Кĕрӳ тутри
— Курăр-ха, хĕрсем, «вездеход» кил хуçи карчăкĕн арчине йăтнă, çырмана кайса пăрахма шутланă. Анкка, тупата, сана тарăхнипе çапла хăтланать. Хи-хик!..
— Кирлĕ мара ан аташ, — хуллентерех пулма хушрĕ ăна Веруш. Малалла вĕсем мĕн калаçни илтĕнмерĕ, ал шăллийĕсене хулпуççи çине уртса, сĕвек вырăнтан анаталла чупсах анса кайрĕç.
Ирхи апат вăхăчĕ çитсе килчĕ. Каврук вутă купалать. Гимнастеркине хывса пăрахнă, майкă вĕççĕн кĕрмешет вут-шанкăпа. Хĕрсене асăрхаман та иккен вăл, лешсем апат тунă, ĕçе килме тухнă. Цеха кĕрсе каяс умĕн вĕсем, кăшт чарăнса, каччă еннелле пĕр ăстрăм пăхса тăчĕç. Икшер метрлă хулăн йывăçсене каччă епле йăта-йăта купаласа хунине пăхса тăма кăсăк тенипе кăсăклă.
— Çулăмсăр çунакан ăшне лăплантарма тăрăшать. Эпĕ ăна темĕншĕн хĕрхенетĕп, — терĕ Веруш Анккана, — Эсĕ ăна урăх сиввĕн ан тавăр. Каччи лайăх.
— Хĕрхенсе тăма тăлăх-турат мар вăл, — терĕ те Анкка чăпар косынкине тӳрлетсе çыхрĕ, çивĕтне виçĕ кĕтеслĕ тутăрĕ айнелле тĕксе кĕртрĕ. — Хам та пĕлетĕп-ха та, анчах унпа çепĕç калаçма вăтанатăп-çке, — хушса хучĕ кăшт тăрсан.
— Апла-тăк, хам калатăп, эсĕ калассине систерсе хуратăп, — чавсинчен кăлт тĕкрĕ Веруш Анккана.
Анкка хĕр тантăшне сăмахпа тавăрмарĕ, пӳрнипе кăна юнаса илчĕ.
Ĕç кунĕ пуçланас умĕн çав ирхине хĕр-упраçа маçтăр хăй патне чĕнтерчĕ те:
— Тĕнче уçлăхĕнче хăюллă та паттăр вĕçекене чыслас кăмăлпа пирĕн хитре парне хатĕрлемелле, — терĕ. Сăмахĕ ку виççĕмĕш космонавт пирки пулчĕ ĕнтĕ. Тĕрĕ ăстисем савăнса шуйăхса илчĕç, кам мĕн шухăшлать, çапла сĕнчĕç. Юлашкинчен, çĕнĕ космонавт каччă иккенне шута илсе, питĕ илемлĕ кĕрӳ тутри тĕрлеме калаçса татăлчĕç. Çав ĕçе тума Анккана хушрĕç. Анкка, паллах, савăнсах килĕшрĕ.
Веруш ку таранччен эртелте тĕрлĕрен ĕçре çӳренĕччĕ, ун пеккине кунта разнорабочи теççĕ. Хĕрача хăй урăх ĕçе куçасшăнни пирки никама та пĕр сăмах хушса каламанччĕ, çав кун хăйне цеха куçарнине пĕлсен, питĕ хытă хĕпĕртерĕ вăл. Савăнăçне ниçта шăнăçтарайман енне Анккана ыталаса чуптуса илчĕ.
Вырăс апачĕ çитрĕ, кантуртисем ĕçе килчĕç. Синушăн бухгалтерине кĕрсе тухмалли сăлтав тупăнчĕ. Картиш урлă вĕтĕртетсе каçса пынă чух вăл Каврука курчĕ.
— Санăн ăшçунтармăшу кĕрӳ тутри тĕрлет, — тесе кăвак куçне йăлкăштарса илчĕ те, юпах тихаллах çăрхалама хăнăхнă çамрăк лаша пек чупса, бухгалтерине кĕрсе кайрĕ. Синушшăн пулсан, палкаса пултăр. Ампар тăррине пырса ларнă чакак евĕр чанкăлтатса, цеха калла кĕнĕ чух та вăл хихиклетсе иртсе кайрĕ.
Пĕр кĕтмен-туман çĕртен савнă хĕр çинчен çав сăмаха илтсен, кам шухăшламасăр чăтĕ-ха! Каврук пушшех ăшталанмама тытăнчĕ, кузов çине сиксе хăпарчĕ, хапхаран та хăяккăн выртсах тухса кайрĕ, вăрмана çитичченех вара ниçта кайса кĕрейми пычĕ. Машина çине вутă тиеме тытăнсан вăл шофертан ыйтса пĕлме шутларĕ.
— Çак эртелте нумайранпа ĕçлетĕн. Анкка ятлă хĕре паллатăн-и, Мĕтри тете!
— Шĕл-кăвар куçлă, лара-тăра пĕлмен хĕре кам пĕлмĕ-ха! — хăй майлă хуравларĕ Мĕтри, вутă тиеме пулăшма тытăнса.
— Вуттине ăна пĕчченех тийĕп, эсĕ мана çав хĕр çинчен мĕн пĕлнине каласа пар, — канăçсăр сывласа ячĕ Каврук. — Каччи-мĕнĕ пур-и ун! Курнă-и эсĕ ун йĕкĕтне!
— Пăрчкан пекскерĕн каччи пурах пуль çав. Иртнĕ çулла пĕри, калттак-яштак — маттур салтак текенни, вĕçтерсе килнĕччĕ. Темиçе кун хушши шăкăл-шăкăл пурăнчĕç. Пирĕн эртелти хĕрсем пурçăн çиппипе çеç мар, чĕлхи-çăварĕсемпе те чиперех тĕрлеме ăста.
— Пар-ха пирусна, хамăнне туртса пĕтертĕм, — ыйтрĕ каччă.
Кузов çинче вутă туллиех ĕнтĕ. Каврук ăна сăнчăрпа туртса çыхрĕ, япалисене машина çине хучĕ, калаçас кăмăлпа пулмалла, шофер çумне вăрт-варт кĕрсе ларчĕ. Вăрмантан тухиччен вĕсем хĕр-упраç çинчен сăмах тумарĕç-ха, пирус туртса, ункăн-ункăн явăнса кабина чӳречинчен тухса пыракан кăвак тĕтĕм çине пăхкаласа пычĕç.
— Паçăр эсĕ манран Анкка пирки сисĕнмеллех пăлханса ыйткаларăн, — такăр çул çине тухсан сăмах пуçарчĕ Мĕтри. — Хĕр чухне хĕрĕх тус тенине ан ман. Йĕкĕчĕсен те çавах. Тата çакă пур. Кăмăл тени ырра ĕмĕтленет. Ĕмĕт вăл, чара пĕлмесен, виçесĕр те пулать. Мĕн калас, чик юпине çитес тесен, çитмĕл те çичĕ хут чикеленмелле. Санюк аппу, хам арăм пирки калатăп, ара, ун хыççăн та эпĕ пайтах танккарăм. Хĕрсен йăлăнтарасси пулкалать.
— Тĕрĕс калатăн, ĕмĕт виçесĕр те пулма пултарать. Ман шутпа, ырра ĕмĕтленекен хăй юратакан çынна ĕмĕрлĕхех савма тивĕçлĕ. Енчен, калăпăр, пĕрне пĕри ăнланмасан, хăшĕ те пулсан вĕсенчен тарăхмаллах, хытăрах калас-тĕк, туллашмалла.
— Ма туллашас-ха! — ыйтрĕ шофер, каччă сăмахне тĕплĕнрех ăнланас кăмăлпа.
— Паллах, туллашни, тарăхни ырă тумасть. Пурăнан пурнăçра вара çĕр каçа куç хупмасăр тарăхса, темĕн те пĕр шухăшласа выртнисем час-часах пулаççĕ иккен. Пĕр тесен, кулăшла, ачалла темелле.
— Ăнлантăм, тăрмăс колодкисем хĕрме пуçланă сан. Унашкал аякка каймастăн вара, тăванăм, — тесе Мĕтри чикарккă тĕлне ывăтса хăварчĕ. — Акă мĕн, йăлана кĕнĕ тăрăх, тавай-ха евчĕ пулам. Хам ĕмĕрĕмре сан пеккисене чип-чиперех хĕрсем килĕшкеленĕ эпĕ, çураçнă, темелле, хамăрлă каласан.
— Юратăвăн вăрăм çулне тухман-ха эпĕ, Мĕтри тете, ху пек каласан, гаражрах тертленетĕп, ман путевкă çине те никам та алă пусман, пичетне хуман, маршручĕ те паллах мар, — пăртак шӳтлесе, водительсем евĕр каларĕ каччă.
— Тĕрĕс ĕнтĕ, юрату маршручĕ яланах инçе, унта питĕ асăрханса тухас пулать, унсăрăн, паçăрхи сăмах, подшипниксем арканма пултараççĕ, тата ытти инкек те, чăваш калашле, ура айĕнчех. Ларан вара уй варринче хĕвел çутисĕрех хĕртĕнсе, çунса. Вăт, çапла...
Вĕсен çулĕ кĕскелсе пычĕ, часах эртел хапхи умне çитсе чарăнчĕç. Каччă пăяв-вĕрен вырăнне çыхса çӳрекен сăнчăра чăнкăр-чанкăр салтса, çĕре пăрахрĕ, хыпаланса вутă пушатма тытăнчĕ. Картишĕнче шанкăрт, кĕмсĕрт туни илтĕнет. Вутăлăх каскасем çĕре ыткăнаççĕ кăна. Мотор таврашăнче пĕр кана мăштăртатнă хыççăн шофер, аллине чӳлĕкпе шăлкаласа, Каврука апат çиме чĕнчĕ.
— Хырăму чармарĕ пуль, атя, кавлер, — терĕ вăл.
Каччăн ăçта унта апат çиме, ăшĕ вутсăрах çунать-çке. Мĕтри пăсланса тăракан радиатора шыв ячĕ, витре тĕпне юлнине ахлете-ахлете ĕçрĕ, юлашкине Каврука сĕнчĕ. Каччă та, сывлăш çавăрмасăр, тутлă шерпетпе киленнĕ пек, ĕçрĕ те тарланă питне алă тӳрчĕпе шăлса илчĕ.
— Эпĕ пымастăп, — терĕ вĕл, столовăйне кайма кăмăлламанни çинчен кĕскен евитлесе. Машинă бортне çĕклесе çаклатрĕ, шĕкĕ çинипе чĕнпĕн-чĕппĕн хăпăнса тăкăнакан йывăç хуппи çине месерле лăп выртрĕ, аллине пуç айне хучĕ, шухăша путрĕ. Çапла вăл водитель апатран киличченех выртрĕ.
— Вăрах тăтăн, — асаилтерчĕ каччă Метрие, лешĕ таврăнсан.
— Черетсĕр кĕме хăймарăм.
— Шоферсемпе грузчиксене черет кĕтсе тăмалла мар тесе каларĕ вĕт пĕркун хамăр пуçлăх.
— Хĕр-упраç умĕнче черетсĕр кĕрсе пăх-ха. Унта лешĕ кăмрăк пек хуп-кура куçли, пĕррех пăхсан, апат çимеллине манса каятăн.
— Ху тата мана ун умĕнче хăюллăрах пулма мораль вуларăн. — Каччă кузов çинчен сиксе анчĕ, аллине ручкă тытса, вăр-вар çавăрчĕ, мотор хута кайрĕ. — Атя, тыт рульна, кунта мана чăтма çук пăчă, — хыпалантарчĕ вăл.
III
Унтанпа пĕр эрне иртрĕ. Вăрманти вутта турттарса пĕтерчĕç. Каврук ăна шаршанласа хучĕ. Аякран пăхсан, вакун çине тирпейлесе купаланă пекех курăнса тăрать.
Пĕррехинче, — ку ĕç канмалли кун пулчĕ, — тĕрĕ ăстисем шефа илнĕ колхоза пулăшма тухса кайрĕç. Вĕсем унта кун каçа паранкă кăларчĕç, хĕвел анас умĕн кăна киле кайма хатĕрленчĕç. Çанă тавăрса ĕçленĕ хĕрсене колхоз машинипе леçсе яма йышăнчĕç. Пысăк грузовик çине хĕр-упраç, вăйлă туя кайма хатĕрленнĕ пек, лăк тулли тиенчĕ. Тăватă тоннă туртакан грузовик хускалса кайрĕ кăна, эртелĕн ГАЗ-51 маркăллă машини пырса çитрĕ. Пĕр пырса чарăннă грузовике пушăлла каллĕ-маллĕ хăваланин усси пулас çук терĕç пулмалла, колхоз паранкине тиерĕç. Ăна хула столовăйне леçме калаçса татăлнă-мĕн.
Энтри апачĕ вăхăтĕнчех çумăр ӳккеленĕччĕ, халĕ вăл шăпăртатса çума тытăнчĕ. Çул çийĕ çемçелчĕ, скатсем çумне пылчăк явăнма пуçларĕ. Анатран тăвалла улăхнă чухне хĕрсене леçекен машинă чăхăмлама пуçларĕ. Эртел грузовикĕ каярах тухнăччĕ. Акă вăл хирти кĕпер урлă каçрĕ, сăрталла хăпарса пырать, хушăран чарăнкалать. Кузов çинче ларса пыраканнисем (унта иккĕн кăна, пĕри — Каврук, тепри — хĕрĕхсене çитнĕ арçын, кайран ăна хĕрсем «Чĕмсĕр пичче» тесе ят пачĕç), машинă чарăнма тытăнсанах, çăмха пек кусса анаççĕ те тытăнаççĕ вара машинăна пулăшма. Вăй хурсах тĕкеççĕ, малалла каяççĕ. Сăртран улăхса çитсен, хайхискер пăхаççĕ, малта пысăк грузовик çула урлă тăрать, иртсе çӳреме, вахтер каларĕшле, мĕнрех çав, майĕ-шывĕ çукрах. Кузоври хĕр-упраç мăштах, çумăрпа йĕпеннĕ те пĕр-пĕрин çумне йăпшăннă, Синуш кунта та кабинăна кĕрсе ларма ĕлкĕрнĕ. Ларать вăл ним пулман пекех, сенкер куçне йăлтти-ялтти выляткалать. Тăпрапа вараланнă чĕрнисене тасатать хăй, темĕнле юрă кĕвине ĕнĕрешкелет, хушăран каччă-шофер еннелле пăхкалать. Лешĕн унпа сăмахлама вăхăчĕ çук, аксеператор çине час-часах пускалать те мотора хытăрах ĕçлеттерет. Машинă пĕтĕм тăлпăвĕпе тенĕ пек чĕтрет, анчах вырăнтан хускалаймасть. Кайри кустăрмисем алă арманĕ евĕр пĕр вырăнта палтăртатса çаврăнаççĕ, енчен енне пылчăк ыткăнать. Кузоври хĕр йышĕ шăри-шари кăшкăрашса илет, ара, вĕсем çине шĕвек пылчăк ыткăнать вĕт-ха, варалать. Хĕрсенчен пĕри, Мĕтри шофер каларăшле, пуйккăраххи пулас, йăлтăркка плащ айĕнчен пуçне калта пек çĕклесе пăхрĕ те эртел машинине палласа илчĕ, куçса ларма ĕмĕтленсе, анма хăтланчĕ. Мĕтри ăна аллипе кăна сĕлтрĕ, ман грузовик пушă мар, паранкă тиенĕ тесе пĕлтерчĕ, çавăнтах колхоз водительне асăрхаттарчĕ:
— Хĕрарăм кĕтĕвĕ çуран та утнă пулĕччĕ. Лартса тухнă-тăк, тĕкчĕр вĕсем сан машинуна. Унсăрăн хускалаймастăн.
— Çакăн пек хитре хĕрсене епле чăрмантарăн-ха! — тӳрре тухма пăхрĕ колхоз шоферĕ, кабинăра ларакан Синуш çине кăтартса.
— Тамаша, ку артисткăна ăçтан тупрăн çак йĕпе-сапара! — шахвăртса ыйтрĕ Мĕтри. Хирĕç тавăрасса кĕтсе тăмарĕ вăл, пăрăнса кайрĕ. Леш шофер та кабинăра ларса усси пулас çук терĕ, ахăртне, Мĕтри пичче патне тухрĕ. Водительсем мĕнле майпа çăлăнса тухмалли çинчен канашласа тăнă хушăра хĕр-упраç шăри-шари кăшкăрашса илчĕ. «Ай-юй, çырмана йăванатпăр!» — илтĕнчĕç кĕрхи автансем темиçе сасăпа авăтнă чухнехи пек тĕрлĕрен сасăсем. Хĕрсем кăлăхах кăшкăрашман иккен, тем вăхăтра Каврук колхоз грузовикĕ патне пынă та, сарлака çурăмĕпе хирсе, ăнă çул çинчен пăрса, çеремлĕрех çĕре шуçтарма тытăннă. Каччă-шофер Каврук патне чупса çитрĕ.
— Куратăр, пирĕн машинăра паранкă, йĕпенет, сире кĕтсе тăма юрамасть, — ăнлантарчĕ Каврук, сăмахне васкамасăр каласа. Хулăн та лăпкă сасса илтсе, кабинăран Синуш пуçне кăларса пăхрĕ, Каврука палласа илчĕ те пӳрнипе юнанăн пулчĕ.
— Чее пирĕн «вездеход»: Анкка çуран утнине пĕлнĕ те ытти хĕрсене çырмана тӳнтерме шутланă. Асту, каласа парап. Хи-хик!
— Пĕчченех çуран утрĕ-и вăл? — ыйтрĕ каччă.
— Верушă-грушă текеннипе — кĕскен хуравларĕ Синуш. — Сан машину çине куçса ларам-и?
— Мĕтри тетерен ыйт, кабинăна ларма юранине пĕлместĕп, — терĕ каччă, хăйсен шоферĕ çине пăхса илсе. Синуш ыйтса-туса тăмарĕ, тăпăлкка тутине ачашшăн пĕрлештерчĕ те пуçне чалăштарчĕ. Çул пушă ĕнтĕ эртел машини хускалса кайрĕ. Тепĕр канаран колхоз грузовикĕ те хуллен малалла куçма тытăнчĕ. Каврук ыт-ахальтен тĕкмен иккен, çеремлĕ çĕрпе пыма май пуррине асаилнĕ.
— Газна ан хĕрхен, Мĕтри тете çуран утнисене хуса çитесчĕ.
— Анккашăн пулсан, эпĕ космос хăвăртлăхĕпе пыма хатĕр, — кулкаларĕ шофер. Анчах ун пек хăвăртлăхпа, паллах, йĕпе-сапара каяймарĕç вĕсем. Çапах та вĕсен тертлĕ çулĕ кĕскелсе пычĕ-пычех. Акă вĕсем аслă çул çине тухрĕç. Скатсем йĕпе асфальт тăрăх шик-шăхăрса, çил кăларса пыраççĕ. Çумăр çума чарăнчĕ, пăтти-патти кăна ӳпкелет, тăхлан пек йывăр пĕлĕтсем хуллен катрамланчĕç. Хĕвел курăнкаларĕ, йĕри-тавралăх сăмахпа кала пĕлмелле мар илемлĕ. Грузовикпе ларса пыма, ырлăх, темелле, тусан çук. Чĕмсĕр вырăнне картнă арçын та кĕреке юррине кĕвĕлесе ячĕ.
Эртел грузовикĕ такăр çулпа ыткăнать те ыткăнать кăна, часах вăл хăй çĕр каçакан гараж умĕнчен иртсе каймалла, тепĕр сăмахпа калас-тăк, «Пурçăн тĕрĕ» эртел умĕнченех. Ырра ĕмĕтленекенĕн — çур телей, тесе пĕлмесĕр каламан çав, пĕр кĕтмен çĕртен уçă сасă илтĕнсе кайрĕ. Каврук çавăнталла вăрт çаврăнса пăхрĕ — Веруш, алăпа сĕлтсе, темĕн калать. Пĕччен мар вăл, Анккапа пĕрле. Хĕрсем çара уран, чăмăркка ури хырăмĕ таранах урисем вараланнă, пушмакĕсене хул хушшине хĕстернĕ. Иккĕшĕн те çи-пуçĕсем пăрса сăрăхтармалла йĕпе тенипе йĕпе. Анкка чăпар саттин кĕпепе. Ĕçре вăл яланах çавăнпа пулкалать. Йĕпе кĕпи хĕрĕн йăрăс пĕвĕ çумне çатах çыпçăннă, çан-çурăмĕ тата çинçерех, тата килĕшуллĕрех курăнать.
Машинă хуланалла ыткăнса иртсе кайрĕ. Ун пен-кун пек чух хĕр-упраç каччăсем çинчен пăртак та пулин калаçса илет-илетех, куннинче те çапла пулчĕ. Ытларах Веруш сăмах турĕ. Çамрăк пулсан та, сăмахшăн вăл кӳрше каяканни мар.
— Ĕнер универмага кĕтĕм те, куçăм вуниккĕ пулчĕ.
— Мĕн пулчĕ! — ыйтрĕ Анкка унран, йĕпе тутăрне майласа çыхса.
— Темĕнех мар та, çапах питĕ кăсăкла япала. Пĕлетĕн-и, çак «вездеход» питĕ хаклă йышши костюм туяннă, магазинрах ларакан çĕвĕç патне йăпăрт çеç кĕрсе кайрĕ. Мĕн хăтланать-ха ку тесе кĕтсе тăратăп. Хайхискер, чаршавĕ уçăлса кайрĕ те хама хам шанмастăп, кăвак бастон шăлавар вĕçне тавăрлаттарать. Вăт мĕнлерех, Синушран пĕртте кая юласшăн мар вăл.
— Ан тив юлашки модăпа çĕлетнине тăхăнтăр, — терĕ Анкка. Сăмахне каласса каларĕ, анчах хăйĕн сăнĕ темĕншĕн-çке улшăнчĕ. Грузовик иртсе кайнă çул çине шухăшлă куçпа пăхрĕ.
— Ак, курăн, ун хыççăн хĕрсем йăкăрттин чупма тытăнаççĕ, — те шахвăртса, те чăн кăмăлтан каларĕ Веруш. Сăмах майăн хăй Синуш çăрхаласа утнă пек туса кăтартрĕ.
Вĕсем вăл-ку çинчен урăх сăмах тумарĕç, çара урисене йĕпе курăк çинче сăтăркаласа тасатрĕç те пушмакĕсене тăхăнчĕç, калитке патнелле харăссăн-харăссăн ярса пусса утса кайрĕç.
Эртел картишĕнче часах ытти хĕрсен сассисем илтĕнчĕç, пурте таврăннă-мĕн. Синуш та вăрахламарĕ, пӳлĕме пырса кĕчĕ. Ун çийĕ-пуçĕ тип-типех, калăн, пĕр тумлам çумăр çуман. Имшеркке чечексенчен çыхă тунă хăй.
— Кăна, хĕрсем, «вездехода» парнелес пулать: вăл пулмасан тупата, уйра çĕр каçаттăмăр.
— Çак кĕтĕрккене мĕн тума парнелес, — килĕшмерĕ ун шухăшĕпе Веруш — Йăлана ан пăс, каччăсем хăйсем хĕрсене чечек парнелеççĕ.
Анкка чечек пирки хутшăнса калаçмарĕ, илемлĕ, темиçе тĕрлĕ тĕрлемелли çип суйласа илчĕ те:
— Атя пирĕнпе пĕрле, — тесе Синуша хăйпе пыма чĕнчĕ.
— Пыратăп, — килĕшрĕ Синуш. Çавăнтах хăй тăп-тăвăркка шăлаварне тăхăнма тытăнчĕ.
— Кунпа ан пыр, — пат татрĕ ăна Веруш.
— Мĕнех ара, урăххине тăхăнăпăр, — тесе Синуш тăвăр юбка ăшне кĕрсе тăчĕ — Кайрăмăр, чечекне каçхине парнелĕпĕр.
Хĕр-тантăшсем, хулран хула тытса, хыпаланса тухса кайрĕç.
IV
Кун хыççăн кун иртрĕ, çĕр вăрăмланни сисĕнет.
Çавăн пек кунсенчен пĕринче «Пурçăн тĕрĕ» эртелне халиччен пулман пысăк савăнăçлă хыпар пырса çитрĕ: Шупашкара чăваш халахĕн паттăр ывăлĕ Андриян Николаев килсе курма килĕшнĕ.
Шухăшсем
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...