕл чечекĕ тухать,

Чунăма савăнтарать.

Çут çанталăк илемпе

Эп киленсе утатăп.

Симĕс тумлă улăха

Акă тухса тăратăп.

Улăх тăрăх илемлĕ

Урхамах чупса килет.

Мана утлантарать те

Çӳле-çӳле вĕçтерет.

Çак урхамах асамлă,

Вĕçмешкĕн те пултарать.

Çĕр çине ансассăнах

Ун çуначĕ çухалать.

Лаша пĕрре тапсассăн

Ылтăн-кĕмĕл сирпĕнет.

Унăн пĕккийĕ çинче

Йĕс шăнкăрав янăрать.

Эпĕ çак урхамахпа

Питĕ çывăх туслашрăм.

Вăл ман пата килессе

Чăтăмсăррăн кĕтеттĕм.

Малалла

Автан виççĕмĕш хут авăтсан Сарпике куçне уçрĕ. Тӳпене çĕкленекен хĕвел кантăкран пăхрĕ, хăйĕн ылтăн пайăркисене пӳлĕм тăрăх сапаларĕ. Пĕр пайăрки хĕр питне те çутатса илчĕ. Килтисем тăрайман-ха. Амăшĕ çеç тĕпелте кăштăртатать, ирхи апат хатĕрлет пулас. Сарпике çав вăхăтра тем асаилчĕ те йăл кулчĕ...

Йĕри-тавра тĕп-тĕттĕм. Куçа чиксен те нимĕскер те курăнмасть. Шикленнипе хĕр унталла-кунталла пăхса илчĕ. Çав вăхăтра алăк майĕпен уçăлчĕ. Сарпике çутă ӳкнĕ еннелле ялт пăхрĕ. Алăкран кĕрекен çутă куçа шартарса ячĕ. Куçне алăпа хпланипех вăл алăк патнелле утрĕ. Такам хăйне ятран чĕннине илтрĕ.

Куçне уçрĕ — ун умĕнче икĕ Урхамах тăрать. Иккĕшĕ те сăмахпа каласа пама пĕлмелле мар илемлĕ. Пĕри тин çунă юр пек шап-шурă, тепри — хуп-хура. Çутă çинче икĕ лаши те йăлтăртатса тăраççĕ. Вăрăм çилхисене пĕр еннелле тураса якатса хунă. Шурринне чечексемпе тыттарнă. Кĕлеткисем тӳрĕ, яштака. Сарпике умĕнче тапăртатса тăраççĕ, çавăнтах пуçĕсене ухса илеççĕ.

— Эпир сана тахçантанпах кĕтетпĕр, — терĕ Шурă учĕ.

— Мана...

— Çапла. Сарпике, Эсĕ пирĕн Пирĕшти, пирĕн Патша.

Малалла

Атăл хĕрринче вырнаçнă пысăк та илемлĕ хулара çуралса ӳснĕ Сенттипе Илемпи пĕр тăвансем. Чăн-чăн шăпăрлансемех пулнă хĕрачапа арçын ача, пĕр самант та ахаль ларма пултарайман.

Вĕсем тĕрлĕрен кĕнеке вуланă, темĕн çинчен те пĕлме тăрăшнă: авалхи пурнăç та, тĕрлĕрен çĕр-шывсем те кăсăклантарнă вĕсене, таврари ӳсентăрансемпе чĕрчунсен пурнăçĕ те тыткăна илнĕ. Килсĕр-çуртсăр çӳрекен кушаксемшĕн те питĕ куляннă вĕсем. Чĕрчунсем пирки вара ачасем темĕн те пĕлнĕ. Ара, шăпăрлансен ашшĕпе амăшĕ выльăх тухтăрĕ пулнă-çке. Хулари зоопаркра ĕçленĕ. Сенттипе Илемпин юратнă чĕрчунĕ вара вăл — лаша. Арçын ачана лаша мĕнле ан килĕштĕр-ха вăл? Епле хăвăрт чупать, темĕн те тума пултарать. Илемпине вара лаша хăйĕн ытарлă илемĕпе килĕшет: урисем яштака та тăн-тăн чупса пыраççĕ, йĕрет кĕлетки вара — пăхса ытараймăн… Хĕр пĕрчи çилхемес çӳрен лашасене ытларах кăмăллать. Кукашшĕсен килĕнче лаша тытаççĕ. Чĕлхесĕр янаварĕ ачасене курсанах (яла кукашшĕсем патне кайсан) пуçне ухса, тулхăрса савăнса кĕтсе илет. Чĕвен тăрса саламлать. Ара ачасем унпа аçта кăна çитмеççĕ-çке. Чылайранпа картара тăрса та йăлăхать-тăр. Кашни çулах ачасем кукашшĕсем патне яла кайсан лашапа ярăнаççĕ. Кунне-çĕрне ирттерме хатĕр вĕсем унпа.

Малалла

Урхамах утăма утланса

Эп каям-и вут пек вылянса? —

Килĕм-йышăм, мана ăсатсам

Çул çине ăш сăмах каласа.

Çӳрен утăм çинче çил вылять,

Çӳрес çулăм инçе тăсăлать.

Чĕлпĕре çирĕпреххĕн тытсан

Ăнтăлни те пырать вĕт ăнса.

— Ялăм-йышăм, ăсат ывăлна,

Ывăлу сан пĕлмест ывăнма.

Пĕкĕ витĕр шур пĕлĕт юхать,

Çилхесем хушшипе çул тухать.

Кӳлнĕ ăйăр чул-хăйăр сапса

Талпăнать харăсшаррăн тапса.

— Çĕрĕм-шывăм, ĕç хуш ачуна,

Вĕри тар уçăлтартăр чуна!

Çутă çăлтăр çула çутатать,

Çут пуласлăх мала васкатать.

Çӳлтикасси.

Ма, çӳренĕм, кĕçенетĕн?

Мĕн ыйтатăн тулхăрса?

Утă-сĕлĕ çитерем-и,

Шăварам-и шăхăрса?

Çилхӳне пĕр çивĕтлем-и

Пурçăн лентăсем ярса?

Йĕнерлем те вĕçтерем-и

Таканна вут хыптарса.