Электронлă вулавăш

Капитан ытлашши сăмах ваклама камалласах каймасть пулас, çапах йăмраллă ялсемпе шурă тумлă хĕрсене аса илсен — сасартăках улшăнчĕ, хĕрӳленсех Тăван çĕршыв илемĕ çинчен калаçа пуçларĕ.

Унăн ăшă кăвак куçĕсенче, çемçе хулăн сассинче чуна ачашлакан, хăй еннелле туртакан темле варттăн хăват пурри сисĕнет. Малтанах ун пек çыннан кăмăлне ниепле те пĕлсе çитейместĕн е ăна терĕс мар ăнланатăн, анчах çывăхрах паллашнăçем ун пек çынна ху сисмесĕрех килĕштерсе пăрахатăн.

Чăнах та, этем кăмăлне хавăртах пĕлме çук. Тĕл пулсанах чуна çӳçентернĕ капитан — питĕ ăслă, ырă чунлă çын иккен. Вăл калаçнине итлесе ларнă хушăра, тӳрех калас пулать, эпĕ ăна юратса пăрахрăм.

Эпир аслă çĕнтерӳшĕн те, Тăван çĕршывшан та, хамăр тĕл пулса паллашнашăн та черкке çĕклерĕмĕр.

— Пĕлетĕр-и, Алмазов, эпĕ çитес кунсенчех Тăван çĕршыва таврăнатăп. Указ тăрăх мана киле ямалла турĕç: инвалид вĕт эпĕ... Инвалид! — терĕ Громов, хăварт салхуланса. «Инвалид» сăмаха вăл, такама тарăхнă евĕр, икĕ хут каларĕ. Çак самантра унăн сăнĕ пушшех тĕксĕмленнĕн курăнчĕ.

Эпĕ ун куллине йывăррăн йышăннине сисрĕ пулас вăл, ман çине шăтарас пек пăхса илчĕ те — нимĕн те чĕнмерĕ.

Çапах та ку йывăр саманта капитан хăех ирттерсе ячĕ.

— Çартан демобилизацилерĕç. Халь ĕнтĕ ăçта пурăнас килет, çавăнпа кайма ирĕк. Нумай пирĕн çĕршывра аван вырăнсем: Крым, Кавказ, Украина, Çĕпĕр — пур çĕрте те çывăх туссем пур. Анчах тăван кил еннех чун туртать. Учитель эпĕ. Каллех вĕрентме тытăнатăп... Комсомол организацин секретареччĕ те, пĕтĕм ял çамрăкĕ ман тавраччĕ, халĕ те кашни çырурах киле чĕнеççĕ. Вĕсем патне таврăнса, пĕрле ĕçлес килет. Çук, маншăн пулсан, çуралнă çĕршыва нимĕн те çитмест.

Вăл калама чарăнчĕ, унтан, халĕ çеç хăраса ыйхăран вăраннă çын пек, васкаса аллинчи сехечĕ çине пăхса илче.

— Каçарăр, Алмазов юлташ! Васкатăп: поезда ĕлкĕрес пулать, — терĕ капитан, сĕтел хушшинчен тухса.

Эпĕ Порт-Артуртан тухса кайиччен хамăр тепре тĕл пулса калаçасса шанатăп.

Громов мана хут татăкĕ çине хăйĕн адресне çырса пачĕ.

— Дайрена пĕр ĕçпе килсеттĕм, халĕ каялла васкатăп. Çитес канмалли кун сире хам патăма хăнана чĕнетĕп — ан кĕттерĕр.

Эпир алă тытса уйрăлтăмăр.

Громов çӳллĕ крыльцан вĕтĕ картлашкисем тăрăх çăмăллăн чупса анчĕ те хула варринелле, вокзал еннелле, васкаса утрĕ.

Пирĕн хыççăн крыльцана çамрăк яппун хĕрĕсем чупса тухрĕç; вĕсем те, хăйсен чĕлхипе тем пакăлтатса, капитан хыçĕнчен ман пекех пăхса тăрса юлчĕç.

Чăн та ун çине хыçĕнчен пăхна чух вăл хăйĕн илемлĕ йăрăс пĕвĕпе, çирĕп те çăмал уттипе темĕнле хĕре те килĕшмелле; çавăнпах-и, тен, ун çине йăпăлти японкăсем те, хăюсăр китаянкăсем те ăшшăн пăхса илеççĕ.

Эпĕ ун çине вăл курăнми пуличченех пăхса тăтăм. Чĕремре çав тери ырă туйăм çуралчĕ. Чăваш ачи çавнашкал паттăр та мухтавлă пулнишĕн хам телейшен савăннă пекех савăнтăм.

 

III

Унтанпа эрне иртрĕ. Вырсарникун ирех Порт-Артура тухса вĕçтертĕм. Дайренран Порт-Артура поезд пĕр-икĕ сехет çеç каять, çавăнпа та унта хăвăрт çитрĕм. Хулари патрульсем, хамăр салтаксемпе матроссем, мана кирлĕ урам тĕлне кăтартса ячĕç. Тĕрлĕрен кукăр-макăр, хĕсĕк тăкăрлăксемпе чылайччен çĕтсе çӳренĕ хыççăн пĕр пысăк сад умне пырса тухрăм.

Илемлĕ сад варринче капмар çурт йăтăнса ларать: тарри шĕп-шĕвĕр, крыльца карлăкĕ чĕнтĕрлĕ, вырăссен авалхи пӳрчĕсем майлăрах (тен, ку çурта та хĕрĕх çул ĕлĕкрех вырăс платникĕсем тунă пуль). Паллах, кунта пĕр-пĕр пуян самурай пурăннă ĕнтĕ.

Капмар çуртран инçех мар, сад чăтлăхĕнче, китайсен халтар-халтăр хура фанзи пытанса ларать.

Тинĕс чулĕ сарса тунă ансăр сукмак мана хайхи кермен умне илсе тухрĕ.

Крыльца картлашки çинче пер пĕчĕк китай хĕрачи тăрать. Илемлĕ çинçе сассипе вăл темĕнле юрă шăрантарать.

Эпĕ иккĕленсе чарăнса тăтăм: «Нивушлĕ каллех урăх çĕре килсе тухрăм? Çук, чӳрече каррисем шурă... Тем тесен те, кунта хамăр офицерсем пурăнаççĕ».

Пĕр самант юрă кĕввине тăнларăм. Хам тахçан илтнĕ темĕнле кĕвве аса илтерчĕ вăл, анчах ун пек кĕвве хăçан ăçта илтнине ниепле та тавçăрса илеймерĕм. Темшĕн чăвашсен авалхи хурлăхлă туй юрри евĕр туйăнчĕ вăл мана.

Хĕрача мана курсанах юрлама чарăнчĕ те, кайăк пек вĕлтлетсе, алăк хыçне пытанчĕ, эпĕ крыльца умне çитсен, вăл каллех ман ума тухрĕ.

Ку — пĕр вуникĕ çулсене çитнĕ хĕрача. Ун çийĕнче кăвак пурçăн кимоно. Хăй çаруран, çара пуçăн, йăмăх хура сӳсне икĕ пĕчĕк çивĕте пуçтарса хĕрлĕ хăю татăкĕсемпе çыхнă. Сăнĕ чипер, хура куçĕсем çăлтăр пек йăлкăшаççĕ. Вĕтĕ шăлĕсем пĕр тикĕс те шап-шурă.

Хĕрача, те хăраса, те вăтанса, ман çине хăюсăррăн кулса пăхать; кулли çав тери кăмăллă та илĕртӳллĕ — ун çине пăхнă май хăвăн та ирĕксĕрех кулас килет.

— Вырăс офицерĕ çакăнта пурăнать-и? — ыйтрăм çемçен.

Пĕчĕк китаянка хура куç харшисене кулăшла çĕклентерсе илчĕ те, вырăсла-китайла хутăштарса, юрланă евĕр сăмахсене тăсса каларĕ:

— Рузги габидан фанза мă-ю, рузги габидан поç-çол, поç-çол.

Пуçĕпе хăй (кивĕ крепость еннелле сулса катартрĕ. Громов килте пулманни мана самаях пăшăрхантарчĕ.

— Хăçан таврăнать-ши вăл, пĕлместĕн-и?

Хĕрача пуçне пăркаласа илчĕ.

— Пу-джă-до, ни-снай-у, ни-снай-у, габидан.

Эйĕ каялла каяс тенĕ чух, ман телее, верандăри чӳрече карри уçăлчĕ те, Громов курăнса кайрĕ.

— Çиньфу! Уçса кĕрт хăнана хăвăртрах, вăл хамăр «габидан», каларăм-çке сана ун çинчен.

— Ой, аван мар-çке, габидапа суйнă пекех пулчĕ! — хыпанса ӳкрĕ херача.

— Эсĕ айăплă мар, Çиньфу, эпĕ крепоçран халĕ çеç таврантам, — лăплантарчĕ ăна Громов.

— Ан пăшăрхан, чĕкеçĕм, эсĕ нимле усал ĕç те туман-çке, — терĕм эпĕ те кăмăллă хĕрачана, пуçĕнчен ачашласа.

Çиньфу ку сăмахсене ăнлансан питĕ хĕпĕртерĕ, икĕ пуç пӳрнине те ман енне «ăнтарчĕ те:

— О-о, рузги габидан питĕ ырă кăмăллă, вырăссем пурте аван! — терĕ.

Китаецсем Совет Çарĕн çыннисене — салтакран пуçласа генерала çитичченех — пурне те «габидан» тесе чĕнеççĕ. Вĕсен шучĕпе, ку мухтавлă ырă ят «çăлăнăç кӳрекен» тенине пĕлтерет иккен.

Пӳрт алăкĕ уçăлчĕ те, çенĕке Громов тухрĕ. Вăл ман алла тытса чăмăртарĕ. Халь тин ун аллине асăрхарăм: вĕсем те çунса, суранланса пĕтнĕ. Авă мĕншĕн капитан шăрăхра та шурă перчеткепе çӳрет иккен...

Пĕчĕк китаянка Громова курсанах пуçне çăмăллăн кăна тайса илчĕ.

Капитан кулса ячĕ, хĕрачана аллинчен тытса, ӳпкевлĕн каларĕ:

— Çиньфу, миçе хутчен каламалла сана, эпĕ самурай мар вĕт мана пуç таймашкăн. «Ырă кун» тесе çеç саламла.

Лешĕ палан пек хĕрелсе кайрĕ, çĕрелле пăхса пăшăлтатрĕ:

— Аттепе анне пуç тайса саламлани чĕререн юратнине пĕлтерет тесе вĕрентеççĕ...

Вăл мĕн каланине ăнланса илсĕнех кулса ятăмăр. Çиньфу, вăтанса, тулалла чупса тухрĕ.

— Тĕлĕнмелле хĕрача, — терĕ капитан, кулкаласа, — юратать мана. Уншăн пулсан, ман пекки тĕнчере никам та çук. Хăй калать. Совет салтакĕсем пурте паттăр, анчах эсĕ пуринчен те паттăртарах тет.

— Мĕншĕн сирĕн патăрта пурăнать вăл? — ыйтрăм эпĕ.

— Çук, ман патăмра мар... Ашшĕпе амăшĕ пур унăн кунта, юнашар пӳртре пурăнаççĕ. Кӳршĕсем эпир, — терĕ капитан.

Вăл коридорти уçă чӳрече умĕнче чарăнса тăчĕ те садри пиçсе çитнĕ абрикоссемпе персиксем çине пăхса каларĕ:

— Ку çуртра вунтăватă çул японн офицерĕ хуçа пулнă. Авă, куратăр-и, улмуççисем айĕнче хăлтăр-халтăр фанза ларать? Унта Çиньфу ашшĕпе амăшĕ пурăннă. Чурасем вырăнне пулнă вĕсем... Самурайшăн ĕçлесе тĕртленнĕ. Пĕчĕк хĕрача та самурай пусмăрĕнчен хăтăлайман. Юрать-ха, вăл эпир килсе ирĕке кăлариччен хĕр пулса çитеймен. Кам пĕлес, мĕнле пулĕчче ун шăпи — Громов пĕр хушă чĕнмесĕр тăчĕ, мана пирус сĕнчĕ хăй те чĕртсе ячĕ, пĕрре вăраммăн туртса илчĕ, пирус тĕтĕмне хытă вĕрсе кăларчĕ. — Ку сада эпĕ пĕлтĕр хам танкпа чи малтан килсе кĕтĕм. Сад умĕнче виçĕ самурай пирĕн танка граната çыххисемпе сиктерме тăчĕ, анчах «смертниксен» ĕçĕ ăнмарĕ: виççĕшне те, утюгланă пекех, танк гусеницисемпе лапчăтса хутăмăр.

Громов, тем аса илсе, пĕр хушă шарламарĕ, вара, эпĕ ним чĕнмесĕр итленине кура, малалла каларĕ:

— Танка чартăмăр та, виçсĕмĕр те башня çине тухрăмăр. Часах пирĕн сада китаецсем килсе тулчĕç, анчах танк патне тӳрех пыма шикленсе тăчĕç. Пуринчен малтан пирĕн пата пĕчĕк китаянка, вунă-вуникĕ çулхи хĕрача, чупса пычĕ те мана чечек çыххи тыттарчĕ. Çав хĕрача Çиньфу пулчĕ. Мĕн ачаран самурайсен мăшкăлне тӳссе ирттернĕскер, вăл кашни кунах çăлăнăç çинчен кăна шутланă-мĕн, хăйĕн тăшманĕсене пĕр-пĕр улăп çĕнтерессе ĕмĕтленнĕ. Çав улăп вара, Çиньфу каланă тăрăх, эпĕ пултăм иккен. — Капитан кулса илчĕ. — «Гуань-гунь», терĕ китаянка мана çавăн чух: пирĕн чăвашсен Улăпне пĕлмест ĕнтĕ вăл, çавăнпа мана хăйсен улăпĕпе танлаштарать иккен. Эпĕ ют хĕрачана алă вĕççĕн çĕклерĕм те питенчен чуптурăм. Куна курсан китаецсем:

— Шанго-о-о! Рузги габидан шибăка шанго! — тесе кăшкăрса ячĕç.

Çитмĕл çулалла çитнĕ шурă сухаллă старик Çиньфу аслашшĕ-мен, вырăсла кăштах пĕлкелет: вăл хĕрĕх çул ĕлĕкрех çак хулара вырăс платникĕсемпе ĕçлесе пурăннă. Ватă китаец ман автомата чуптуса илчĕ те, пĕркеленсе пĕтнĕ пичĕ тăрăх юхакан куççульне çĕтĕк кĕпе çанни веçĕпе шăлса, каларĕ:

— О-о, мĕн тери ырă кăмăллă совет салтакĕ: вăл мĕскĕн чура хĕрне тăван пиччĕшĕ пек юратса чуптурĕ. Китаянкăна халиччен пĕр салтак та этем вырăнне хуман. Çиньфу, хĕрĕм, нихçан та совет салтакне ан ман: вăл пирĕншĕн Гуаньгунь паттăр пек пулчĕ, пире ирĕке кăларчĕ...

Çав кунтанпа садри китаецсемпе питĕ çывăх туслашрам, вĕсемшен эпĕ çăлăнăç кӳрекен «габидан» пулса тăтам... Пирĕн полк ку садран инçех мар вырнаçрĕ, эпĕ пурăнма кунта куçрăм. Çиньфу, ав, ман патăмран туха та пĕлмест, хам та ăна хăнăхса çитрĕм. Маттур хĕрача! Эпĕ ир çинче крепоçе, хамăр полка кайсанах, вăл ман пӳлĕме тирпейлеме тытăнать. Никам та ăна ĕçлеме хушмасть, çапах та хам таврăниччен пӳлĕмре тăккаланса выртакан япаласене йăпăр-япăр пуçтарса хурать. Каçхине хам çак диван çине канма выртсанах, Çиньфу ман пуç вĕçне пырса ларать. Эпе ăна вара Совет Союзĕнчи ачасен пурнăçĕ çинчен каласа паратăп. Ман калавсене итленĕ чух унăн хура куçĕсем йăлкăшса кăна çунаççĕ. Пĕртен-пĕр пысăк ĕмĕчĕ унăн — пирĕн çĕршыври ачасен пурнăçне курасси... Эпе ăна пасарта вырас хĕрачисен евĕрлĕ çипуç илсе патăм. Тăхăнмасть-ха: «Пысăк эрнере тин тăхăнатап», — тет. «Пысăк эрне» тесе китаецсем Çĕнĕ çул уявне калаççĕ, вăл уяв эрне хушши пырать.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн