Электронлă вулавăш

Курак Мĕтрин, васканипе, укçа енчĕк ани те тĕвĕленсе ларчĕ. Кондуктор васкатса тăнипе пушшех алă çыхланчĕ. Мĕтри аранах енчĕкне салтса çирĕм пилĕк тенкĕ туртса кăларчĕ. Лешĕн вакки пулмарĕ. Кондуктор юнашар вакуна кайса укçа вакласа киличчен тăмалла пулчĕ ун. Ку хушăра анакансем анса пĕтрĕç. Курак Мĕтри перрон çине пĕчченех тăрса юлчĕ.

«Ара, ватсупнă, çавнах манмалла марччĕ те ĕнтĕ ман, — хăйĕнчен хăй тĕлĕнсе, ӳкĕнсе калаçрĕ вăл. — Тепĕр енчен, хăех айăплă… Кăшкăрса-ахăрса кайрĕ те — ман шĕвелнĕ тăн-пуç ним çавăрса илме те пĕлмерĕ пуль çав… Ха, чĕмере, ним маршăнах пит пĕçертсе, асапланса çӳре! Ăша вăркатмалли нимех те çук пек ĕнтĕ… Тĕл пулать çул çинче е таçта çапла пĕр-пĕр… кассир е кондуктор — таптаса çĕрпе танлаштарсах лартать сана!

Тепĕр тесен, ялта та çук мар-ха харсăр çынсем. Хамăр ялти Сатур Саккулсенех илер. Саккулĕ хăй манран тăват-пилĕк çулах кĕçĕн-ха. Темле майпа, ав, çулĕ çитмесĕрех пенси илме тытăнчĕ, пенсине самай чылай илет тата; хăй, темле чир тупса, вăрçă вăхăтĕнче те салтака каймасăр юлчĕ. Эп пур, пиçмен, халь те пенси кăлараймастăп… Çапла… Саккулсене çитме хĕнтерех çав пире… Çемйипех, тăванĕ-пĕтенĕпех çапла сатур та вĕсем…

Пасара каймалла — вăл, таçтан машин каяссине пĕлсе, ларса кайнă, эсĕ — миххӳне çурăм хыçне çавăрса хур та çуран ут. Хулана каймалла — вăл темле майпа шăтарса кĕрсе билет тупнă, эсĕ çур кун черетре тĕркĕшетĕн… Магазина паха тумтир килне — вăл темле майпа хыçалтан кĕрсе тăхăнса та тухнă, сайра-пĕрре тĕл пулакан çырла-çимĕç сутаççĕ — чи селĕммине, чи шултрине вăл туяннă, пĕр-пĕр паха йышши пулă килнĕ — вăл илсе юлма та ĕлкĕрнĕ… Вăл кирек хăçан та тумтирлĕ, вутă-шанкăллă, çăкăр-тăварлă… Арăмне те çав ялти пĕртен-пĕр майсăр чипер хĕре илчĕ мар-и, чĕмере… Эпир пур, алла мĕн лекнипех сапăр. Çук пулсан, çук — чăтăпăр-ха… Тачка çăкăр лекрĕ — пырĕ пĕррелĕхе, япăх тумтир лекрĕ — юрĕ, ĕмĕрлĕх мар… Уяв умĕн паха çимĕç туянса юлаймарăмăр — атя, уншăнах вилмĕпĕр… Ĕмĕре çапла ирттертĕмĕр… Сатур Саккул пек пултаруллă пулаймарăмăр… Чăн та, пуррипе çукки пĕр мар ĕнтĕ. Ырах пуль çав пур пахапа пурăнма… Ма ик ĕмĕр пурăнас мар вĕсен?.. Çавах, мурĕ пур, ик ĕмĕрех усрамасть тата вĕсене те… Пур пахипе кăна пурăнаканскерсен, пĕрре шутласан, юмахри качака евĕр, хыçран ылтăн кăна тăкмалла пек… Вĕсен, ав, ял çинчи ячĕ те пирĕннинчен нимпех те чаплă мар. Ялта пурăнакан пĕр ывăлĕ, ял Совет председателĕ, вăл хăть пырать-ха. Хулари, ав, такамсемпе çапăçса тĕрмене лекнĕ, теççĕ. Лавккара ĕçлекен хĕрĕн те алли кукăр тесе хаçатра çырчĕç-ха.

Эпир, Сатур Саккулсен юлашки-тĕлĕшкипе пурăнсах, тавах-ха, ачи-пăчине те вĕсенчен катăк мар ӳстертĕмĕр, ял çинче те ячĕ-шывĕ пур, хаçатсенче те сăнĕ-пичĕ пур…»

Курак Мĕтри çыххине çурăм хыçне çавăрса хучĕ те йĕри-тавралла пăхса çаврăнчĕ. Чăматанлă çынсем пĕр алăкран кĕрсе кайнине курсан, кусем çак пуйăс çинчен аннăскерсем пуль-ха тесе, çавăнталла утрĕ.

— Асатте, эс пĕрремĕш хут-и-мĕн кунта? — кăмăллă сасăпа шăкăлтатса чупса пычĕ Мĕтри умне мăнтăрккарах хĕрарăм, темле йăлт-ялт пăхакан куçлă та тăртанкă сăн-питлĕскер.

— Ытла пĕрремĕш хут мар та-ха… Хулине халь йăлтах çĕнĕрен çавăрнă курăнать. Ăçтан тухмалла, ара, ку вокзалтан?

— Атя хам ăсатса ярам эп сана, — Мĕтри çурăмĕ çинчи çыхха ярса илчĕ хĕрарăм.

— Йывăр мар-ха вăл, хамах йăтаттăм, — терĕ Мĕтри, хăй, хĕрарăмăн ырă кăмăлне ытараймасăр, çыххине çапах ăна тыттарчĕ. «Ха, кам пулчĕ ку, мана çапла кăмăллă кĕтсе илекенскер?» — тесе пычĕ вăл хĕрарăм хыççăн утнă май.

Хĕрарăм Курак Мĕтрине метрона ертсе кĕчĕ.

— Билетшăн ан кулян, манăн пур, — терĕ хĕрарăм, Мĕтрие пилĕк пуслăх билет тыттарса.

Вĕсем метро коридорĕ тăрăх çӳлелле хăпартакан эскалатор патне тухрĕç. Курак Мĕтри ку хулара метро пулнине астумасть. Халĕ ак тĕкĕр пек йăлтăртатса тăракан чул стенасене, çĕр айĕнче те кăнтăрлахи пек çутă ӳкерекен лампочкăсене курнипе куç-пуçĕ алчăрсах кайрĕ ун. Вăл тĕлĕнсе пăхкаласа тăнă хушăра хĕрарăм, эскалатор пусми çине тăрса, çӳлелле хăпарса кайрĕ. «Ку хĕрарăм ман хутаçа çĕклесе тармарĕ-ши? Ха, чĕмере! Вăрă пулчĕ вĕт ку!» — шухăш вĕçсе иртрĕ Мĕтрин пуçĕнче.

Мĕтри хĕрарăм хыççăн чупма тăчĕ, анчах çынсенчен ниепле те иртсе пĕтеймерĕ.

— Чарăр-ха çав çыхă йăтнă майрана! — кăшкăрчĕ вăл çӳлелле. Çынсем, «хăшне, хăшне» тесе, кĕпĕр-кĕпĕр кăна икĕ хĕрарăма тытса чарчĕç. Вĕсенчен пĕри Мĕтри майри пулчĕ. Майри вара:

— Асатте, ăçта юлтăн эс? Çухатрăм вĕт эп сана, — тесе тăра парать.

— Ара… Мана шыранă-и эс? Мур пĕлсе пĕтерет! — ним шарлама аптраса тăчĕ Мĕтри.

Çынсем, «аслашшĕпе мăнукĕ» шăкăлтатса калаçнине кура, самантрах уйрăлса кайрĕç.

— Акă çитрĕмĕр те, — терĕ хĕрарăм, тултан çутă ӳкерекен алăк енне аллипе сулса. — Укçа тӳле те яра пар.

— Мĕн укçи-ши?

— Сана, мĕн, сухал хитрине кура вокзалтан илсе тухрăм-и эпĕ? — сасартăк пит-куçĕ пăсăлса кайрĕ «кăмăллă» майран.

Мĕтри, хĕрарăм сасартăк улшăннăран аптраса ӳксе, пуçĕ тăн çавăрса иличченех виç тенкĕ туртса кăларчĕ. Вăшт! вĕçсе тухса кайрĕ укçи ун аллинчен…

Майра тав туса та çăвар тутине сая ярса тăмарĕ…

Ик пĕççине шарт! çапса тăрса юлчĕ Курак Мĕтри. «Ха, каттăршни пуçне! Тĕллĕ — тĕл ухмах, тĕлсĕр — хăй ухмах… Ара, вокзалтан ертсе тухнăшăнах — виç тенкĕ!»

— Тьфу! — терĕ вара вăл сасăпах, çаннипе çамкине шăлса илсе. — Ха, епле тарлаттарса кайрĕ мана ку майра… Курчĕ вĕт кам çумне çыпăçмаллине! Фу, — ниепле те сывлăш çавăрса яраймарĕ Мĕтри, ĕрĕхсе кăна килнĕ майра хыççăн утса хăшкăлсах çитнĕскер. Вăл кăкăрĕнче шалта темскер тирнĕ пек сисрĕ те тротуар хĕрнех тĕмеллерех çĕрти курăк çине канма ларчĕ.

«Хамах ăнăçман пулмалла эп, — шухăшларĕ вăл кăмăлĕ лăпланса килнĕ май. — Ара, мĕн нушашăн асапланса çӳретĕп эп халь утмăл виç-утмăл тăват çулти пуçăмпа? Фронтра çапăçнă документсене, çавăн пек хаклă хутсене, çухатса пĕтермелле-и? Эх, сапаланчăк!.. Килте карчăк тĕрĕсех вăрçать те çав — «нарастаран лăркатăн!» тетпĕр ав…»

Чăн та, час-часах çавăн пек мыскарасем пулкалаççĕ Мĕтрин килте те.

Çакна шухăшлакаласа ларнă май, Мĕтрие лăпсăр-р ыйхă пусрĕ.

«Капла ларса çывăрса та кайăп, хускалмалла-тăр, — текелесе ура çине тăчĕ Курак Мĕтри. — Таçтарахра ĕнтĕ халь военкомачĕ?.. Ĕлĕк пĕчĕк çуртра кăначчĕ вăл. Хальхи вăхăтра военкомат тавраш ун пек çĕрте пулас çук-ха.

Çав милиционертан ыйтам-ши, вĕсем пурне те пĕлекен…»

Военкомата Мĕтрие милиционер хăех леçсе ячĕ.

— Ыран тăхăр сехет тĕлне кил, — терĕ ăна военкоматра кăвак халатпа ларакан хĕр, хăй документ шыранă чух Мĕтри çинчен мĕн-мĕн пĕлме кирлине йăлтах çырса юлчĕ.

Урама тухсан, тепĕр арçын ăна гостиница тĕлне çитерсе ячĕ.

— Апат çиес килсен, столовăй — аялти хутра, çывăхрах буфет та пур, — тесе хăварчĕ ăна номере кĕртсе хăварнă дежурнăй.

Мăн тĕкĕрлĕ, гардероблă, çавра сĕтеллĕ таса пӳлĕмре икĕ простынь витнĕ, кĕрхи мăнтăр путене пек хăпарса тăракан минтер хунă, пуç вĕçне алшăлли çакнă тăватă кравать ларать. Курак Мĕтри алăк патнереххине йышăнчĕ. Пурăнакан пӳрт-çуртра кравать тĕпелте ларни, Мĕтришĕн пулсан, ниепле те хăтлă тенипе çыхăнмасть, темскер чуна тăвăрлатса тăнă пек. Кравать тенĕ япала — алăк патĕнче лартăр вăл.

Мĕтри хăйĕн килтенех илсе тухнă апат-çимĕç хутаççине кравать айне хучĕ, кăштах канса ларсан, кĕпе, шăлавар улăштарса тăхăнчĕ, пушмакне тасаткаласа çутатрĕ, вара, вĕри апатшăн ăшĕ йăшкама пуçласан, столовăя анчĕ.

Апат çинĕ чух тепĕр кĕтмен пăтăрмах та сиксе тухрĕ.

Мĕтри патнус çине сĕт яшкипе вир пăтти илсе лартнăччĕ çеç:

— Гражданин! — тесе чарчĕ ăна хыçалтан йĕкĕр янахлă, йĕкĕр хырăмлă хĕп-хĕрлĕ арçын. — Эс тата çак турилккене тытса пăхрăн — çакна та ил… Кам çиет ăна халь сан хыççăн?

Мĕтрие турилккесем айĕнчи шăтăклă плита темле халиччен курман йышши пек туйăнчĕ те, вăл, чăнах та: «Аялтан вĕри çапать-ши вара кунта?» — тесе пĕр турилккине шутарса пăхрĕ çав. Старогорскра кун пек столовăйсем пулнине пĕрре те астумасть вăл.

«Ха, ылтăн пыр, — шутларĕ Мĕтри, хĕрлĕ арçын вăйпах лартса панă иккĕмĕш турилккери сĕт яшкине аран сыпкаласа янă май. — Вилетчĕ пуль ĕнтĕ эп тĕкĕнсе пăхнă яшкапа çинĕ пулсан… Тĕнче макăрса юлатчĕ…»

Апат хыççăн Мĕтри гостиница умне урама тухрĕ. Кăштах хула çине пăхкаласа тăчĕ. Вăрçă вăхăтĕнчи пĕр палланă çурт та куç тĕлне пулмарĕ ăна кунта. Йăлтах çĕнĕ çуртсем. Вокзалтан тухсанах, аслă урампа виç-тăват кил тăршшĕ утсан, пĕр хутлă хĕрлĕ çурт асăрхарĕ-ха вăл. Хĕрĕх пĕрремĕш çулта, салтака илсенех, çав çуртра мунча кĕрсе салтак тумтирĕ тăхăннăччĕ Мĕтрисем. Çав мунча пулчĕ пулас вăл… Унтан инçех мар склад пурччĕ, çавăнтан рота кухни валли апат-çимĕç илнĕччĕ вĕсем. Склачĕ курăнмарĕ халь.

«Йăлтах çĕнĕрен туса лартнă ĕнтĕ, — шухăшларĕ Мĕтри. — Епле ишĕлтерсе пĕтернĕччĕ ун чух хулана, йĕркеллĕ çурт та тупма çукчĕ пуль. Халĕ, акă, пăх та палла çав Старогорска!.. Çапла-а, ытла та хăвăрт улшăнать халь пурнăç…»

Курак Мĕтрин хула курса çӳрес шухăш та пурччĕ — çул çинче ĕшенни, çывăрса тăранайманни, пур вак-тĕвек пăтăрмах кăмăла пăсни пурте пĕрле пулса, çĕнтерчĕç-çĕнтерчĕçех. Вăл каялла гостиницăна кĕчĕ те — урăх ниçта та тухмарĕ. Хывăнса выртрĕ те ирчченех канлĕн çывăрчĕ. Кун пек пĕр вăранмасăр килте те çывăрманччĕ-ха вăл хальхаççăн: ватлăх каçĕ-çĕрĕсем час-часах ыйхăсăр аптăратаççĕ мар-и.

Пилĕк сехетре вăраннă Курак Мĕтри çăвăнса тасалчĕ, тирпейленчĕ, çур шит майлă ӳснĕ кăвак сухал тăррине хачă тупса ирткелерĕ, пуç тӳпинчи çӳхелнĕ, çурри шуралнă çырă çӳçне йĕпетсе ывăç тупанĕпе сăтăркаларĕ. Вăра пӳлĕмри мăн тĕкĕр витĕр Мĕтри çине кивĕрех хура бастон костюм, шурă пӳс кĕпе тăхăннă, хытканкарах лутра кĕлеткеллĕ, тăваткал типшĕм питлĕ старик сенкер куçĕпе кăмăллăн пăхрĕ.

Сакăр сехет тĕлнелле вăл гостиницăран урама тухрĕ те пĕр хушă çурт умĕнчен уйрăлмасăрах йĕри-тавралла пăхкаласа тăчĕ.

«Çакăнтан кăшт сулахаялла кайсан, çул урлă каçмаллаччĕ-ха», — терĕ вăл, анаталла утнă май, хăй ăшĕнче.

Гастроном тĕлĕнчи çул тăваткалĕнче, машинăсем иртсе пĕтессе кĕтсе, çынсем йышлă пухăннă. Мĕтри ушкăн варрине кĕрсе тăчĕ те, çынсем ăна унтан-кунтан тĕрткелесех урам леш енне каçарса ячĕç. Виçĕ хутлă военкомат çуртне пăхкаласа, Мĕтри тăвалла хăпарчĕ. Унта пĕр виç-тăват кил тăршшĕ кăна утмаллаччĕ-ха, анчах Мĕтри улт-çич çуртах ирттерсе ячĕ, урлă урамах çитрĕ — виç хутлă çурт курмарĕ вăл кунта. Вара Мĕтри каялла анчĕ, хăй урам урлă каçнă тĕлех çитрĕ, унтан тепре тăвалла утма пикенчĕ те чарăнса тăчĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн