Электронлă вулавăш

«Чиперех килтĕм пек-çке… Çĕр çăтрĕ-и ку военкомат çуртне? Çĕтсе кайрăм вĕт эп, чĕмере, — чĕлĕмне кăларса тултара пуçларĕ вăл. — Ха, пĕлмен-çӳремен хулу-пуçу!..»

Хайхи ыйтмаллах пулчĕ военкомата ăçтан каймаллине.

— Военкомат тетĕн-и? Акă вăл, сан çурăму хыçĕнчи, — икĕ хутлă чул çурт çине кăтартрĕ çамрăках мар çын.

— Çакă-и?.. Ара, вăл виçĕ хутлăччĕ пуль?..

— Вунвиçĕ хутлă та пулĕ-ха пурăна-киле, — тесе иртсе кайрĕ çурт тĕллеттерекенĕ.

«Çавăн пекех тăн шĕвелчĕ-и ĕнтĕ ман? — мăкăртаткаласа килкартине кĕчĕ Курак Мĕтри. — Тепре шутласан, вăрçăри контузиех ватлăхра тепĕр хут пуса пуçларĕ пулмалла çав…»

Ак япала! Урамран икĕ хутлă çурт, килкартине кĕрсе пăхсан, виçĕ хутлах пулса тăчĕ.

— Эй, ватсупнă пуçăма! — тесе ĕнер пĕрре хăпарнă крыльца çинелле хăпарчĕ Курак Мĕтри.

Военкоматра ăна пĕр аллăсене çывхарнă капитан тĕплĕн итлерĕ, районтан парса янă хутсене пăхкаларĕ. Унтан ĕнер кунти хĕрачана каласа хăварнă япаласенех, хăш çулсенче, хăш дивизире, мĕнле полкра, ротăра çапăçнисене, тепĕр хут ыйтрĕ.

— Камччĕ сирĕн полк командирĕ? — тĕпчерĕ вăл. — Подразделени командирĕсене астăватăр-и?..

Курак Мĕтри темиçе рота командирне асăнчĕ. Уйрăмах разведчиксен командирне Смирнов сержанта, хăйсен, автоматчиксен, ротин командирне Холков капитана лайăх астăвать вăл.

— Тĕрĕсех пек, — терĕ капитан, Мĕтри асăннă çынсене темле список тăрăх тĕрĕсленĕ май.

«Мĕн ку капитан следователь пекех вăлтса ыйтать манран?» — шикленме тытăнчĕ Мĕтри.

— Акă мĕнле япала, — терĕ капитан. — Эсĕ асăннă ротăра, чăн та, Кураков Дмитрий Иванович пулнă. Ун пирки Масляна ялĕнчи пионерсем — следопытсем ĕнтĕ — кунта килсе интересленчĕç. Анчах вăл çын çав ялтан инçех мар çапăçнă чухне 1944 çулта вилнĕ. Ăна вилнĕ хыççăн «За отвагу» медальпе наградăланă. Вăл ăçта çурални паллă мар кунта. Ефрейтор тенĕ, повар пулнă. Урăх нимĕнле Кураков та пулман унта.

— Епле-ха апла, капитан юлташ… Ара, повар тетĕр… Çапла, хĕрĕх тăваттăмĕш çулта Масляна ялĕ çывăхĕнче тăтăмăр çав эпир, эп малтан ĕçлессе те çав ялта ĕçлерĕм, кайран çавăнтах аманса госпитале лекрĕм. «За отвагу» медаль тесен, — пĕлместĕп… Ман çук вара ун пек награда… Паттăр ĕç туман…

— Санăн Масляна ялĕнчи шкула кайса килмелле. Унта вĕсен хăйсене евĕр музей пур. Иртнĕ вăрçăра хăйсен ялне фашистсенчен кам ирĕке кăларнине тĕпченĕ май, вĕсем чылай япала пухнă. Хăш-пĕр салтаксен биографийĕ те, вĕсем çинчен вырăнти çынсемпе вăрçă ветеранĕсем аса илсе каласа пани те, сăнӳкерчĕксем те пулма тивĕç.

— Каймаллах пуль çав. Инçех марччĕ-ха вăл кунтан…

— Çур сехетре çитетĕр… Тăхтăр-ха, — тем аса илнĕ пек пулчĕ капитан, хăй ура çине тăчĕ те тепĕр пӳлĕм алăкне уçрĕ. — Игнат Тимофеевич, эсир паян Масляна ялне çитесшĕнччĕ мар-и? Кунта ман пĕр старик пур та… — çапла калаçсах вăл тепĕр пӳлĕме кĕрсе кайрĕ, тепĕр виç-тăват минутран каялла тухсан: — Унта халь пирĕн машина каять. Вырăн пур, — терĕ. — Тавай, яра парăр.

Курак Мĕтрине лартнă «Волга» машина кĕçех хула урамĕпе вĕçтерчĕ.

Хуларан тухсанах Мĕтри, йĕри-тавралла пăхкаласа пырса, кунти вырăнсене палла пуçларĕ.

Нимĕçсене хăваласа пынă май, виçĕ талăка яхăн чарăнса тăнăччĕ вĕсен роти çакăнта, Мĕтри совхозра ĕçлесе пурăннă ял çывăхĕнчех.

Авă, вăрман. Унта артиллери, штаб, кухня вырнаçнăччĕ. Малта, тӳремлĕхре, — Масляна ялĕ. Унта нимĕçсемччĕ.

Наступлени пуçланас умĕн салтаксене лайăх тăрантарма приказ пачĕç. Май килсен — вĕри апатпах. Поход кухнинче ун чух, Мĕтрисĕр пуçне, тата тепĕр икĕ çын ĕçлетчĕ. Вĕсем консервăланă какайпа пĕçернĕ яшкана çурăм хыçне çакмалли баксене тултарчĕç те, хĕç-пăшал — икшер гранатăпа пистолет — чиксе, виççĕш виç еннелле хамăрăн малти траншейăсем енне шурĕç. Мĕтри чиперех малти ретри траншейăна шуса çитсе салтаксене вĕри апат çитерчĕ. Унтан каялла килме тухрĕ.

— Килнĕ çулпа ан кай, сана асăрхарĕç, ав çавăнтарахран çаврăнса кай, — терĕ ăна рота командирĕ Холков капитан. Чăн та, траншейăна аннă чух ун çурăмĕ çинчи бака персе шăтарчĕç.

Мĕтри тарăн юр ăшшĕн пуçне çĕклемесĕрех тенĕ пек шуса кайрĕ. Шумалли самаях пулнă пирки вăл малтанлăха пуçне çĕклесе пăхмарĕ, юр айĕпех тенĕ пек, тӳрĕрен-тӳрĕ шурĕ. Анчах та вăл тӳрĕ шуман пулмалла, кукăр туса, хăй сисмесĕрех тăшман еннелле пăрăнса кĕнĕ. Сасартăк вăл тарăн траншейăна йăваланса анчĕ. Пăхать — ун умĕнче икĕ нимĕç хутланса лараççĕ. Вырăс салтакне курсан, вĕсем малтанах аптраса ӳкрĕç. Иккĕш те «Вырăссем!» тесе аяккалла тапса сикрĕç, тепĕр енчен автомат шатăртатни илтĕнчĕ. Мĕтри тăна кĕрсе çитсессĕнех хăй çумĕнчи икĕ гранатăна туртса кăларчĕ те пĕрне пĕр еннелле, теприне тепĕр еннелле ывăтрĕ. Унтан пистолетне туртса кăларма тăчĕ — çав вăхăтра унран темиçе утăмра çеç снаряд çурăлса кайрĕ те, хура хӳме пек тăпра çĕкленчĕ…

Малаллине Курак Мĕтри урăх астумасть. Мăйĕнчи суранĕ часах тӳрленчĕ. Контузипе вара — тăватă уйăх ытла выртмалла пулчĕ ун. Госпитальтен тухсан, ăна киле ячĕç.

Куç умĕпе вăрçăра çапăçнă вырăнсем шунă май, пĕтĕм вăрçă хăрушлăхĕ, асапĕ аса килчĕ те, Курак Мĕтрин çан-çурăмĕ сăрăлтатса кайрĕ.

«Таврăнаймарĕç çав нумайăшĕ, — хурланса илчĕ вăл, çарти тусĕ-юлташĕсене аса илсе. — Кам-кам чĕрĕ юлчĕ-ши? Холков командир тенĕрен, хăй сывă юлайрĕ-ши? Хытă тытакан, справнăй командирччĕ, иçмасса… Çапла… Пĕрре кĕçех персе пăрахмарĕ вĕт вăл мана… Перетчĕ, мĕн тăвас тен…»

Хĕрĕх иккĕмĕш çулта хĕлле вĕсен роти темиçе кун вăрманта тăчĕ. «Пире тăшман çавăрса илнĕ», — тесе пĕлтерчĕç. Кухньăра салтаксене пĕçерсе çитерме апат-çимĕç те пĕтсе çитрĕ. Салтаксем виççĕмĕш талăк сухари татăкĕсем кăшласа кăна «чĕре сури» тăваççĕ. Çавăн пек лару-тăрура Мĕтри вăрманта ăнсăртран пĕр хир сысни персе ӳкерчĕ. Ăна тепĕр икĕ салтакпа кайса йăтса килчĕç те тирне сӳрĕç, вакларĕç… Мĕтри вара çав сыснана пĕтĕмпех пĕр хурана тултарса пĕçерчĕ те — какайне салтаксене валеçсе пачĕ.

Антăхса кайсах çирĕç салтаксем хир сысни какайне. Курак Мĕтрине тав туса пĕтереймеççĕ хăйсем.

…Анчах та сехет иртрĕ, иккĕ… Пĕр салтакĕ йывăç хыçне чупса кайса килет, тепĕр салтакĕ тĕмеске кутне кукленет. Кĕçех пĕтĕм рота тĕмсем-мĕнсем хыçне чупа пуçларĕ.

«Мĕн пулнă?» — «Повар темле какай çитерчĕ».

Чупса пычĕ Холков капитан Мĕтри патне, туртса кăларчĕ пистолетне… Темле персе ĕлкĕреймерĕ çав… Тахăшĕ тытса чарчĕ. «Çар трибуналне парас!» — терĕç вара, арестлерĕç.

Талăк та тытмарĕç тата арестлесен, кăларчĕç. Ятарласа врачсем килсе тĕрĕсленĕ иккен салтаксене.

«Какайĕ чипер какаях пулнă, — хут çырнă вара вĕсем. — Варвитти — темиçе кун выçă пурăннă хыççăн какай нумай çинипе пуçланнă. Хăрушă мар. Ик-виç сехетрен иртсе каять».

— Эй-яй-яй çав!.. — хăй ăссĕн калаçма тытăнсах хаш-ш! сывласа ячĕ Курак Мĕтри.

— Мĕн хуйхăран, папаша? Акă çитрĕмĕр те ĕнтĕ, — терĕ Мĕтри çумĕнчи шофер. Мĕтри ун çине çаврăнса пăхрĕ те, ку — машина тытса пыраканни — майор пакунĕпе пулнине тин асăрхарĕ.

Машина ĕнтĕ ял хĕрринчи икĕ хутлă пысăк шкул умне пырса чарăнчĕ.

Мĕтрие кĕтме хушса хăварса, майор шкула кĕчĕ, унти техничкăна вăл истори учительне чĕнме ячĕ. Учителĕ, юнашарах пурăнаканскер, техничкăпа пĕрлех килчĕ.

Çулĕпе утмăлсене çывхаракан сарлака кĕлеткеллĕ, çинçешке питлĕ вăрăм çын пулчĕ ку. Мĕтри, ăна курсан, машинăран кăштăртатса тухрĕ.

— Холков капитан пулмарĕ пуль те çак? — терĕ вăл, ун патне пыма иккĕленерех тăрса.

— Дмитрий Кураков повар? Çырлахах, тĕнче!

Вĕсем хире-хирĕç утса пычĕç те, пĕр-пĕрне хулпуççисенчен ярса илсе, ним чĕнмесĕр куçран-куç пăхса тăчĕç.

— Хо-олков, — терĕ аран-аран Курак Мĕтри, пĕтĕм кĕлеткипе чĕтренме тапратса. Унăн вăйсăрланнă куçĕнчен тĕрлĕрен хуйхă-суйхăпа тахçанах куççуль сăрхăнса пĕтнĕ темле чун ыратсан та исленмен куçран, темиçе тумлам куççуль пăчăртанса тухрĕ.

Икĕ ватă çын, ыталанса илсе, пĕр-пĕрне пичĕсенчен чуптурĕç те вăрахчен уйрăлаймасăр тăчĕç. Унтан Холков та сăмса тутри кăларса куçне типĕтме пикенчĕ. Иккĕшĕ те пăлханнипе пĕр хушă йĕркеллĕ сăмах та çавăрса калаймарĕç.

— Эсĕ чĕрех иккен, эпир сана вилнисен шутĕнче хисеплетпĕр, — терĕ Холков, кăшт лăплансан.

Шкула кĕрсе курчĕç. Кунта — ял историйĕн кĕтесĕнче — вăрçă вăхăтĕнче Масляна ялĕшĕн çапăçнă çынсен сăнӳкерчĕкĕсем. Çавăнта Мĕтри хăйĕн сăнне те курчĕ. Тăваттăн тăраççĕ вĕсем унта: Холков, Смирнов разведчик, Мĕтри тата тепĕр повар помощникĕ — Шмелев.

— Пурăнать. Инçет Çĕпĕрте, — пĕлтерчĕ Холков. — Смирнов — Берлина аллă çухрăм çитеймерĕ…

Холков Мĕтрие хăйĕн килне чĕнсе кĕртсе пĕр-ик черкке эрех ĕçтермесĕр тӳсеймерĕ-тӳсеймерех.

— Астăватăн-и, 1943 çулта Курск патĕнче темле чăваш апачĕ пĕçерсе çитернĕччĕ эсĕ пире? Темле кукăль евĕрлĕскер, салтаксем епле юратса çирĕç?!

— Хуран кукли пуль…

— Атя, эп сана тепĕр япала кăтартам, — терĕ Холков, шкул умĕнчи пĕчĕк картара йăлтах чечек ăшĕнче тăракан бронза палăк патне ертсе кĕрсе.

Виççĕшĕ те, карттусĕсене хывса, пуçĕсене пĕксе тăчĕç. Ку вăл — çак ялшăн пуç хунă салтаксен палăкĕ иккен.

— Акă кур, — терĕ Холков, Мĕтрие мрамор хăма çине çырнă хушаматсем патне илсе пырса. — Çакна вула…

— Кураков Дмитрий Иванович, чăваш, — вуларĕ Мĕтри. — Хм… Ара… Ман ятлах та… Тем темелле…

— Нимех те мар, «чĕрĕ юлнă» тесе хушса хуратпăр кăна…

Майор, икĕ фронтовика калаçма чăрмантарас мар тесе, пĕчченех уткаласа çӳрерĕ.

— Çав эпĕ сире апат леçнĕ хыççăн кайран мĕн пулса тухнă, ара? — ыйтрĕ Мĕтри. — Эпĕ ют траншейăна пырса кĕнĕ вĕт…

— Çапла çав… Пĕлетпĕр… Эсĕ кайнă хыççăн тепĕр вунă минутран пăхатпăр — сасартăк тăшман салтакĕсем хушшинче перкелешӳ пуçланчĕ. Фашистсем, траншейăран сике-сике тухса, тара пуçларĕç. Эпир вара наступление çĕклентĕмĕр те — хăваласа кайрăмăр… Сана та наградăна тăратнăччĕ ун чух… Илнĕ-и эсĕ ăна е çук-и?

— Лере — вырăнти военкомата — яратпăр, — терĕ майор. — Унта чаплăн алла паччăр. Çапах та интереслĕ… Хуçине награда миçе çул кĕтсе выртнă.

— Адресна пар, — терĕ Холков. — Сан адресна пĕлместпĕр вĕт эпир. Эс чăвашне кăна пĕлетпĕр. Эх, ачасем вĕреннĕ вăхăтра пулмарĕ — тĕлпулу ирттереттĕмĕр. Ну, вĕренӳ çулĕ пуçлантăр-ха — эпир сана ятарласах чĕнсе илĕпĕр. Килетĕн пуль, Дмитрий Иванович?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн