Электронлă вулавăш

— Пирĕн çĕр грамсене хăйсем ĕçсе янă ĕнтĕ, — шӳтлеме пăхрăмăр эпир. — Пире те çĕнтерӳ хыççăн çĕршер грамм памалла...

Поезд Мускав еннелле çул тытнă-тытман штаб пуçлăхĕ замполитсемпе, «особистсемпе» пĕрле канашлу ирттернĕ иккен те кашни тивĕçлине парнесемпе наградăсем палăртма тытăннă та иккен.

Пирĕнпе канашланă пулсан кама мĕн памаллине тĕрĕсрех палăртнă пулăттăмăр та çав, кам канашлĕ пирĕнпе? Мускава çĕрле çитсе ӳкрĕмĕр. Полигона кайнă чухне вакунсенче шăнса асапланманччĕ, таврăннă чухне вара, те çанталăкĕ кăраланчĕ, те хамăр тимĕр кăмакасене ӳркенкелесе хутрăмăр, ирпе тăнă çĕре витĕннĕ тăлăпсем вакун стени çумне туртса хăпăнмиех çыпçăна-çыпçăна ларчĕç. Салтăнмасăрах хамăрăн йăвасене кĕре-кĕре выртатпăр. Мускава çитсен кăна тăлăпсене турта-турта хăпăткаларăмăр. Ĕнтĕ шăнса чĕтрекенех пултăмăр. Тата тепрер талăк каймалла пулсан, кам пĕлес, чирлесе те кайнă пулăттăмăр-ши? Халĕ ӳсĕркеленипех ирттере-ирттере ятăмăр.

Полка ир енне кăна çитсе ӳкрĕмĕр. Вакунсенчи япаласене машинăсем çине тиенĕ, урайсене шăлса тасатнă хыççăн кăна хамăра та автобуссене ларма ирĕк пачĕç.

Праçник вăхăчĕ мар пулин те пире оркестрпах кĕтсе илчĕç. КПП умне полкра юлнă юлташсем пурте-пурте тухнă пек туйăнчĕ. Оркестрĕ хамăрăн мар, округранах чĕнсе илнĕ пулас. Питĕ çĕкленӳллĕн каларĕç çар маршĕсене. Куççуль тухса кайрĕ. Хытса тăрас та чарăнми итлес килчĕ марш кĕввисене.

Камшăн мĕнле те, маншăн пулсан этемлĕх шухăшласа кăларнă чи пысăк пуянлăх пек туйăнать мана марш çемми. Вăл ывăннă çынна хал парать, нишлине сыватать, телейлине çунат парать. Салтак пурнăçĕнче çакна темиçе те асăрханă. Марш çеммипе ылмак-сулмак утаканăн та утти йăрăсланать, пĕкĕрĕлни те тӳрленет.

Пирĕн вара, çĕнтерӳçĕ пулса полка таврăнакансен, мăрш çеммипе вĕçсе хăпарасси кăна юлнă темелле. Юлашки вакунра тиесе килнĕ виçĕ виле те асăмăрсенчен тухса ӳкнĕ, ăна командирсем кăна мар, салтаксем те манса кайнă. Пире тӳрех столовăйне илсе кайрĕç.

Офицерсене тиесе килнĕ автобус КППра чарăнса та тăмарĕ. Вĕсем валли уйрăм банкет хатĕрленĕ те, полигонран таврăнакансене килĕсене те саланма памарĕç, тӳрех банкета илсе кайрĕç.

Ан тив, вĕсен хăйсен йышĕ пултăр, пире те уявлама чарманни савăнтарать. Кĕтсех тăнă пире те. Вăрăм сĕтелсем çинче туллиех ĕçме-çиме.

Мунча кĕрсе тасалтăмăр, тăраниччен çывăртăмăр. Каç енне пуçланчĕ кулленхи, йăлăхтарса çитернĕ пурнăç. Мана дежурствăна çырнă та, нарядран тăркаласа юлтăм.

Полка таврăннăранпах почтальона шыратпăр. Пирĕн ятпа килнĕ çырусене пустуй сапаланса ан выртчăр тесе казармăсем тăрăх валеçмен иккен вăл. Пĕрисем почтальон Вереяран таврăнман теççĕ, теприсем командир чĕнсе илнĕ теççĕ. Ачи вăл, пирĕн пек салтакахскер, питĕ чĕрĕ, куç хупса илнĕ çĕре йĕп пек çухалма та, куç хупса илнĕ çĕре кăмпа пек шăтса тухма та пултарать. Çавăнпа шыраса асапланас та мар, хăех килсе тухĕ-ха терĕмĕр. Аплине апла та, пурте канăç çухатнă та, лара-тăра пĕлместпĕр. Казармăран тухкаласах çӳретпĕр. Хуçалăх взводне кайма шутларăмăр. Унтан хурланса таврăнма тиврĕ. Кабанов вилнĕ тенине илтрĕмĕр. Коробейников хушаматлă салтак каласа панине итлесе те пĕтереймерĕм. Кăмăл тулашса кайрĕ, ăшăм-чикем таврăнсах тухас патне çитрĕ. Ирхине кăна çӳл тупене çĕкленнĕ кăмăлăм, марш çеммипе, уяв çĕтелепе киленнĕскер, хăй ниме тăманнине туйса илчĕ пулас та йуçсе-çĕпреленсе çитрĕ. Никамран именмесĕр макăрас та хӳхлес килсе кайрĕ. Казарма умне тухса тăтăм. Карлăк урлă уртăнтăм та кăмăл пăтранса килнине туйса хускалма та хăраса тăтăм. Ман хыççăн Коробейников та чупса тухрĕ. Вăл пире Кабановпа иксĕмĕре пĕрле çӳренине курнах ĕнтĕ, килĕштерсе калаçнине те пĕлетех ĕнтĕ.

— Итлесе те пĕтереймерĕн, — терĕ вăл мана хулран тытса. — Мана çывăрнă çĕртен тăратса тухса кайрĕç. Чи малтан кураканĕ эпĕ пултăм. Выртать хутланса. Чунĕ тухиччен хытă асапланнă пулас. Асапланмасăр? Ыратнă ĕнтĕ. Мĕнпе çапнине кăна никам та пĕлмест. Япалине лешĕ хăйпе пĕрле илсе кайнă пулĕ. Тен, пытарса хунă...

— Мĕншĕн вĕлернĕ вара? — ним туйăмсăр пек тăрас килмерĕ манăн та.

— Паллă ĕнтĕ мĕншĕнни... Хĕрарăм япалишĕн... Çав çитменшĕн çын пурнăçне татмалла... Кай, кай... Шутлама ăс çитмĕ...

— Ӳсĕр пулнă-и вара хăй?

— Урă пуçпах мар пулĕ çав. Эсир полигонра чухне эпир хамăра кунта райри пекех туйнă. Нарячĕсене те хытă тĕрĕслемен. Мельник çывăрса курман-ха ĕнтĕ. Çĕрĕ-çĕрĕпех штабра ларатчĕ. Телефонпа çыхăнать те çывăрмастăр-и эсир унта тесе ыйтать. Виçĕмкун вара инкек пулса иртрĕ. Хĕрсен общежитине унччен те çӳренĕ-ха салтаксем. Çав каç, калаçса татăлнă пекех, такам йыхравланă пекех, кĕтĕвĕпех унта пуçтарăннă. Нина текенни çуралнă кунне паллă тунă пулнă.

— Кабанов Нинăпа мар, урăххипе çӳретчĕ вĕт-ха.

— Тĕрĕс, Лиза патне çӳренĕ. Вăл пынă чухне ун патĕнче урăххи пулнă. Лиза ăна Кабанов тесе алăк уçнă.

— Хамăр салтаках пулнă-и вара?

— Хамăрăнах пулмасăр? Кам килсе çӳретĕр кунта? Анчах камне пайăрлăн каламаççĕ çав. Лиза хăй эп ăна пуçласа куртăм тет...

— Тĕлĕнмелле.

— Мĕн телĕнмелли? Полкра сакăрçĕр çын ытла. Офицерĕсемпе пĕрле шутласан пинрен те иртет. Развод вăхăтĕнче строй умне илсе тухасшăн-ха Лизăна. Курса палласа илме.

— Çынни стройра пулмасан?

— Тепре илсе тухаççĕ.

— Пĕлеççех ĕнтĕ кам вĕлернине. Пытараççĕ кăна.

— Вĕсем унта темиçен çапăçнă çав. Кабанов пырса кĕрсен малтан пынине алăран тытнă та çавăтса кăларса янă. Лешĕ турткаланнă. Коридора тухсан алăка кӳнлеттерме тытăннă. Ку сасăпа ытти салтаксем те коридора сике-сике тухнă. Нина патĕнче хăналанакансем те кĕпĕрленсе çитнĕ. Вара пуçланса кайнă та...

— Кабанов пит чĕрре кĕрекенскер марччĕ-çке...

— Темле пулнă çав. Йышпа çапăçнă чухне кам пĕрне çапать, ыттисем те çавнах кӳпкеççĕ. Ал айне çав лекнĕ пулнă ĕнтĕ. Тухса каяйнă-ха вăл общежитирен. Вăл вилет тесе никам та шутламан, кашни хăй вырăнне саланнă, çуралнă кун паллă тăвакансем сĕтел хушшине ларнă, юратушăннисем каллех хăйсен йăвисене пытаннă. Ку вара казармăна çитсе ӳкеймен. Унта çитейнĕ пулсан çăлса хăварма пулатчĕ терĕ врач. Лавкка çумне хутланса ларнă та чунĕ тухиччен асапланнă. Пуç мимине юн кайнă иккен...

Хам вилĕмпе вилеймĕп тесе пурăнатчĕ те, тĕрĕсех пĕлчĕ иккен тесе шухăшларăм та пĕкĕрĕлсе ӳкрĕм. Хамăр почтальона шырама тухнине те манса кайрăмăр. Ăçта пытарĕç ĕнтĕ ăна? Кам тирпейлесе вырттарĕ?

— Виçĕ кун каяллах телеграмма панă, никам та килмерĕ-ха илме, — терĕ Коробейников.

Вăл та сарăмсăр вилĕмшĕн питĕ кулянать иккен те, тупăк леçме каймалла пулсан килĕшетĕпех тесе темиçе те каларĕ. Анчах тупăк леçме урăххисене, ракета дивизионĕнчен, суйласа илнĕ иккен. Полигонран виле тиесе килнисемпе пĕрле леçеççĕ Кабанова та. Кайран пĕлтĕмĕр вара. Ăна та «Погиб при исполнении» тесе çырнă хутпа пĕрле ăсатаççĕ. Ку хут Кабанова кирлĕ мар-ха, командирсене кирлĕрех. Пĕлсех тăратăп, полкри пӳкле виле полигонрисемпе пĕр вăхăтра килнишĕн хăшĕсем савăнчĕç те ĕнтĕ. Епле тесен те ЧП çук. Ку вара çăлтăр тĕлĕкĕ куракансемшĕн çăлăнăç пекех пулчĕ.

Çав кун почтальона тупаймарăмăр. Пирĕн çырусене леçни-кӳнисĕр пуçне ăна вăхăт-вăхăтăн вăрттăн хутсем те леçтереççĕ. Командир патне чĕннĕ тени тĕрĕсех пулнă иккен.

Кăнтăрлахи апат хыççăн пуçтарăнтăмăр та дежурствăна тухса кайрăмăр. Кунта пире кĕтсе ывăннă. Эпир полигонра чухне мунча та кĕртмен иккен.

Манăн чун вырăнта маррине никам та асăрхамарĕ. Ĕнтĕ кашнийĕн хăйĕн чунĕ пăтранать те, кама кирлĕ пуль эс тĕтĕмсĕр çунни? Кабанов асран тухмасть. Тăван ялтан çыру килмест. Каллех Мартынюк пытара-пытара пымасть-ши вĕсене? Калаçса пăхам тесен Мартынюк кунта мар, çар хулинче. Офицерсен пурнăçĕ хаваслăрах. Полкри виçĕ лейтенантпа икĕ капитана çар академийĕсене кĕме ирĕк панă. Ку вĕсемшĕн çăлтăр хушнинчен те хаклăрах иккен. Иккĕмĕш çул службăра тăракансене полигон хыççăн пурне те тенĕ пекех черетлĕ отпуска ячĕç. Пире, юлашки çула пуçланисене, кама çар отличникĕ турĕç, мана вара полк ялавĕ умĕнче ӳкерттернĕ сăнăма парнелерĕç. Çырса, пичет пусса паллах. Тата аслă вĕренӳ заведенине кĕме хатĕрленӳ курсне çыраспа савăнтарчĕç. Шутланă пекех пулса тухсан августра киле яраççĕ-ха. Унччен пĕр-пĕр института кĕме заявлени парса хумалла, лерен чĕнсе хут килмелле. Институтне Верккапа канашласа суйлас килет те, анчах унран çыру килме пăрахрĕ. Кун сиктерми çыратăп. Веркка ячĕпе, Раман ячĕпе, асаттепе асанне ячĕпе, Хĕлимун пиччепе Хветура аппа ячĕпе. Аптăранипе Гамиле асаилтĕм. Вăл ялтах пурăннипе пурăнманнине пĕлмесĕрех ун патне те çырса ятăм. Вăл та хурав таврашĕ памарĕ. Пурте-пурте мăна хирĕç каварлашнă тейĕн. Ĕнсерен ӳкрĕм. Калаçма çăвар уçас килми пулчĕ. Салтак стройне курайми пултăм. Унта тăрасси маншăн чăн-чăн асап ĕнтĕ.

Читлĕхри кайăкăн та хăйĕн чăн-чăн пурнăçĕпе пурăнас килет те, ăна вăхăт-вăхăтăн кăларса яраççĕ. Çавăн пекех салтак пурнăçĕнче те туллин сывламалли вăхăтсем пулкалаççĕ. Кăнтăрла иртсе виçĕ сехетре çар хулинчен килнĕ салтаксемпе офицерсем каяççĕ те, бункерта аппаратурăна ĕçлеттерсе тĕрĕслетпĕр, пурте-пурте юсавлă тесе командирсене пĕлтеретпĕр, вара пире бункертан тухма, анчах таçта-таçта саланмасăр ирĕклĕн çӳреме ирĕк параççĕ. Çулла пулсан волейболла вылятпăр, хĕлле юр çийĕн футбол мечĕкне хăвалатпăр.

Ĕнтĕ пирĕн таврана та çуркунне çитрĕ, серте тапса тухрĕ, çеçпĕл чечеке ларчĕ, çӳçе папкисем сарăлчĕç, кăчкисем пыл хурчĕсемпе тĕкĕлтурасене илĕртме пуçларĕç.

Çĕр çинчи антеннăсене пăхма каятăп тетĕп те вăрман хĕррине тунката çине ларатăп. Кунтан сирена сасси питĕ лайăх илтĕнет. Гончаров ака кăмпи татма иртсе каять. Пĕрле пыма чĕнет те, ман никампа та калаçас килмест. Шухăшлас та шухăшлас, хампа хам канашлас килет. Ларатăп та тунката çине, йĕп вĕçĕ пек, ухă сăнни пек, çĕре шăтара-шăтара тухакан курăксене сăнама пуçлатăп. Çавсемшĕн нимле йывăрлăх та çук пек туйăнать. Таптаса хытарнă çĕр-и, вырăнсăр выртакан чул е кирпĕч катăкĕ-и — пурпĕрех шăтараççĕ. Пурпĕрех çӳлелле кармашаççĕ, кĕркуннеччен вăрă сапса хăвармалла вĕсен. Унсăрăн йыш пĕтет. Ма этемĕн çапла пулмалла мар-ха тетĕп вара. Ытла та ачаш чĕрчун-çке вăл. Хамах илетĕп вара. Пурнăçран писсе те çитнĕ эпĕ. Таврари ешĕллĕх çине пăхатăп-и, тупе кăваклăхне ăмсанатăп-и — пурте-пурте тулаштарать мана. Кабанова ăмсанма тытăнатăп. Полигонран юлашки вакунпа тиесе килнĕ ракетçăсене ăмсанатăп. Татăлчĕ вĕсен парăмĕ. Пĕтрĕ вĕсен асапĕ. Леш тĕнчере мĕнлине пĕлместĕп те, çапах унта кунтинчен ырăрах пулассăн туйăнать. Ыран çыру илеймесен, тепĕр кун çыру илеймесен тесе шухăшлатап вара. Çырăвĕ чăнах та килмесен. Мĕн тăвассине хам пайăрлăнах та пĕлместĕп-ха, çапах такама хăратассăн туйăнать. Камах сехĕрленĕ ĕнтĕ? Ытах та алă хуратăп тесен, тархасшăн тейĕç те тута пăрса илĕç. Кунта мĕнле хут çырса ăсатмаллине вĕренсе çитнĕ: «При исполнении...» Эх, тĕнче, эх, çут тĕнче! Умăнтан пуçласа вĕçне çити суяпа витĕннĕ эсĕ! Суяпа ултавсăр пуçне ним те çук санра!

Чим-ха, çут тĕнчепе кун-çула вăрçма çăмăллипе кăна хăтланатăп мар-и? Хамăр кун-çулăмăр хамăртанах килет тетпĕр мар-и-ха? Тен, тен, чăнах та ăна урăхлатма май шырамалла мар-ши?

Чи хитре кӳлĕ хĕрринче тăрса хăвăн чи юратнă сăввуна каласан е чи юратнă юрруна юрласан, пушхирте тĕве утланса çӳресен, парашютпа сиксен çын кун-çулĕ самантрах урăхланать теççĕ. Мĕнле тĕрĕслесе пăхмалла-ши ăна? Ăçта тупмалла чи илемлĕ кӳлле? Мĕнле çитсе ӳкмелле пушхире? Кам парĕ парашют? Кусем пурте шухăшсăр пурăнакансем валли-çке. Манăн вара кашни утăма хамран аслинчен ыйтса кăна тумалла. Кашни утăма...

Ыран та çыру килмесен... Ыран та килмесен...

Тунката çĕр ăшнелле анса пынăн, хам ун çумне çыпçăнсах ларнăн туйăнать. Канăçсăр тĕлĕкре мар-ши-ха? Çук, ав Гончаров пĕр витре ака кăмпи татса таврăнатъ. Мана алăран сĕтĕрет: атя ăшалама пулăш... Тинех хăпрăм тункатаран, тинех урасем çине тăтăм та вĕсем пуррине туйса илтĕм.

— Килте тем пулман пуль-çке, — калаçать манпа Гон-чаров.

— Çу-ук, — тетĕп сӳрĕккĕн.

— Ан пытар. Ун пек чухне юлташа каласа памалла та, чун хăех пушанать. Салтакра юлташсăр пурăнма çук...

— Çу-ук, — тетĕп татах.

Вăл ĕненмест. Пит çине çырса хунă кăна мар, ман асапăм тăл-пӳре те палăрать, урасене те куçнă.

— Никамран пĕр çыру килми пулчĕ.

— Часах хăй таврăнатъ тесе кĕтеççĕ ĕнтĕ.

— Те кĕтеççĕ-ха?

— Никам та кĕтекен çук пулсан атя БАМ тума. Комсомол комитетĕнче кăна çырăнмалла. Дивизионрисем çырăннă терĕç. Пирĕн пата та çитеççĕ ак. Тĕрлĕрен çăмăллăхсем пулаççĕ унта. Тӳрех çĕнĕ костюм туянса яма пулать. Казарма пурнăçне хăнăхнă хыççăн общежити те, палатка та хăратмалла мар пире. Эп çырăнатăп. Ман пĕрех килтен инçе мар. Яла таврăнсан та унта пурăнас килмест. Кунта хамăр пеккисемпе. Аттепе аннене çырса пĕлтертĕм. Килте мансăр пуçне шăллăмсем те пур.

— Ман май килмест çав. Арăм кĕтет ялта.

— Ма васкаса авлантăн вара?

— Турă çапла çырнă. Ача та çуралмаллаччĕ-ха ман. Çыру илмен те — пĕлместĕп...

— Çавăнпа хуралсах кайнă-и сăну?

Урăхран калаçас килмерĕ те Гончаровран тăрарах юлтăм. Вăл татах-татах тем мăкăртатрĕ, унăн сăмахĕсем ман патăма çитеймерĕç.

Капла çĕрĕк кăмăллă пулмалла мар-ха тесе шухăшларăм та хама хисте-хисте ырри çинчен кăна шухăшлама тăрăшрăм. Ырри мĕн ĕнтĕ? Пур çĕре пырсан та каснă чĕлĕ эпĕ. Çĕнĕрен çăкăр çумне çыпçăнман чĕлĕ. Аттепе аннене кирлĕ мар, асаттепе асанне килĕнче ытлашши çăвар. Хĕлимун пиччепе Хветура аппашăн каллех таçтан килсе ернĕ кушак çури кăна. Веркка пулмасан, Гончаров каларăшле, БАМ тума-и, ГЭС тума-и, АЭС тума-и каймалла кăна. Çамрăк алăсем таçта та кирлĕ. Çарта пулнисене шанаççĕ — вĕсем йĕркене хăнăхнă. Тата ман икĕ алла пĕр ĕç пур — машина çӳретме пĕлетĕп.

Верук, Верукăм, ма ним те шарламастăн-ха? Санпа канашлас килет ман. Тăванран тăванни, çывăхран çывăххи çĕр çинче пĕр эсĕ пур...

Татах тепĕр çыру ятăм. Ку хутĕнче пĕр Веркка ячĕпе кăна. Унтан Шупашкарти ялхуçалăх институтне хама вĕренме илмешкĕн ыйтса документсем ятăм. Верккана килĕшмесен пăрахса кайма та, урăх института та куçма пулĕ терĕм. Халĕ манăн ытти салтаксенчен маларах киле кайма май тупмалла. Ку пĕртен-пĕр меслет.

Официрсен арăмĕсем хушшинче шкул учителĕсем сахаллăн мар иккен те, пирĕн ырлăхшăн мар, çавсене ĕç тупса парасшăн йĕркеленĕ хатĕрленӳ курсне. Пултăрах. Пире, ракета дивизионĕнчен виçĕ çынна, хуçалăх взводĕнчен пиллĕкĕне, пирĕн станцирен вара тӳрех вуннăна, суйласа илчĕç те вăтам шкулта вĕреннине, маннине тепĕр хут асаилтерме тытăнчĕç. Малтанах пĕрре те çĕнĕрен парта хушшине ларас килес çук пекчĕ, темиçе кунтан хăнăхса кайрăмăр та, кăсăк та пек туйăнма тытăнчĕ.

Задачăсем шутлатпăр, сочиненисемпе изложенисем çыратпăр, теоремăсене пăхмасăр калама вĕренетпĕр. Пурте шкулта пекех. Анчах уроксем казармăри Ленин пӳлĕмĕнче иртеççĕ.

Ĕç пур чухне шутлă кунсем те шутлаттармасăрах иртеççĕ. Çитсе çапăнчĕ çурла уйăхĕ те.

 

Вунулттăмĕш сыпăк

Ирхине çичĕ сехет те çирĕм минутра кăлтăртатса ывăннă хыççăн тăнк чарăнса тăнă вакун пускăчи çинчен кăмрăк тусанĕллĕ, мазутлă, кĕллĕ çĕр çине сиксе антăм. Урăх тĕнчене çитсе тухнă пекех туйрăм хама. Çыннисем чăвашлах калаçаççĕ, анчах эпĕ илтме хăнăхман сасăпа, Канаш та вырăнтах ларать пек, анчах тумне пачах улăштарнă. Кашни вак-тĕвеке тинкерсе тăма та аса хывма вăхăт тупăнмарĕ, часрах-часрах Хурнайне çитсе ӳкес килчĕ. Çула май Хĕлимун пиччепе Хветура аппа патне те кĕрсе тухмасăр иртеймерĕм.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн