Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ют çĕрте, хут тĕркийĕ çинче

Аллăмсем ватăлаççĕ хуллен.

Ют çынсем ман анне килĕнче

Халь мана «таркăн» теççĕ иккен.

Питĕрти сивĕ чул палăксем

Чул сăмах каламарĕç мана.

Ютлăхра ютăма туйнăçем

Çывăхрах эп туятăп чуна.

Хăвна ху лутăркарăн пĕлсе,

Чун-чĕре Квазимоди! Пĕр ир,

Çынсенчен уйрăлса хурăнсен

Мăйĕнчен уртăнатпăр эпир.

Эх, ан ятлăр! — телейсĕр çынсем

Çĕр çинче тупăнман-ха, тăван!

Çĕр чунне юратса илешсен

Çын чунне çухатма та аван.

1958, Ленинград

Саватăп эп, çурхи çерем,

Сана мĕн ачаран.

Эппин, каллех утса çӳрем,

Хутлам ун-кун çарран.

Каллех пулам-и эп патвар,

Тиха пек ĕрĕхем?

Çӳçпуçăм пĕртте кĕмĕл мар,

Иртмен эп хĕрĕхрен.

Ӳте çурса кĕмен тăхлан,

Ларман вăл хирĕнсе.

Хăр вилĕме куçран пăхман

Эп вăрçă хирĕнче.

Туртать тирпейлĕн çил ачи

Мăн улăх кăтрине.

Чĕр илемкке, чечек калчи,

Ĕмет çĕр кăкăрне.

Шыва ӳкет куккук сасси.

Калать пек кăмăлтан:

«Мĕскер курни, мĕн курасси

Килет вăл хăвăнтан».

Ӳпкелешсе пĕр вĕçĕмрен

Хыпса çунать чĕрем.

Мĕн чухлĕ манăн ĕçĕмре

Уçман çерем!

Аптрарăм ĕнтĕ

Тĕпсакайĕнчен

Шапа тасатса,

Пĕр ларса канмасăр

Кунĕн те çĕрĕн

Витрепе тăкса.

Паян ир çинче

Вуннăшне тăксан,

Каçпала каллех

Вуннă тупăнать.

Кĕрешме тивет

Шапасемпелех.

Мĕнле-ха капла

Мур шаписене

Май çук пĕтерме?

Чарăнмаççĕ-çке

Тĕпсакайĕнчи

Улмана çиме.

Çӳлтен кăларса

Вĕсене тăкатăп

Эпĕ кулленех.

Темле çул тупса,

Вĕсем аялтан

Кĕреç-мĕн каллех.

Кантурти штата

Чакаратпăр, теççĕ.

Çук-ха чакниех.

Шапасем пекех,

Тухнă пек тăваççĕ,

Кĕреççĕ каллех.

Улăм витнĕ хурал пӳрчĕ тулчĕ халăхпа. Чĕлĕм тĕтĕмĕ явăнать пĕлĕтле. Ункăн-ункăн хитре пулса кашнин умне çывхарать. Çĕлен пекех явкаланса лăнкăрт-лăнкăрт çăттарать.

— Ан туртăр-ха вăл усал табака, тархасшăн! — ӳсĕре-ӳсĕре тархаслать Хумма.

— Э-э-эй, кум, пĕрре вĕреннĕ япалана ăçтан пăрахăн? — тĕтĕмне Хумма еннелле ярса халаплать Михала.

Пурте пуплеççĕ. Кашни харпăр хăй ĕçĕ çинчен калама тăрăшать, тепри çавăнтах суеçтерсе тыттарать.

— Нимĕнле çĕнмелле мар. Çăварне алла чиксе ярса чĕлхине тытсан тин парăнтартăм. Сылтăм алпала чĕлхине тытса тăратăп. Сулахай алпала кĕсъерен пекке туртса кăлартăм та, çурап та çурап хырăмне...

— Мĕн çинчен суйса ларать çав Петĕр? — ыйтрĕç катарарах ларакан икĕ-виçĕ çын.

— Çук, суймастăп, хам кашкăрпа вăрçни çинчен каласа паратăп-ха, — терĕ Петĕр.

— Ăçта вăрçнă вара эсĕ апла?

— Çĕпĕрте, фронтран татăлса юлсан.

— Кашкăрпа аплах вăрçсан...

Тепĕр кĕтесре тепĕр ĕç çинчен пуплеççĕ. Пĕрне пĕри хăлха тăратса итлеççĕ. Юмах пĕтнĕ çĕрелле ĕненнĕ пек пулаççĕ.

— Ма килмеççĕ? Халăх пухăннă, пуçлăх çук.

Малалла

Кану вăл пур-и? — Çĕр — çĕрех:

Вĕçне-хĕрне тупаймăн.

Каяс тесен те — пур пĕрех

Тенче пĕрре, — каяймăн.

Ху хăватна курас тесе

Пĕччен, пĕр ху çеç, ӳсĕн,

Чăтас тесен те, — пĕр эсех,

Пĕр хушăн ху çеç — тӳсĕн.

Пурте пĕччен, тĕнче — пĕччен,

Пĕрле пулса кĕрлеççĕ

Пĕччен сассем... Анчах вĕсен

Кĕрлевĕ те пĕчченçĕ!..

1

Нишлĕхре ӳснисем, пĕлмĕр эсĕр

ăсăн мăн кăмăлне упрама,

хăвăра упрамашкăн пĕлмесĕр,

пурнăçран хăрамасăр çунма.

Блок пек, чăн-чăн стихия пулма-и? —

Лайăхрах пытанас тенĕ май,

пурăнмалăх кун-çул иртнĕ майăн

тытăнатăр сутма та суйма.

Сирĕн ĕмĕрĕр çилĕн те çĕрĕн

вăйлă çаврăнăвĕ пулнă пек,

сирĕн пулĕмĕр тинĕсĕн чĕрĕ

сассине упраса тăнă пек —

чĕтресе пурăнатăр — халь-халь ак

«шаккăканçă» тухас пек лифтран.

Хум сасси-и кунта? — Хупă алăк

кăшт çеç сас парасран хăрасан!

Пăрахасчĕ пурне те сасартăк,

çил пек, хум пек пуласчĕ ай-хай,

килсĕр-çуртсăр, çул-йĕрсĕр хăватăн

тупсăмне çеç уçасчĕ пĕр шай;

юн куçса çаврăнса çуталмалăх

вăхăта — ĕмĕртен пайласа —

пӳрнĕ-çке çын пулма çут çанталăк, —

юлăр çак вăхăтра çын пулса!

Хум пек сивĕ пулма хăрамасăр

ĕмĕре ирттерме пĕлейсен,

тен, вилейĕттĕмĕр — сутлашмасăр,

вак телей йăлăнмасăр та, тен!

Малалла

Салтак пиччем, ăçта çухалтăн?

Хире тухас килет санпа.

Мехел сан пурччĕ,

Пурччĕ хал та

Çĕн вăрлăх ылтăнне сапма.

Сана тĕп турĕ вăрçă шарĕ.

Çук, эс пĕтмерĕн пуçĕпех.

Тырпул пулса çĕклентĕн мар-и? —

Пăхатăн пĕрчĕ куçĕпе.

Шута каять те пусă шăпăрт,

Сăнатăп тулă пучахне:

Кăвак çутпа вăл шăпăр-шăпăр

Тăкать чĕр сывлăм куççульне.

Сан кăмăлу пирте йăл çиçĕ.

Пулсассăн çăкăр вăл кĕтем,

Паш хăпарса çав çăкăр пиçĕ, —

Эс пулнă вашават этем.

Ӳкет. Тăрать. Утать каллех.

Ярса пусма та — вилĕм.

Ăçта çитесшĕн вăл халех?

Хăш еннелле ун килĕ?

Кил-çурт кĕл пулнă тахçанах.

Шыв-шур та хухнă, хуртлă.

Хире, çырлаллă пахчана

Хурах эшкерĕ хăртнă.

Эс çивĕт вĕççĕнех, анне.

Пулать-и уншăн çылăх?

Салтакăн чĕрĕ суранне

Тутăрупа эс çыхнă.

Арканнă кил, ачу-пăчу

Саланнă сан пĕрерĕн.

Хаяр та шелсĕр çапăçу

Кама хăварĕ чĕррĕн?

Утать хулен. Путать ури.

Çул — пылчăк сарнă çилĕм.

Халран ярас тесе юри

Юрпа сапать кĕр çилĕ.

Çапах — малта, кур, шĕвелет

Юхса иртсен каç сĕмĕ.

Куçра сан ăшăнать шевле, —

Вăл — шанчăк вăйĕ-хĕмĕ.

Ах, кунĕсем — тискер, хаяр.

Хĕртет, шăнтать çанталăк.

Эрне çеç мар, пĕр çул та мар,

Шăпах тăват çулталăк.

Çапах эс пурнăç калчине

Çапăçура ӳстертĕн.

Юнланнă тухăç аркине

Ялав пек вĕлкĕштертĕн!

1925 çулта «Капкăн» журнал тухма пуçласанах, Çĕпритун Шăпчăк кулăш журналĕпе çыхăну тытма тытăннă. Вăл çырнă фельетонсем, йĕплĕ сăвăсем, юморескăсем, юптарусем кашни номерте тенĕ пекех çапăннă. Хăш номерте темиçе хайлав пичетленни те пулнă. Ун пек чухне вăл Папай, Толмас, Çĕрпелсем тесе те алă пуснă.

«Капкăн» журналта çине-çинех пичетленнине кура, ывăна пĕлмен çыравçăна кулăш лаççинче Иван Мучи хыççăн иккĕмĕш мăлатука çапса пырать тесе шутлатчĕç. Çыравçă-мыскараçă тесе чыслатчĕç ăна.

Спиридон Павлович Толмасов-Шăпчăкпа эпĕ 1935 çулхи апрельте Хĕрлĕ Чутай районĕнчи ĕçялкорсен канашлăвĕнче паллашнăччĕ. Ун чухне вăл район хаçачĕн редакторĕччĕ. Пире, тин кăна сăвă-калав çырма пикеннисене, чылай пулăшатчĕ. Райхаçатра литература страницисем тăтăшах тухатчĕç. Нумаях ĕçлеймерĕ вăл унта. 1937 çулхи кĕркунне халăх тăшманĕсемпе çыхăннă тесе, ăна тытса кайрĕç. Пуç янă çĕртен 1947 çулта таврăнчĕ. Вăрнарта тĕл пулса калаçаттăмăр. Анчах вăл çырма ирĕк илеймесĕрех 1954 çулта çĕре кĕчĕ.

Писатель-юморист 1897 çулхи декабрĕн 28-мĕшĕнче Вăрнар районĕнчи Çĕрпелте çуралнă. Иртеменкассинчи икĕ класлă шкултан вĕренсе тухнă. 1913—16 çулсенче Уравăшри вулăс кантурĕнче çыруçă пулса ĕçленĕ. 1916 çулта ăна патша çарне илнĕ, империалистла вăрçа хутшăннă. Граждан вăрçинче пулнă. Çарта фельдшер ĕçне вĕреннĕ. Унтан таврăнсан, учительте, вулăсри çутĕç пайĕн пуçлăхĕнче ĕçленĕ. Хаçат-журналпа çыхăну тытма пикеннĕ. Вăл çырнисем час-часах пичетленме пуçланă. Малтанхи сăвви 1923 çулта «Канаш» хаçатра тухнă. 1927 çулта хастарлă ялкора çав хаçат редакцине ĕçлеме чĕнсе илнĕ. Унта литсотрудник, пай пуçлăхĕ, яваплă секретарь пулнă. 1935 çулта ăна Хĕрлĕ Чутай район хаçачĕн редакторĕ пулма куçарнă.

Малалла

Хама хам пĕтерес, хама

Вĕçлес тесе — вĕç-хĕрсĕр

Хам вĕçĕме хам шырама —

Пурнатăп — хам сисмесĕр.

Йĕри-тавра — ытти çулсен,

Ытти çынсен хăватлă

Çул-йĕрĕн йывăр вĕçĕсем

Иртеççĕ... Тем çухатнăн —

Манра шыраççĕ — хăйсене!

Эп мĕн калайăп? — Эпĕ

Ӳкетĕп хамăн çул çине,

Хам çул çинче йĕретĕп.

Мухтав турра: хăть каçару

Ыйтмастăп — пурăннишĕн!

Ман тавăру та — тавăру

Хама çеç — хам пулнишĕн.

Шуса ӳксе йĕр тунисем,

Выртса йĕрсе хам çаннăн

Вĕçĕсене йĕпетнисем,

Куççулĕмсем те — хамăн!