Электронлă вулавăш

— Готлиб Синичкин пирки-и?

— Виçĕ çынтан ответ килчĕ. Иккĕшĕ унашкал çынна пĕлменни çинчен пĕлтереççĕ. Виççĕмĕшĕ вара портра Синичкин хушаматлă çын механикра ĕçленĕ пек астăватăп тесе çырать. Вăл каланă тăрăх, Синичкин, чăнах та, пĕр рейсран Одессăна таврăнайман-мĕн, анчах çав механик нимĕçсене хирĕç вăрттăн кĕрешнĕ ушкăн шутĕнче тăнипе тăманнине те, нимĕçсен катерĕ тинĕсре мĕншĕн путнине те пĕлмест иккен.

— Илтмен те-и?

— Илтмен ĕнтĕ. Ну, ку паллă-ха, мĕншĕн тесен пин те тăхăр çĕр хĕрĕх виççĕмĕш çулта портра фашистсен карапĕсене сиенлекен темиçе ушкăн та пулнă, вĕсем тăшмана кам мĕнле пĕлет, çавнашкал улталама хăтланнă. Тепĕр чухне икĕ çын, тен, ĕçре пĕр станок умĕнчех тăрса ĕçленĕ, пĕр-пĕрне шанмасăр вĕсем çывăхланма та пикенмен, каçхине вара пĕр-пĕринпе калаçса татăлмасăрах иккĕшĕ те хулан икĕ районĕнче Гитлерăн икĕ салтакне пĕтерсе хунă е ăçта кирлĕ унта вăрттăн листовкăсем салатса çӳренĕ...

Биофилолог вăрăммăн сывласа илчĕ.

— Каçарăр, Макар Данилович, чăрмантарнăшăн...

— Чипер калаçăр-ха эсир, Виталий Сергеевич, мĕн чăрманни унта. Май пур тăк яланах пулăшма хатĕр эп сире. Ку çын татах тепĕр юлташĕ патне çырса яратăп тенĕ. Тен, вăл пĕлет сирĕн аçăр çинчен...

Ĕнер пристане пырса кайнă ют çын çинчен Синичкин Быкова каласа парас тенĕччĕ, анчах халĕ, инженер-капитан пĕр усăсăрах çавăн чухлĕ çыру çӳретнине пĕлсен, урăх ăна чăрмантарас темерĕ. Вĕсен калаçăвне Рена Хорькова та илтрĕ. Синичкин çаплах пĕр чĕнмесĕр хумсем çине пăхса тăнине лаборантка пĕртте ырламарĕ, унăн шухăшĕпе, ĕнерхи кĕтмен хăна çинчен Быковăн пĕлмеллех. Ученăй калаçăва пуçармасть пулсан Макар Даниловича ĕнерхи шанчăксăр пулăçă çинчен Рена хăй те пĕлтерме пултарать вĕт-ха. Ан тив, Виталий кăмăлсăрлансан та ку ĕçе ахаль хăварма юрамасть. Анчах çапла шухăш тытнă хĕр çăварне уçма ĕлкĕреймерĕ, биофот шăнкăравĕ дельфинсем Синичкинпа калаçма хатĕрленнине пĕлтерсе залра хыттăн чăнкăртатса кайрĕ. Биофилолог кăртах каялла çаврăнчĕ. Быков туртма хатĕрленĕ чĕлĕмне васкасах кĕсйине чиксе хучĕ. Сатломов капитан та хăйне катер рулевойĕ сигнал панине илтсе «Тинĕс сунарçи» çинчен пусма тăрăх аялалла чупнă пекех хыпаланса анчĕ.

Репродуктортан пĕр самант тинĕс шавĕ çеç илтĕнсе тăчĕ, унтан биофот дельфинсен калаçăвне куçарма тытăнчĕ. Аппарат тинĕс хуçисен сасă уйрăмлăхĕсене те уйăрса илме май парать.

— «Тинĕс сунарçи» çывăхĕнче путнă карап çук, — тесе пĕлтерчĕ çинçерех уçă сасă.

— «Тинĕс сунарçинчен» кăнтăр еннерех нимĕнле карап та асăрхамарăм, — терĕ хулăн та çирĕп сасă.

— Сатломов пăрахутĕнчен хĕвел тухăçнерех тинĕс тĕпĕнче нимех те курăнмасть, — сасă хăрăлтатса илтĕннинчен Синичкин куна Гермеспа пĕрле ишме юратакан ватă дельфин каланине уйăрса илчĕ.

— Тинĕс тĕпне малалла сăнаса пыратпăр... Экспедици начальникĕпе Быков биофот çумĕнчи çавра сĕтел çине сарса хунă карттă патне ӳпĕнчĕç те дельфинсем пĕлтернине шута илсе кăранташпа паллă туса тухрĕç, унтан «Фаттерлянд» ăçтарах путма пултарни çинчен сӳтсе явма тытăнчĕç. Синичкин çаплах тинĕсри шăв-шава итлесе тăчĕ.

— Гермеса тем пулмарĕ пулĕ-çке, çаплах илтĕнмест ун сасси, — пăшăрханчĕ Рена Хорькова.

— Инçерех ишсе кайрĕ пулас, çавăнпа чĕнмест вăл, — лаборанткăна лăплантарчĕ Синичкин. — Путнă карапа тупмасăр чĕнесшĕн мар ĕнтĕ вăл. Хăв тă пĕлетĕн-çке Гермес епле дельфин иккенне...

— Тен, чĕнсе пăхмалла ăна?

— Тăхтăр-ха кăштах.

Татах кĕтрĕç, юлашкинчен тинех тинĕсрен Гермес сасси илтĕнсе кайрĕ. Биофилолог тĕрĕсех каларĕ-мĕн, дельфин питĕ инçетрен калаçать.

— Виталий Сергеевич! Илтетĕр-и мана эсир?

— Илтетĕп, Гермес! Сатломов капитан та итлет сана!.. Çынсем пурте шăпланса пуçĕсене репродуктор еннелле пăрчĕç.

— «Тинĕс сунарçи» шыракан пăрахута тупрăм эпĕ, анчах вăл пире кăтартнă районран чылай аяккарах. Бортăн пĕр енче пысăк хура хĕрес те сыхланса юлнă, пур çĕрте те темскерле ещĕксем йăванса выртаççĕ, хăшĕсем юшкăн айне те пулма ĕлкĕрнĕ...

— Карапĕ çаплипех-и?

— Вăл икĕ пая çурăлса кайнă пулас, сăмси те татăлнă. Вăйлă катастрофа хыççăн...

— Гермес, эсĕ унта пĕчченех-и?

— Ыттисене те кунта чĕнсе илтĕм эпĕ. Халех пĕрне Сатломов пăрахучĕ патне яратăп, кунта килме вăл сире çул кăтартса пырĕ...

— Маттур, Гермес!

Çĕнĕ хыпар илтнипе хĕпĕртенĕ моряксем пăрахут еннелле хăвăрт ишсе çывхаракан дельфина асăрхарĕç. «Тинĕс сунарçи» çинчи матроссем ăна алă çупса кĕтсе илчĕç. Часах Синичкин катерĕ пăрахут çумĕнчен уйрăлса дельфин хыççăн хĕвел анăçнелле çул тытрĕ. Ун хыççăн «Тинĕс сунарçи» те якорьне çĕклесе вырăнтан хускалчĕ. Ун палуби çинче хаваслă хĕвĕшӳ пуçланчĕ: пĕрисем водолазсене шыва анмалли костюмсем тăхăнма пулăшрĕç, теприсем сывлăш уçлакан механизмсене тĕрĕслерĕç, вахтăран пушă матроссем тимĕр карлăк çине таянса пăрахут умĕнче ишсе пыракан дельфина куçран вĕçертмесĕр сăнарĕç.

 

8

Тепĕр кунне «Каçхи Одесса» хаçатра «Дельфинсем пулăшрĕç» ятлă пысăк репортаж пичетленсе тухрĕ. Унта тинĕсри тусĕсемпе калаçакан Виталий Синичкина та, тинĕс тĕпне анса хăпарнă водолазăн хаваслăн çиçсе ялкăшакан пит-куçне те, шывра ишекен дельфинсене тимлĕн сăнакан Быков инженер-капитана та çапса кăларнăччĕ.

Икĕ кун иртсен хаçат «Тинĕс сунарçин» команди фашистсен карапĕн ванчăкĕсемпе вăрттăн архив ещĕкĕсене тинĕс тĕпĕнчен пуçтарса кăларни çинчен пĕлтерчĕ. Шырав экспедицийĕн начальникĕ Сатломов капитан каласа пани те пурччĕ хаçатра. Шыв айĕнче чиперех сыхланса выртнă пайсене специалистсем питĕ лайăх тĕпчесе пăхнă хыççăн «Фаттерлянда» вăтăр çул каялла рейсра сирпĕнтерсе яни паллă пулчĕ...

Анчах камсем, мĕнле хушаматлă паттăрсем тума пултарнă-ха тинĕсри çав тери хăватлă взрыва?.. Тата епле майпа?

 

9

Эрне иртрĕ. «Фаттерлянд» архивне тивĕçлĕ орган сотрудникĕсем тĕплĕн тишкерсе пăхма пуçларĕç. Дельфинсем пулăшнипех Сатломов капитан ертсе пыракан шырав экспедицийĕ Граждан вăрçи вăхăтĕнче путнă икĕ çар карапне тупрĕ.

Паян ученăй Гермеспа унăн юлташĕсене дельфинсен пансионатне таврăнма хушас тенĕччĕ, анчах кĕтмен çĕртен сиксе тухнă ĕçсене пула биофилологпа Рена Хорьковăн тата тепĕр темиçе кунлăха çак тинĕс кукринчех юлма тиврĕ.

Юлашки кунсенче Синичкин питĕ шухăшлăн çӳрерĕ. Ашшĕ çинчен мĕн те пулин пĕлес шанчăк ăна канăç памарĕ. Врач лаборантка та ученăй кăмăлсăр çӳренине асăрхарĕ. Пусăрăнчăк туйăмсенчен кăштах та пулин хăтарас тесе Виталие вăл дельфинсен кулленхи çитĕнĕвĕсем çинчен тĕплĕн те васкамасăр кала-кала пачĕ, моряксемпе тинĕсри чĕр чунсем хушшинчи туслăх малалла аталанса, çирĕпленсе пырас тăк этемлĕх пурнăçĕнче мĕнешкĕл улшăнусем пулса иртесси çинчен хавасланса калаçрĕ.

Пĕр ирхине биофилолог биомашина витĕр Гермеспа нумай вăхăтчен калаçрĕ, унтан биофот залĕнчех кăнтăрлаччен çырса ларчĕ, каçалапа, çыран хĕрринчи шыв ăшăнса çитсен, хĕре шыва кĕрсе уçăлма чĕнчĕ.

Дельфинсемпе пĕрле шыва чăма-чăма тăрансан вĕсем хĕрӳ хăйăр çине тухса выртрĕç.

— Пĕлетĕр-и, Рена, мĕн çыртăм эп паян кунĕпе? — терĕ Виталий врач куçĕнчен пăхса.

— Ăçтан пĕлем-ха эп? — йăпăртах çамрăк ученăй еннелле çаврăнса ларчĕ хĕр. — Сирĕн, ара, сахал-им çырмалли?!

Лаборантка пĕр хушă пӳрнисем хушшипе хăйăр юхтарма пуçларĕ, унтан пуçне çĕклесе ученăй çине ăшшăн пăхрĕ. Виталий те хĕр кăмăлĕ улшăнса çĕкленнине сисрĕ, юлашки кунсенче унпа питĕ сахал калаçнăшăн ăшĕнче хăйне хăй вăрçса илчĕ. «Питĕ пăшăрханатăн-çке эс маншăн, тусăм, хăçан сана уншăн пĕр пытармасăр тав тăвас-ши? — шухăшларĕ вăл хĕрĕн кăтра çӳçĕ халь-халь хăйĕн патне перĕнсе кăтăклантарасса сиссе. — Ах, ытла та çывăх çын-çке эс маншăн, те çавăнпа сана хам туйăмсем çинчен пĕлтерме хăяймастăп?.. Тен, мĕнле те пулин пĕтермелле çав хăюсăрлăха, э-э?..»

— Каллех тем аса илтĕр ĕнтĕ эсир, Виталий Сергеевич, хăвăр тĕллĕн кулатăр ав...

— Ара, кунĕпех çыртăм терĕм-çке. Сатломов капитан хăйне «Фаттерлянд» пирки Мускава чĕнтерсен унта пирĕн дельфинсене мухтаса пĕтернĕ. Наукăсен академийĕнчен тинĕсри туссем моряксене епле пулăшу пани çинчен тĕплĕнрех çырса пĕлтерме ыйтаççĕ, — терĕ Виталий васкавлăн. — Ну, кунсăр пуçне эпĕ академие тепĕр сĕнӳ тăратасшăн.

— Пĕлме юрать-и?

— Ма пытарас? — ыйтăва ыйтупах хуравларĕ биофилолог. — Ун пирки эпĕ малтан шăпах сирĕнпе канашласа пăхас тенĕччĕ. Академи çумĕнче эпĕ дельфинсен сăнав центрне уçма сĕнесшĕн. Ун чух ку ĕçе вуншар ученăй хутшăнма пултарĕччĕ, мĕншĕн тесен ăна иккĕн-виççĕн туса пыма май çук. Пирĕн малашне çурçĕрти тинĕссенче пурăнакан шурă дельфинсемпе те, Инçет Хĕвел тухăç çыранĕсем хĕрринче çӳрекен ула дельфинсемпе те çывăх паллашма тивет. Тата ыттисене те сăнаса пăхмалла, вĕсем çынсене мĕнле пулăшу пама пултарнине тĕпчесе пĕлмелле. Çынсемпе дельфинсем пĕрле тумалли ĕçсен программине хатĕрлемелле...

— Ой, Виталий Сергеевич, часрах çырса ярăр эппин!

— Часах кунтан хамăр пансионата куçса каятпăр. Мĕнле пурăнаççĕ унта ытти дельфинсем, мĕнле улшăну, çĕнĕ хыпар пур — пĕлес килет, тунсăхласах çитрĕм ĕнтĕ вĕсемсĕр...

Виталипе Рена тумланса пристань патнелле утма пуçланăччĕ çеç, Одесса енчен моторлă кимĕ сассине илтсе каялла çаврăнса пăхрĕç. Моторĕ хăватлăскер пулас, кимĕ хумсене чăрсăррăн каса-каса питĕ хăвăрт çывхарса килет. Часах Виталий кимĕ пуçĕнче тăрса пыракан çамрăка уйăрса илчĕ, хыçалта руле хăрах аллипе тытса тепĕр çын ларса пырать. Малта тăраканни хыçалалла çаврăнса лараканнине тем каларĕ те аллипе çыраналла тĕллесе кăтартрĕ. Вара лешĕ кимме Синичкинпа врач лаборантка еннелле пăрса ячĕ.

— Виталий Сергее-и-ич!

Куна малта пыракан çамрăк кăшкăрать, вăл ученăя шлепкипе сула-сула саламларĕ. Халĕ ăна Синичкин та палласа илчĕ ĕнтĕ. Ашшĕн портсигарне тинĕсре тупнă пулăçă Самед Эксузьян! Ăçтан тата епле майпа килсе лекнĕ кунта эрмен каччи? Тен... тен, Готлиб Синичкин çинчен мĕн те пулин çĕнĕ хыпар илсе килмест-ши вăл?

— Ара, ку пĕр кун пулă совхозĕнчен пирĕн пансионата пынă çамрăк-иç! — терĕ Рена та ученăйсене тĕл пулнăшăн савăннă каччăна палласа.

— Çавă, — терĕ те Синичкин пристань патнелле хăвăрт-хăвăрт ута пуçларĕ, унтан самантлăха чарăнса кимĕ çинчи çынсене тинĕс кукринелле пăрăнса кĕме паллă пачĕ.

Часах пулăç кимĕ çинчен хăйăр çине сиксе анчĕ. Синичкин аллине хыттăн тытса чăмăртарĕ.

— Килĕрех, ырă сунса кĕтетпĕр! — терĕ Виталий.

— Эсир Сăр хĕрринчен таврăннă хыççăн янă çырăва вуларăм эпĕ. Вăт интереслĕ! — терĕ Самед шап-шурă шăлĕсене кăтартса. — Пытăм кайран пансионата, анчах эсир Одессăна тухса килнĕ терĕç. Çитетĕп те каялла совхоза — мана кану çуртне кайма шăнкăрт кăна путевка кăларса тыттараççĕ. Пĕлетĕр-и тата — ăçта? Одесса çывăхне! Сăмахсăрах килĕшрĕм. Чăматана йăпăр-япăр пуçтартăм та — пăрахут çине. Çитетĕп — сирĕн дельфинсем водолазсене тинĕс тĕпĕнче «Фаттерлянда» тупса пани çинчен вулатăп. Çав самантра эп ларакан хыçлă тенкел патне ватă çын пырса тăнă иккен.

«Вулатăр эппин», — тесе сăмах хушать хайхискер. Сисетĕп хам, кăштах кулать хăй.

«Дельфинсем нимĕçсен карапне шыраса тупнă», — тетĕп хирĕç.

«Чимĕр-ха, эс Вургун Эксузьян ачи мар пулĕ-çке, каснă лартнă ман ĕлĕкхи тус», — тет старик аллинчи туйи çине таянса.

Çав самантра эп те йăлт аса илтĕм: вăрçă хыççăн атте патне Одессăран пĕр çын пырса кайнине те, вăл кăштах уксахларах утнине те. Сиксе тăратăп та старике хампа юнашар лартатăп. Йăнăшман-мĕн эпĕ, вăл та атте сăнарне манман. Паллашрăмăр, калаçма пуçларăмăр. Одесса çынни хăй, кану çуртне, ман пекех, икĕ эрнелĕхе çеç килнĕ.

«Пĕлетĕр-и, дельфинсемпе калаçма вĕреннĕ ученăй шăп та шай сире нимĕçсен тыткăнĕнчен хăтарнă механик ывăлĕ», — тетĕп. Ĕненмест. Эпĕ ăна вилес умĕн атте мана Готлиб Синичкин çинчен мĕн каласа хăварни, хам дельфинсен пансионатĕнче сирĕнпе тĕл пулни тата эсир совхоза янă çыру çинчен пĕлтертĕм.

Кану çуртĕнче лăпкăн çӳреме чăтăмлăх çитмерĕ урăх, иксĕмĕр те директор патне кĕрсе кимĕ ыйтрăмăр та Одессăна васкарăмăр, пароходствăран вара тӳрех кунта килтĕмĕр.

Самед аллисемпе сулкаласа питĕ хăвăрт калаçать. Çав хушăрах кимме пристань пусмипе юнашар вырнаçтарма пикенекен старик еннелле çаврăна-çаврăна пăхать. Унтан вăл чăтаймарĕ, чупса кайрĕ те кимме хăех карлăкран кăкарса хучĕ.

Самед ашшĕн юлташне Иван Иванч тесе чĕнеççĕ-мĕн. Вăл кимĕ çинчен çутă йĕс туя çине таянса тухрĕ, çамрăк ученăя ват çынла, хăюсăртараххăн, алă пачĕ. Çӳçĕ пĕтĕмпех шуралса çитнĕ унăн, куçĕ çеç чĕрĕ те йăваш.

— Вилĕмрен çăлнăшăн ашшĕ вырăнне ывăлне те пулин тав тума тӳр килчĕ эппин, — терĕ вăл арçынла мар çепĕç те çинçе сасăпа. — Самед ашшĕпе, Вургун Эксузьянпа, мĕн чухлĕ ĕмĕтленмен эпир Синичкин тăванĕсене тупма, анчах... ăнăçсăр. Паттăрсем нихçан та хыпарсăр çухалмаççĕ тесе ахаль каламан-çке халăх... — Ватă партизан сасси механик хăйсене фашистсем аллинчен епле хăтарни çинчен каласа кăтартнă чух халь-халь татăлса каяс пек чĕтренсе тухрĕ, юлашкинчен вăл кĕсйинчен пĕчĕк шурă тутăр кăларса шывланнă куçĕсене шăлса типĕтрĕ.

— Аçу пирĕн пата каютăна вăркăнса кĕнĕ чух эпĕ, допросран аран-аран çитсе ӳкнĕскер, урайĕнче выртаттăм. Çавăнпа механик сăнне те асăрхаса юлаймарăм. Вăл çӳллĕ пӳллĕ те кĕрнеклĕ пулнине çеç астăватăп. Тата çирĕп сассипеле: «Юлташсем, часрах шыва сикĕр те çырана çити ишĕр!» — тесе кăшкăрни халĕ те хăлхара янраса тăрать... Эпĕ, паллах, хама Самед ашшĕ пулăшман тăк çырана та çитеес çукчĕ, анчах вăл мана вăйпах тинĕсе сиктерчĕ, кайран ишме те хăех пулăшса пычĕ...

Шурă çӳçлĕ старик калама чарăнса пĕр самант ученăй çине айăплăн пăхса тăчĕ.

— Каçарăр, Виталий Сергеевич, — терĕ вăл шăппăн, — сирĕн аçăр пире çăлассишĕн хăй пуçне хурассине пĕлеймен эпир катер çинче. Хамăр хыçра автомат черечĕсем илтĕнсен кăна хамăр ăна фашистсен аллине тăр пĕччен тăратса хăварнине чухласа илтĕмĕр. Анчах кая юлтăмăр: эпир çырана çитсе пытанма та ĕлкĕрейменччĕ, тинĕсре хăрушă взрыв шартлатрĕ. Кайран кăна портри пĕр вырăс çыннинчен пире тинĕсе илсе тухнă катер механикĕ Готлиб Синичкин пулнине пĕлтĕмĕр. Питĕ хăюллă та паттăр çын тесе асăннăччĕ вăл механик çинчен, нимĕçсене нумай сăтăр тума пултарнинчен те тĕлĕннĕччĕ.

— Вăл çынна куркалатăр-и эсир халь?

— Çук, ăна нимĕçсем хупса лартнă хыççăн тĕрмерех асаплантарса вĕлерчĕç. Синичкина пĕлекенсене эпĕ урăх никама та тĕл пулман... Хамăра çăлнă çын çинчен мĕн те пулин пĕлейĕп-ши тесех эпĕ вăрçă хыççăн Одессăна пурăнма куçса килтĕм, анчах, каларăм ĕнтĕ, кăлăхах...

Виталий пулăçăпа Иван Иванча пристань витĕр катер çине ертсе кĕчĕ, хăнасем ыйтнипе биофота ĕçлеттерсе кăтартрĕ, ватă партизан хăлхисем çине сасса вăйлатакан çаврака аппаратсем тăхăнса дельфинсен калаçăвне ура çине тăрсах итлерĕ. Сывпуллашас умĕн Рена кану çуртĕнчен килнĕ Самедпа Иван Иванча тутлă чей вĕретсе ĕçтерчĕ.

Хăнасем кайсан та Виталий çаплах-ха канлĕх тупаймарĕ. Вăл сĕтел сунтăхĕнчен кĕмĕл портсигар кăларса илсе каллех çырана тухрĕ, чăнкă сăрт çине улăхса тинĕс каç чаршавĕпе хупланса пынине пăхса тăчĕ, унтан Одесса енче рейдра тăракан мăн карапсен мĕлкисене сăна пуçларĕ. Çак тинĕсре ĕнтĕ унăн ашшĕ Совет çĕршывĕн шыв чиккисене тăшмансенчен хуралласа ишсе çӳренĕ, каярахпа çак тинĕсрех фашистсене хирĕç вăрттăн кĕрешнĕ... Анчах нимĕç катерне сирпĕтсе янă механик чăнах унăн ашшĕ пулнă-ши, Вургун Эксузьянпа ытти совет салтакĕсене Виталий ашшĕпе пĕр хушаматлă çын хăтарман-ши тыткăнран? Çакна вăл халĕ те пĕлмест вĕт-ха. Тен, вăрçăра пĕр сас-чӳсĕр çĕтнĕ çын çеç унăн ашшĕ?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн