Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Йăмăкăма

Шур юр çинче сенкер кăвакăн

Выртаççĕ чĕлтĕрти йĕрсем.

Çав йĕрсене «Еля сукмакĕ»

Тесе калаççĕ кӳршĕсем.

Эс тăхăр çул шкула чупатăн

Çул кĕскетсе пахча урлах.

Çулсеренех çемçе кăçатă

Йĕр хăварать тарăнтарах.

Анчах та эсĕ асăрхан-ши:

Сан йĕрӳпе каçсеренех

Такамăн йĕрĕ çыхăнасшăн, —

Çывăхарать, пырать патнех...

Кунсем пулаççĕ çил-тăманлă,

Çухалĕ пахчари сукмак:

Вăл тăвăр — иккĕн алла-аллăн

Çил витĕр юнашар утма.

Ĕçрен таврăнатăн каçкӳлĕм.

Ăçта канăç тупăн ара?

Кĕтет-çке сана малти пӳлĕм.

Эс ху патăнта хăнара.

Шăмшак лаштăрах кайĕ ыррăн.

Врач хушнă пек тапĕ чĕре.

Çак пӳлĕм, çак канлĕхлĕ вырăн —

Чи çутă кĕтес тĕнчере.

Ялан хурлăхпа эс ан пӳлĕн.

Хăвар алкумне тăратса.

Уяртнă кун пек малти пӳлĕм.

Маччи ун тӳпе пек таса.

Асамлă самант илĕртуллĕн

Юлать-çке яланлăх асра.

Шутлатăп: туссем, малти пӳлĕм

Кирлех кашнине пурнăçра.

Тата акă мĕн эп каласшăн:

Ан пĕлтĕр тăшман ун тĕлне.

Ан хăйтăр, усал, вараласшăн

Ман чунăн малти пӳлĕмне.

Патша апачĕ,

сар шăрттан!

Сан мухтаву ăçта вырнаçĕ?

Чăваш енче мĕн авалтан

çу варринче така пусаççĕ.

Кам курнă выльăх усраса,

мана каламĕ вăл: суеçĕ.

Сăра туса,

пуçтарăнса

ушкăнĕпе шӳрпе çиеççĕ.

Вара шăрттан тума пуçлаççĕ.

Çемçе те тутлă какайне

вĕтетнĕ хыççăн тултараççĕ

шуратнă хырăмлăх ăшне.

Кинемисем майне пĕлеççĕ, —

ан кĕтĕр сывлăш та тултан.

Сĕвем çиппе туртса çĕлеççĕ

сана, мăн хырăмлă шăрттан!

Çатма çинче ташша вĕреннĕ.

Пулса эс курнă тамăкра.

Виç хут лартса,

виç хут пĕçернĕ

сана вĕри кăмакара.

Чăваш апачĕ,

сар шăрттан,

хăна сĕтелĕн çут хĕвелĕ!

Сана пĕр татăк тутансан,

хама туятăп ик чĕреллĕн.

Мухтав сана,

апат патши!

Санра пурах хăватлă техĕм.

Çисе пăхсан сана ват çын,

нихçан кăлармĕ тек пĕр эххĕм.

Шăрттан тесен кам пуç çĕклемĕ?

Шăрттан курсассăн çук анас.

Савса çиет уй-хир ĕçченĕ.

Сана министр та хавас.

Малалла

1-мĕш сыпăк. Том вылять, çапăçать, тарать

— Том!

Хирĕç чĕнекен пулмарĕ.

— Том!

Каллех хирĕç чĕнекен пулмарĕ.

— Тĕлĕнмелле. Ăçта кайса кĕме пултарчĕ-ха çав ача?.. Том!

Çаплах хирĕç чĕнекен пулмарĕ.

Полли мăнаккăшĕ куçлăхне сăмси çинелле антарса лартрĕ, куçлăх çийĕпе пӳлĕмелле йĕри-тавра пăхса илчĕ; унтан куçлăхне çамки çинелле хăпартса куçлăх айĕпе пăхрĕ... Ача пек пĕчĕк япала шыраса тупмалла чух вăл нихăçан та куçлăх витĕр пăхмасть, мĕншĕн тесен çак куçлăхĕ унăн параднăй куçлăх — чĕри мухтанмалли япала. Ăна вăл кирлĕшĕн мар, илемшĕн çеç тăхăннă; ун витĕр пăхни икĕ хут питлĕх витĕр пăхнипе пĕрех. Малтан вăл нимĕн тума аптăрарĕ, унтан пӳлĕмри сĕтел-пукан илтмеллех хыттăн çапла каларĕ:

— Лек-ха ман алла, эпĕ сана...

Вăл сăмахне каласа пĕтермесĕрех пĕкĕрĕлчĕ те кравать айне щеткăпа пăлхатма тапратрĕ. Анчах, кушаксăр пуçне, нимĕн те, тупса кăлараймарĕ.

— Мĕнле ача пулчĕ ку! Ĕмĕрне те ун пеккине курман!

Вăл яр-уçă алăк патне утса пычĕ, алăк сули çине тăрса, хăй пахчинчи ухмах курăк пусса илнĕ помидор йăранĕсем çинелле пăхрĕ. Том унта та курăнмарĕ. Вара май çитнĕ таран инçерех илтĕнтĕр тесе, сассине хулăнлатрĕ:

Малалла

Курманнине курма тивет,

Илтменнине — илтме,

Кун-çул тени мĕнле килет —

Май çук ăна пĕлме.

Май çук тăшманшăн тус пулма:

Тăшман вăл тăшманах,

Май çук сăлтавсăр савăнма,

Çав савнăç кăлăхах.

Анчах этем вăл этемех,

Ырри те усалли

Хăш чух çынра купипелех,

Мĕнрен ку? Мĕн палли?..

Мĕне кура çын ăнтăлать

Илтме илтменнине?..

Çавна курах-ши ман та халь,

Тухсассăн çул çине.

Курманнине курас килет,

Илтменнине — илтес,

Кун ăсанать те каç пулать,

Эппин, сăвва вĕçлес.

Çӳретĕп çĕрĕпе Смоленск таврашĕнче.

Сив çил юрпа перет, ура айне чăмать,

Çапах утатăп эп хир варринче пĕччен.

Таçта çак çĕрсенче аттеçĕм çывăрать,

Çӳретĕп çавăнпа, юра ашатăп эп.

Йĕри-тавра сĕм каç, çил-тăвăл ахăрать.

Пăрланнă чăрăшсем лапсак туратсемпе

Картлаççĕ ман çула, анчах ман çул инçе.

Смоленск таврашĕнче çӳретĕп çĕрĕпе.

Çӳретĕп çĕрĕпе, çамка тарпа пиçет,

Эп ырăттăмччĕ те — ахаль çула тухман,

Анчах кунта ура — ниме тăман виçе...

Ак шур тĕмескесем курнаççĕ аякран.

Шур калпаксем пекех хупланă çĕр питне.

Тата хаяртарах асса каять тăман.

Çил витĕр эп çитеп тăван масар çине.

Йĕри-тавра сĕм каç, çил-тăвăл ахăрать,

Çил ачисем йĕрсе чăмаççĕ варсене.

Хура тĕнче çаплах кĕрлет те çаврăнать

Çӳлте, пуç тăрринче, малта та хыçалта;

Йĕпе çуха пите ыраттарса шăнтать.

Вил тăприсем çине хуллен вырта-вырта

Хыткан хура кĕртсем çĕкленнĕ речĕпе.

Юр çаврăнать, кĕрлет, юпаланать кунта.

Малалла

Лявана

Мĕскершĕн, мĕншĕн эсĕ сас-хурасăр?

Эп килтĕм, пӳртĕм, эпĕ сан умра!

Ларан кăвак куçусене уçмасăр,

Е вĕсене шур илчĕ-и вара?

Тăхта-ха: эсĕ куççулленнĕ мар-и?

Ай, пӳртĕм, пӳртĕм, юрамасть каплах!

Кам кӳрентерчĕ, кам сума сумарĕ,

Иртен-çӳрен-и пăхрĕ урлăрах?

Зп сан кашни турат куçне пĕлеттĕм,

Хĕлkе сан кăмаку çинче пĕччен

Аннен салху юррисене итлеттĕм,

Кăшт шикленеттĕм тĕттĕм кĕтесрен.

Мĕн чухлĕ хурлăх хăвăнта пытарнă,

Мĕн чухлĕ юрă илтнĕ эс пиртен...

Халь — улăм çӳçӳсем те кăвакарнă,

Ай, пӳртĕм, пӳрт, эс ватăлтăн иккен.

Лаша хăмăтĕнчен пăсса çĕленĕ

Хăмăтсенче тарлатчĕç ĕнесем...

Аттесемпе пĕрле вăрçа çĕнтернĕ

Çак пӳртçенче çеç юлнă аннесем.

Ялта халь çĕнĕ пурасем лартаççĕ.

Киввисене те салатман, сутман...

Палăксене чултан кăна тумаççĕ,

Хăш чух вĕсем пулаççĕ йывăçран.

Килетĕп эп тăван яла,

Çиçсе выртать каçхи тĕнче.

Клуб çийĕн вĕлкĕшет ялав,

Пас укаланнă ун çинче.

Таçта янратрĕç таврана:

«Ай-хай, ачамăр та маттур...»

Кĕрте касса вĕçет çуна,

Пĕркенчĕк пек çĕкленчĕ юр.

Кĕрӳ таяннă кин çумне...

Чăкăртатса çеç юлчĕ сас.

Çĕн çын! Вăл хăйĕн тантăшне

Асăрхамарĕ те пулас.

Киле çитсен каллех аннем

Кăшт кин пирки сăмах хушать...

Çаплах янах хуралнăçем

Чĕре тени ăшшах туртать.

Аван выртмара! Çунакан вут çумне тăсăлса выртатăн та вăрманăн илемлĕ те тумлă пурнăçне итлетĕн: çулçăсемпе хăюсăр пăшăлтатаççĕ йывăçсем, аякра-аякра тăмана çухăрса ярать, çывăхрах хăрăк турат хуçăлать. Кăн-кăвак пĕлĕт вутлă çăлтăрсемпе вылять: хăшне ачашлать, хăшне таçта амака ывăтса ярать. Вутлă хӳрипе çиçсе ярăнать вара çав таçта амака ӳкекен çăлтăр — йăр-яр! ярăнать те çĕтет.

Ката хушшинче, çаран çинче лашасем çӳреççĕ. Çемçе тутисемпе курăк хыпаласа çӳрекенскерсем, вĕсем хушăран тулхăрса, хушăран пĕр-пĕринпе тапăшса илеççĕ. Вĕсем хушшинчех пĕр-пĕр тиха ачашшăн кĕçенсе илет.

Аван выртмара! Шыв пек юхакан кĕл ăшĕнче кĕрпеклĕ паранкăсем пĕçерсе çиетĕн те пĕр-пĕр кукша Иван çинчен юмах итлеме пуçлатăн.

— Пĕр çыннăн виçĕ ывăл пулнă: асли Мĕтри, вăтамми Кĕркури, кĕçĕнни — Иван ятлă пулнă.

Çапла юмах калама пуçлать вара юмах ăсти. Ыттисем ним чĕнмесĕр итлеççĕ. Юлашкинчен вара кукша Иван чеелĕхне курса ахăлтатса кулса яраççĕ.

Аван выртмара! Мĕнле чăттăр вара Ерхип выртмана çӳремесĕр?! Анчах, паян... Паян каясшăнах мар Ерхип... Каçхи çăмах яшкине васкаварлă-мĕнлĕ çисе, хутаççа пĕр çирĕм штук паранкă чиксе, çавăнтах лаша çине утланса вăрмана вĕçтерме юратакан Ерхип паян васкамасăр хатĕрленет... Çăмах яшкине васкамасăр çирĕ, çирĕм штук паранкă вырăнне вуннах чикрĕ (ăна та васкамасăр турĕ), халь тата, ула кĕсрене витерен çавăтса тухнăскер, ун çине ытланмасăр мĕшĕлтетсе пăхса тăрать.

Малалла

Аваллăх сĕмĕн тĕпĕнче

Чĕнми выртать чăваш çĕршывĕ,

Мĕскер курать тĕлĕкĕнче?

Çутта тухма хăçан çул хывĕ?

Хăçан вăранĕ ыйхăран?

Ытла та вăрăм ĕмĕр каçĕ.

Ирĕклĕхе куç хывасран

Ăна çывратнă пусмăр влаçĕ.

Пăтпа виçеймĕн нушана.

Куççуль çырми вĕçне çитеймĕн

Чăваш! Шăпа картмасть сана.

Октябĕре çитме инçе-мĕн.

Курман эс ырлăх ĕмĕрте.

Çын шутĕнче хăçан эс пулăн?

Çитмен саманчĕ, Чĕмпĕрте

Çуралайман-ха çĕнĕ улăп.

Çапăçура ялав йăтма

Хăçан тĕртес вут тĕслĕ пурçăн?

«Аврора» туппине тума

Шăратайманччĕ çирĕп хурçă.

Кун çитрĕ.

Юнлă ăмăрткайăк

Тăкне вĕçтерчĕ çил çине.

Кам курнă хĕн, кам пулнă тайлăк,

Çав тупрĕ хăйĕн телейне.

Пăра ватсассăн Атăл хумĕ,

Çулла килсен тăван каса,

Юратнă Ленин автономи

Пире пиллерĕ ал пусса.

Çав тивлетпе пурнатпăр сывă.

Ĕмĕтленни чăн пулнăран,

Хăй мухтавне Чăваш çĕршывĕ

Малалла