Электронлă вулавăш

Пулас пепкем тĕлĕкре курăнтăрччĕ хăть тесе тем чухлех шухăшларăм, анчах вăл амăшĕн варне кăна пĕлет çав, мана асаилме унăн майĕ те çук...

Веркка çырăвне чĕре вăрттăнлăхĕ турăм та, хам ĕнерхи пек те, виçĕмкунхи пек те маррине хамах туйса илтĕм. Айванлăхпа чарусăрлăх писме тытăнчĕ хамран. Ан тив, пултăрах çапла...

Çар пурнăçĕ хăй еккипе шурĕ те шурĕ. Эп таврăннă хыççăн тепĕр кунах тĕрĕслекенсем полкран кайрĕç. Халĕ ĕнтĕ вĕсем пирĕн Купăста варĕнчи полигона хăçан каяссине татăклăнах каласа хăварчĕç, çитес çулхи пуш уйăхĕнче терĕç. Полка çенĕ офицерсем килчĕç. Салтакăн пурне те пĕлме юрамасть те, çавах хăлхана кĕнĕ пĕр хыпара сиктерсе хăвармастпăр, Çамрăк офицерсенчен пĕр-иккĕшĕ особистсем тени сарăлчĕ пирĕн хушăмăрта. Хăлăхсăртарах, темшĕн айăпа кĕнĕ операторсене улăштарма пикенчĕç. Те ĕнтĕ эп леçсе панă шăрттана юратса çинипе, те урăххипе, ку хутĕнче те Мельник мана пулăшрĕ.

Тĕрĕслӳ вăхăтĕнче ракета çине çĕр çинчен команда паракан станцие, çĕр айĕнчи бункерта вырнаçнăскерне, округран килнĕ пысăк командирсем пынă. Кун пек чухне салтакăн пуçлăх куçĕнчен айккинерех пулмалла. Ăна пурте аван пĕлетпĕр. Анчах Чепурин тем сăлтава пула пăрăнса ĕлкĕреймен. Вăл ток яман сăрăпа сăрланă шкапсене тусанран тасатнă вăхăтра Воробьев генерал ертсе çӳрекен ушкăн пынă та кĕнĕ бункера. Чепурин çаксене асăрхаман та, юрла-юрла тусан шăлнă.

— Рядовой юлташ! — кăшкăрнă Воробьев генерал.

Чепурин тӳрленсе тăнă та гимнастерка аркине туртса тӳрлетнĕ.

— Итлетĕп, майор юлташ!

Чепурин хăй ĕмĕрĕнче те чăн-чăн генерала пуçласа курнă пулĕ те, майорпа генерал-майора тӳрех уйăрса та илеймен. Воробьев çавăнтах хăй патне станци пуçлăхне чĕнсе илнĕ, хăй ячĕпе çак тăрлавсăр салтака айăплама хушнă. Аслă операторччĕ Чепурин, кĕçĕн сержантчĕ. Пакун çинче пĕр хăйăвне касса илчĕç те хăйне сысна пăхма куçарчĕç. Унăн шалăвне, вунă тенкĕ те сакăрвунă пуса, эпĕ илсе тăма тытăнтăм. Çав укçан çуррине Чепурин Рязань тăрăхĕнчи ялта пĕччен пурăнакан амăшне ярса тăнă пулнă. Халĕ ĕнтĕ виçĕ тенкĕ те сакăрвунă пусран мĕн ярайĕ-ши? Ачасем кашнинчен пуçтармалла тесе сăмах турĕç те часах ăна манса кайрĕç. Ытлашши укçа пĕр салтакăн та çук-çке.

Чепурина хăйне, пакун çинче пĕр хăю кăна хăварсан, майор тесе чĕнме тытăнтăмăр. Куншăн кӳренмерĕ тата хăй.

Маншăн çĕнĕ пурнăç пуçланчĕ. «Салагăсемпе» пĕрле техника, радиоэлектроника кĕнекисем вулама тытăнтăм. Кашни кун секретлă уйрăмран инструкцисемпе кĕнекесем çыртара-çыртара илетĕп те кăнтăрлахи апатчен вулатăп. Мана ытти ĕçсене явăçтарми пулчĕç. Епле тесен те полигона каяс вăхăт инçе мар, унччен манăн чăн-чăн класлă специалист пулса çитмелле. Пĕр эрнеренех ку кĕнекесенчен писсе çитрĕм. Мĕн вулани пуçа кĕми пулчĕ. Анчах вĕсене çыртара-çыртара илме пĕрех пăрахмарăм. Пĕринче ман алла тĕлĕнмелле кĕнеке лекрĕ. Таçтан, такамран илтнĕччĕ-ха ун çинчен. Полк пуçланнăранпах пурăнать иккен вал. Малтан тахăшĕ пуçланă та, халĕ ьптисен малалла тăсмалла. Тăватçĕр страницăллă кĕнекен çуррине ытла тӳрлетсе тухнă ĕнтĕ. Вуланă чухне пĕр е икĕ саспалли улăштарса е хуратса намăс сăмахсем тумалла. Колебательный контур тени кашни предложенире тенĕ пекех тĕл пулать те, малтанхи сăмахĕнче малтанхи л саспаллине питĕ тирпейлĕн, тӳрех асăрхамалла та мар хурата-хурата тухнă. Çакна асăрхарăм та ай мĕнле аван мар йăнăш тунă тесе шухăшларăм. Вуланăçемĕн кăна ăнланса илтĕм те юлташсене чĕнтĕм. Ак пуçланчĕ хайхи чăн-чăн хаваслă вăйă. Кĕнекене ушкăнпа вулама та «корректура йăнăшĕсене» тӳрлетме пикентĕмĕр. Çакăнпа вĕçленчĕ те ман вĕренӳ.

Çапах аппаратурăна чухлакан пулса çитрĕм. Çур çултанах мана пĕрремĕш класс пачĕç. Аслă оператор пулнă май ман çамрăкрах салтаксене те вĕрентмеллеччĕ. Мĕн вĕрентни ĕнтĕ. Эпĕ тӳрлетсе вĕçне тухайман кĕнекене вĕсем малалла тӳрлетчĕр...

Çар пурнăçĕнче салтакшăн пĕр йĕрке, командиршăн тепĕр йĕрке. Эпир хамăра тивĕçлине кăна пĕлеетпĕр. Командирсем вара хăйсене тивĕçлине те пĕлсех çитерееççĕ, те çитереймеççĕ те. «Тревога» çĕклеме кашниех пултараймаççĕ пулсан та, вĕренӳ ирттеретпĕр тесе кунне вуншар хут тĕпĕртеттере-тĕпĕртеттере илекен пулчĕç. Казарма алăкĕ тăрринчи хĕрлĕ лампочка пирĕн чунсене мĕнлерех, еплерех пăтратнине çут тĕнчере пĕлекен те, пĕлес текен те çук. Кĕрлесе каять те чуна касакан сасă, мĕлтлетме тытăнать те хĕрлĕ лампочка, пуçланать ахăрсамана! Çӳç кастарма ларни çур пуç каснине пăхмасăрах тухса чупать, хырăм пушатма туалета кĕни те пушаннă-пушанманах сиксе тăрать, çыру çырма ларни ăша кĕнĕ сăмахне те вĕçлеймест. Тревога тени мĕнне салтак пулнă çын кăна пĕлме пултарать. Кунне вунă хут çапла канăçсăрланнă хыççăн юлташна та курайми пулса çитетĕн, командирсене вара хăвăн чи усал тăшману вырăнне хума тытăнатăн. Ку кăна та мар-ха. Пĕррехинче замполит Культура çуртĕнчех комсомолецсен пухăвне ирттерчĕ. Салтаксенчен коммунистсем нумаййăнах мар, вĕсем виçĕ çул хушшинче парти ретне кĕрсе ĕлкĕреймеççĕ, мĕншĕн тесен рекомендаци параканнин çынна пĕр çултан кая мар пĕлсе пурăнмалла, унтан пĕр çул кандидат стажне ирттермелле. Парти членĕ е кандидачĕ пулса çара килнисем вара пĕччен-иккĕн кăначчĕ. Çапах та пурччĕ вĕсем те. Çаксене замполит сăмах пуçарма хушнă. Пĕри тухрĕ те противогазпа талăкра вунă сехетрен кая мар пулма хăнăхар тесе чĕнсе каларĕ. Алă йăттарчĕç те, никам та хирĕç сасăламарĕ. Тепри тата полигона кайиччен пурте çар отличникĕсем пулма тăрăшар тесе чĕнсе каларĕ. Кунпа та пурте килĕшрĕмĕр.

Килĕшессе килĕшрĕмĕр-ха, анчах хамăр çине мĕн асап йышăннине пĕри те чухласшăн пулмарĕ.

Канма ларнă чухне те, телевизор пăхнă чухне те противогаза çаксах çӳрекен пултăмăр. Эсĕ кĕтмен-туман çĕртенех пырса тухать те пĕр-пĕр командир: «Газы!» — тесе кăшкăрса ярать. Йăпăр-япăр тăхăнса та яратпăр противогаза. Ларатпăр вара пăшăхса тепĕр команда пуличчен. Кунашкал асапран хăтăлма май тупрăмăр-ха. Противогаз клапанĕсене кăларса илетпĕр те ларатпăр ним пулман пек. Кун пекех пулнă пулсан талăкра вунă сехет кăна мар, ытларах та противогазпа çӳреме пулатчĕ, анчах пĕтĕм кĕтĕве варалакан кăсамăклă сурăх салтаксем хушшинче те çук мар. Тахăшĕ йĕпетсе панă. Тата çитменнине, кĕçĕн командирсене те мар, аслисенех. Федотов полковник çурăлас патне çитсех тарăхнă пулать çакна пĕлсен. Тарăхнă тăк иртсе каятъ тесе шутланăччĕ эпир. Асту-ха, хăйсене пăхăнакансене каçараççĕ пулĕ! Пуçланчĕ хайхи тĕлĕкре те тĕлленменни, нихçан та аса килме пултарайманни.

Каçхи апат хыççăн пурте казармăна пуçтарăнсан, телевизор умне пĕри пукан çине ларсан, тепри урайнех тăсăлса выртсан, кино курар-и, футбол репортажĕ-и тесе тавлашса илсен, сержантсенчен хăшĕ те пулин хăтăрса тăксан тревога кĕрлесе каять.

Дневальнăй пирамидăсене уçса хунă ĕнтĕ. Тумланнă-тумланман казарма умне чупса тухатпăр, чупнă май пиçиххи çыхатпăр, карабинсене майлаштарса хул урлă çака-çака яратпăр, хашка-хашка, пĕр-пĕрне тĕрте-тĕрте хамăр вырăнсене шыратпăр. Офицерсем, хăйсен хваттерĕсенче пурăнаканскерсем, кăшт каярах пуçтарăнаççĕ, анчах пирĕн патăмăра пĕр Шлепкин капитан кăна килет. Ыттисем штаб умĕнче кĕтсе тăракан автобус çине лараççĕ те, пĕр ушкăнĕ ракета дивизионне, тепри хамăрăн бункерти станцие вĕçтереççĕ. Пирĕн, салтаксен, устав хушнă пек, мĕнпур терт-асапа, çуклăхпа сарăмсăрлăха ним турткаланмасăр чăтса ирттерме тивĕçлĕскерсен, бетонлă çулпа виçĕ çухрăм ытла лăпăстатма тивет. Шлепкин хăй тахçан спортсмен пулнă теççĕ, мастер нормине те пурнăçланă иккен. Вăл строй хыçĕнчен мар, малта чупса пырать, çаврăна-çаврăна пăхса пире тем кăшкăрать те, эпир пуç чиксе лăпăстататпăр. Кирза атăсем кĕпĕр-кĕпĕр, кĕмсĕр-кĕмсĕр тунипе хăлхасем хуплансах лараççĕ. Шлепкин командине пĕри те илтейместпĕр. Анчах вăл мĕн каланине пурте лайăх пĕлетпĕр: ан юлăр, ан юлăр!

Юрать-ха пĕтĕрсе çыхнă шинеле мăй урлă çактармаççĕ, противогазпа карабин кăна икĕ айăкран тĕккелесе пыраççĕ.

Çурма çула çитсен пире Федотов «Волги» хăваласа иртсе каять. Командир хăй машинăран пуç каларса та пăхмасть. Пирĕн тĕлте машина тата хытăрах кайнă пек туйăнать те, салтаксем пурте тарăхса юлаççĕ. Теприсем Шлепкин сисиччен чăмăрпа юнаса та илеççĕ. Çакна курмасан та Шлепкин эпир мĕн шухăшлине пĕлет-чухлать пулас, машина куçран çухалнă-çухалман «Шагом ма-арш!» команда парать. Хашах сывласа яратпăр. Лăп-лап пускалама пуçлатпăр. Çулăн кашни кукрине лайăх пĕлсе çитнĕ те вырăна çитесси миçе утăм юлнине те пĕлетпĕр. Çитесси çĕр метр пек юлсан Шлепкин каллех чупма хушать. Хăрать ĕнтĕ вăл та, енчен Федотов-и, ун çумĕсенчен хăшĕ те пулсан курсан-и? Пире мар, ăна айăпа кĕртеççĕ. Халь те пĕрле вĕреннĕ юлташĕсем капитана çитнĕ пулсан та, ку кĕçĕн лейтенантрах çӳрет-ха. Пирĕн умра та тарăхса калаçать вара. Ылханать те ылханать кун-çулне. Темиçе рапорт та çырнă иккен хăй, ни академие вĕренме кайма ирĕк памаççĕ, ни çартан кăларса ямаççĕ. Май килнĕ чухне сыпса лартать вара. Салтаксемпе пĕрле те час-часах ĕçет, вĕсемпе пĕрле самоволкăна çӳременни кăна. Килте апла-капла пулсан тӳрех пирĕн каптеркăна пырса ларать. Çар суту-илĕвĕн лавккинче эрех, сăра суттармаççĕ, анчах складĕнче сых ятне тытаççĕ. Унти çула та пĕлет хăй. Сутăçпа пĕр чĕлхеллĕ.

Пире кĕтме хапха умне кĕçĕн командирсем темиçенех тухаççĕ. Тӳрех бункера илсе каяççĕ вара. Тимĕр алăка шалтан хупаççĕ, вентиляцие хута яраççĕ. Пуçланать çар вĕренĕвĕ тени. Кашниех хăйĕн яланхи вырăнне йышăнать. Манăн кĕтесре пĕчĕк сĕтел пекки пур, ун çинче яланах дежурнăй журналĕ выртать. Мĕн пулсан та çавăнта çырса хумалла. Ахаль операторсем шкапсем умне тăрса тухаççĕ. Рота командирĕпе аслă техник зал варринчи кĕçĕн пульт умне кĕрсе лараççĕ. Федотовпа унăн çумĕсем, тĕп инженерпа замполит, партком секретарĕ тĕп пультра. Вĕсем панă команда вăйлатакан аппаратурăна пула пĕтĕм станцийĕпех саланать, кашни кĕтесрех илтĕнет. Пирĕн рота командирĕ те, ыттисем те Федотов умне салтаксемпе сержантсен списокĕсене кайса хунă ĕнтĕ. Малтан вĕренӳ тенине полк командирĕ хăй пуçлать. Куç тĕлне пулнă пĕрремĕш хушамата кăшкăрса ярать. Ку хутĕнче Кукушкина чи малтан чĕнсе илчĕ. Лешĕн Федотов патне командир пунктне каймалла мар, çывăхри кĕçĕн пульт патне кăна пымалла. Устав хушнă пек, Кукушкин рядовой эсир хушнипе терĕ те микрофон умĕнче хытса тăчĕ.

— Пĕрлешӳллĕ Штатсен çарĕнче мĕнле те мĕнле ракетăсем пур?

— «Минитмен», «Сержант», — терĕ те Кукушкин чарăнса тăчĕ.

— Начар пĕлетĕн. Иккĕ! — янраса кайрĕ станци тăрăх Федотов сасси.

Хам хушамата кăна илтмесĕр юлас марччĕ тесе хăлхасене тăратнă. Çук-ха, мана мар, ыттисене чĕне-чĕне илеççĕ. Америкăн, Англин, Францин тапăнса килмелли самолечĕсем çинчен ыйтса пĕлсен хими хĕç-пăшалĕ çине куçрăмăр. Иприт, люизит, фосген, дифосген тата ыттисем çинчен тин-терех кăна вуланăччĕ те хăрамарăм, чĕнсен хальтенрех чĕнччĕр тесе кăна шухăшларăм. Бункера кĕнĕренпех противогазпа лараканскерсем, эпир икĕ сехет иртнĕ хыççăн ыйхăлама пуçларăмăр. Мĕн илтни, мĕн курни пĕтĕмпех тĕлĕкри пек туйăнма тытăнчĕ. Алăсем тĕнсе çитнĕ, ручка тытса çырма та пултараймаççĕ вĕсем. Хамăн хушамата илтрĕм те сиксе тăтăм. Çавăнтах тĕшĕрĕлсе антăм. Урасем хамăн чӳпĕкрен те чӳпĕк иккен. Эпĕ вĕсем пуррине пачах та туймастăп. Мĕн пулчĕ тесе те никам та ыйтса тăмарĕ. Тепĕр хут манăн хушаматăм станци тăрăх янăраса кайрĕ.

— Эпĕ! — тетĕп хам, вупăр пуснă чухнехи пекех, сассăм ăшăмран тухмастъ.

Татах мана чĕнеççĕ. Тĕссĕр линолеум сарнă урайне тăсăлса выртнă та кĕçĕн пульт еннелле пăхатăп. Инçех те мар вăл манран. Пит нумай пулсан вунă утăм тумалла кăна, анчах хам пĕрне те тăваймастăп. Куçсем мăчлатма пуçларĕç, кĕçĕн пульт малтан виççĕллĕн курăнчĕ, унтан вĕтелсе-вĕтелсе пычĕ те куç умĕнчен пачах çухалчĕ...

Бункер умĕнчи сак çинче тăна кĕрсе кайрăм. Противогаза хывса илнĕ, пиçиххипе гимнастерка тӳмисене вĕçертнĕ, атăсене хывса лартнă. Алă шăнăрĕсем чăтма çук ыратаççĕ. Тӳрех ним те чухласа илеймерĕм-ха. Полк врачĕ питрен çăтăл-çатăл, çăтăл-çатăл çапкаласа илсен, тахăшĕ сивĕ шывпа пĕрĕхсен тăрса ларма хăтлантăм. Темиçе алă çийĕнчех пусса та хучĕ.

— Вырт, вырт, юрамасть, — терĕ врач.

Машина çитсе чарăнчĕ те, мана наçилкка çине çĕклесе вырттарчĕç. Машинăна йăтса кĕчĕç. Вара эпĕ, те эмел панă, те укол тунă, çывăрса кайнă. Тепĕр кунхи ирччен те йăшăлт та туман.

Хырăм выçнă хамăн, çăвар типсе ларнă. Такама кăшкăрса чĕнес килет — чĕлхе çăвар маччи çумне çыпçăнса ларнă, тутасем уçăлмаççĕ.

Вителĕке сирсе ямалăх вăй тупăнчĕ те, тăрса лартăм. Ĕнерхи чӳпĕк урасене вăй кĕме тытăннă пек туйăнчĕ, анчах пуссан ура тупанĕсем чăтма çук хытă ыратаççĕ. Ура хырăмĕн шăнăрĕсем туртăна-туртăна илнĕ чухне шăла çыртса лартма тивет.

Казармăри юлташсем виççĕн тан килсе кĕчĕç. Рота командирĕ хăй хушнă иккен вĕсене. Мĕнле те мĕнле тесе ыйтрĕç-ыйтрĕç те тухса кайрĕç.

Развод хыççăн полк врачĕ килсе кĕчĕ те хăтăрса тăкрĕ.

— Вырăнпах выртмалла, вырăнпа. Кам хушнă тăрса ларма?

Сĕнксе лараканскерне, мана тĕртрĕ те ячĕ. Вăйăм пулсанах çак мăшкăла тӳсес çук та, лăпланса выртрăм. Унтан укол турĕç, тӳме пачĕç. Апат çитерес тесе никам та шухăшламарĕ те. Тепĕр хут çывăрса кайнă. Вăрансан пăхатăп та: тумбочка çинче сивĕнсе кайнă вир пăтти те пĕр татăк çăкăр пур. Тутă пĕлмесĕр чăмларăм, хырăм выççи кăшт иртнĕ пек пулчĕ те — алăк умĕнче хыçлă пукан çинче ларакан бакран шыв ярса ĕçрĕм. Эпĕ кăштăртатса çӳренине илтсе ытти палатăсенчи çынсем те хускалчĕç.

Шлепкин та кунтах. Иккĕмĕш ротăран виççĕн тан. Мĕн пулнă сана тенĕ пек пĕр-пĕрин çине пăхса тăратпăр. Пурне те иккен, ман пекех, тăн çухатнă хыççăн госпитализациленĕ. Çав кун мар, тепринче кăна мĕн-мĕн пулса иртнине пĕлтĕмĕр. Полк врачĕ пиртен тарса çӳрерĕ. Ăна тĕпчесе ним те пĕлме май килмерĕ. Иккен, бункер алăкне хупсан, вентиляцие хута ярсан ун юшкине уçма маннă пулнă та, икĕ сехетренех бункерта кислород пĕтсе ларнă. Паллă ĕнтĕ, сывлакансем миçен те эпир! Çитменнине, противогазпа пулни те кирлĕ пек сывлăш çавăрса илме паман. Конопелько вара оператор сĕтелĕ хушшинчен тăрайман. Малтан çывăрса кайнă, унтан чĕри тапма чарăннă. Эп тăн çухатнă хыççăнах хыпăнса ӳкмен-ха командирсем. Конопелько хушамачĕ те тухнă. Анчах лешĕ темиçе чĕнсен те микрофон патне пыман та, Федотов тем ырă мара сиссе илнĕ. Тĕрĕслӳ-вĕренĕве чарса лартнă, бункер алăкне уçса яма хушнă. Çавăнпа, тен, çав каç пĕр виле кăна пулнă. Ытларах та пулма пултарнă.

Федотов тӳрех айăплине шырама пуçланă. Мана госпитале леçнĕ хыççăнах Борзов Витьăна гауптвахтăна леçнĕ. Иккен, çавă вентиляци юшкине уçма маннă. Тĕрĕссипе, Борзовĕ унта пырса та çапăнман, анчах инструкципе çавăн уçмалла пулнă. Салтак пурнăçĕн кутăнĕсемпе пуçăнĕсене никам та пĕлсе пĕтереес çук.

Конопелько юлташĕсенчен пĕри командирсенчен ыйтмасăрах ун ашшĕ-амăшĕ патне телеграмма янă пулнă. Тепĕр кунах вĕçтерсе те çитрĕç лешсем. КППра пилĕк сехет таран тытрĕç, вилнĕ ывăлĕ патне те ямарĕç. Ĕнтĕ командованин салтак вилĕмне сăлтавласа çитермелле пулнă мар-и? Округран килсе çитрĕç. Вĕсем «сердечная недостаточность» тесе диагноз лартсан Конопелько ашшĕпе амăшне полк çĕрĕ çине кĕме ирĕк пачĕç.

Амăшĕ хӳхле-хӳхле макăрнине эпир илтмен. Çар хули пушанса юлсан ПАЗ автобус штаб умĕнчен хускалса кайрĕ. Икçĕрмĕш номерлĕ тиеве ăсатма пĕр лейтенантпа сержанта хушрĕç. Вĕсем те пулин Конопелько ротинчен мар, ракета дивизионĕнчен пулчĕç. Пĕр ротăрисене ярсан лешсем мĕн-мĕн пулнине, мĕнле пулнине тĕп-тĕрĕс каласа пама пултараççĕ мар-и? Ку ачисем вара Конопелькăна палламан та. Çав кунах особистсем телеграмма паракана шыраса тупрĕç. Телеграммине лешĕ Вереяра ĕçлекен офицер арăмĕ урлă парса янă пулнă. Ку салтака замполит патне чĕнтерчĕç, виçĕ сехете яхăн тытрĕç унта. Мĕн тунине, мĕн сăмахпа хăртнине пĕлместпĕр. Особистсем ĕçленĕ пулсан хут çыртарса алă пустармасăр пулман-ха. Мĕн тесе çыртарнине те, мĕн сăмах айне алă пустарнине те эпир пĕлеймерĕмĕр. Ачи хăй шарт та март пулчĕ. Хытарнă ĕнтĕ. Ку ăсĕнче нумайлăха юлтăр тесе ĕнтĕ ачана гауптвахтăна лартрĕç. Аслă командирсен пуçĕ урлă телеграмма панине устава сĕмсĕррĕн пăсни тесе хакларĕç. Кунашкалли полкра пĕлтĕр те пулнăччĕ.