Сивĕннĕ шыв
I
Васканă чух яланах ал-ура çыхланать. Çинук, Маюкран юлас мар тесе, ĕне чĕччисене тăхăнтартнă сумалли аппарат стаканĕсене хывма мансах кайрĕ, станок алăкне васкавлăн уçрĕ. Анчах хушка çамкаллă, хуçăк мăйракаллă Моцион вырăнтан та тапранмарĕ.
— Эккей, сана кунта тăвар шывĕ сапса пачĕç-им? Тух тетĕп, Моцион! — хӳтерчĕ ăна Çинук.
Ĕне пуçне доярка еннелле пăрчĕ. «Эх, эсĕ те çав, курмастăн-им?» — тенĕн туйăнчĕç унăн куçĕсем. Анчах хĕр ăна-кăна асăрхамарĕ. Вăл ĕне умне лартса панă посыпка витрине илчĕ. Çук, Моцион çаплах хускалмасть. Доярка, аптăранă енне, пуçри тутăрне салтса илсе хăмсарчĕ. Выльăх станокран васкамасăр тухрĕ. Çилĕрен хывăннă стакансем çĕре шăкăлт! çеç тухса ӳкрĕç. Ĕне ури тĕлне пулнă бидон тӳнсе кайрĕ.
— Мĕн турăм? Мĕн туса хутăм?! — хыпăнса ӳкрĕ хĕр, бидон патне чупса пырса. Çук, ĕлкĕреймерĕ вăл: пульсатор ывăсĕ бидонран тухса та сирпĕнчĕ, сĕт тăкăнса кайрĕ.
— Вун ултă литр. Ак сана пĕр пăт сĕт!..
Кирек мĕнле лару-тăрура та çын малтанах тӳрре тухма тăрăшать. Çинук та ĕнене айăплама пуçларĕ.
— Каскăн мар-и? Çитерсен те юсанман выльăх хăçан лăпкă пултăр!..
Хĕр урисене пушмак хĕррисенчен нӳрĕ çапнине туйрĕ. Асăрхаман та, сĕт унăн ура пичĕ урлах каçса кайнă-мĕн.
— Сĕте майларăн апла? Вот те раз. Хăвна кашни кун мухтатăп, авторитетна çĕклетĕп, эс пур… — илтĕнчĕ Борис сасси.
Хĕр шартах сикрĕ. Яланхи пекех пичĕ пĕçерсе хĕрелсе кайрĕ. Мĕнле пытарас ăна каччăран?
— Мастичĕ çаплах иртсе каймасть те, уйрăм бидонпа сума тиврĕ. Сĕчĕ пур пĕрех паян та çиме юрăхлă пулас çук…
— Юрĕ, юрĕ. Вот те раз, шӳтленине те пĕлместĕн.
Çинук аппарат станокĕсене ал шăллипе шăлса тасатрĕ те пăтаран çакса ячĕ. Халь хĕрелни иртсе кайрĕ ĕнтĕ, каччă çине пăхма юрать.
Борис халатне йӳле янă. Кăвак теннискăпа, шĕвĕр вĕçлĕ хура брюкипе. Сарă пушмакĕ электричество çутинче йăлтăртатса çеç тăрать. Аллисене вăл кăкăрĕ умне хĕреслесе тытнă. Йăли çавнашкал унăн. Акă, вăл пирусне çăвартан кăларчĕ, урайне пăрахрĕ. Варт çеç çаврăнса, ăна пушмак кĕлипе таптаса сӳнтерчĕ. Çавăнтах хăй хĕре ыталаса илчĕ. Çинук сулăнса кайрĕ, ури пушă бидона перĕнчĕ. Бидон цементланă урай тăрăх шалтăртатса кусса кайрĕ:
— Йӳçĕ! — терĕ пĕри çывăхрах. — Йӳçĕ! Чуп тăвăр! Мĕн вăтанатăр?
Çтаппан пулчĕ-мĕн ку.
— Юратăва пытармаççĕ, — терĕ вăл. — Ан пăшăрханăр, мана хура çиппе тĕртнĕ. Манран нимĕн те тухмĕ. Эп мĕн, Борис Сергеевич, хам киле каясси çинчен пĕлтерме кĕтĕм. Ыран ирхине — как штык. Гуд бай!
Çтаппан мĕнле сасăсăр кĕнĕ, çавнашкалах сасăсăр тухса кайрĕ. Кăвак йăрăмлă шурă кĕпи хыçалтан чĕрĕлнĕ. Ӳсĕртерех пулас.
— Эй, Çтаппан, пăрах эсĕ хăвăн шпикла йăлуна! Ман хыççăн çӳреме эпĕ саншăн сар хĕр мар. Маюку патне кай, — кăшкăрчĕ ун хыçĕнчен Борис.
Ячĕшĕн çеç каламасть-и ара, пĕр çăвартан пурăнаççĕ Бориспа Çтаппан. Мĕн пĕрлештерет вĕсене, калама хĕн. Хăйĕн пушă вăхăтне Çтаппан яланах ферма заведующин пӳлĕмĕнче ирттерет. Юлашки кунсенче пĕрлех ĕçе пуçларĕç. Борисĕ ĕçнине пытарать, лешĕ вара сулланакан пуличченех персе лартать.
— Тата çур сехетрен ĕнерхи вырăнта тĕл пулăпăр! Юрĕ-и, Зиночка? — терĕ Борис.
Хĕр пуçне сĕлтрĕ. Ăçтан килĕшмесĕр тăрăн-ха? Борис хитре те ятлă каччă…
Çинук, Борис хыççăнах витерен тухса, сĕт заводне васкарĕ. Сĕт кунта, «Елочка» текен сумалли станокран тухса, тӳрех пăрăхсем тăрăх килет. Йăтас хуйхи çук. Ăна машина тасатать, кайран ОХК текен холодильник витĕр, сивĕнсе тухать. Кунта урăх хĕрсем ĕçлеççĕ. Çинукăн сĕт йӳçĕхесрен станокăн аппарат стаканĕсене çеç вĕрилесе çумалла. Вара ĕçĕ те пĕтрĕ.
Заводра нумай тытăнса тăмарĕ хĕр. Хăйне кĕтекен каччă патне васкарĕ.
II
Ĕне фермин карти çумĕнченех кукуруза пусси пуçланать. Çĕрĕ унта лайăх, фермăсем çывăхра пулнăран тислĕкне те хĕрхенсе тăкман. Çавăнпа кантăр парка та çӳллĕ. Халĕ вăл султанне те кăларман-ха, çапах… юлан ут та курнас çук.
Карта çумне юпа пăрахнă. Тахçан карта тытнă чух юлнă пулмалла, халь унтан сак туса хунă. Фермăра ĕçлекенсем час-часах унта тухса лараççĕ. Кантăк катăкĕпе саваласа якатнă пекех якалса кайнă вăл.
Борис, халатне хывса хăварнăскер, тенниска вĕççĕнех тухса ларчĕ. Кĕсйисенче пирус ухтаркаларĕ. Анчах пирус пачкине вăл хай пӳлĕмĕнчех манса хăварнă-мĕн.
Авăн çапса таврăнакан колхозниксем юрлани илтĕнчĕ. Малтанхи йĕркине хĕрсем юрларĕç, вĕсен сасси тăлăххăн янăранă пек туйăнчĕ. Кĕçех каччăсем те юрра хутшăнчĕç, юрă юхăмĕ вара самай вăйланчĕ.
«Тĕлĕнмелле çынсенчен, — шухăшларĕ Борис, — юрă, юрă… Яланах юрă. Кирек мĕнле япала çинчен те юрă хывма ӳркенмеççĕ. Кукуруза çинченех акă мĕнле кăна юрă-такмак çук пулĕ! Сăвăçсем çырни мĕн чухлĕ тата. Пĕри кукуруза çинченех çирĕм пĕр сăвă çырнă, теççĕ. Мĕнле тупаççĕ сăмахсене? Пике те королева, симĕс ылтăн та хир патши… пурте кукуруза. Силос тăваççĕ те — ĕçĕ пĕтнĕ. Кăçал ак тĕшĕлĕх акнă тата. Тăм ӳкмесен пулать. Мĕн тĕлĕнмелли пур унран? Ферма заведующийĕ çинчен е агрономпа зоотехник çинчен хывасчĕ хуть пĕр юрă. Çапах та вĕсене колхоз председателĕн сылтăм алли теме юрать. Атту, летчиксем, танкистсем, артиллеристсем, шахтерсем çинчен юрă темĕн чухлех. Токарьпе тимĕрçĕ çинчен те пур. Монтажниксене те манман. Вăт сана. Пире наука çыннисем теме пулать, анчах анекдотсăр пуçне сан валли нимĕн те çук».
Такам сасартăк хăлхаран çулса тытрĕ. Шартах сикрĕ каччă.
— Зина!
— Эп çирĕм çул ĕнтĕ Зина, — кулса ячĕ хĕр.
— Каç. Мĕн пăхса тăратăн?
— Мана кунта та аван.
— Акă эппин сана аташнăшăн… — Карта çумне пăчăртарĕ те хĕре Борис вĕрлĕк урлах чăпăрт çеç чуп туса илчĕ.
— Фу-у, шăршă кĕрет. Мĕн тума ĕçрĕн эс, Борис?
— Пирус туртман, эрех ĕçмен арçын арçын та мар. Тунсăхран айланатăп.
— Аннӳ вилчĕ-им?
— Ячĕ ĕнтĕ радиолине. Кĕçех ак коммунизмла фермăра ĕçленипе тĕртме пуçлатăн. Коммунизмра эрех пулмасть тетĕн-и? Пулать. Ун чух мĕн чухлĕ кирлĕ, çăвăн чухлĕ ĕç. Сана та никам шарлас çук.
— Эрехĕ пулсан та, санашкал ĕçекенсем пулмĕç.
— Кайрĕ ĕнтĕ халь лекци. Вот те раз. Уйăхра пĕрре сыпнă та… Каç. Мĕн тĕрме çынни пек карта ăшĕнче тăратăн?
— Юратсан хăв та каçăн, — кулчĕ хĕр. — Çăкăр хырăм хыççăн чупмасть, теççĕ. Мĕн эпир çынсенчен пытанса çӳретпĕр. Айта клуба. Унта кино пулать.
— Тупнă ырлăх. Сана кунта кичем-и? Апла пулсан, мотоциклпа ярăнма кайăпăр. Пыратăн-и?
— Савăнсах. Ярăнма вĕрентетĕн-и?
— Эс ахаль те пĕлетĕн. Шоссе çине тухсанах руль тыт.
Бориспа Çинук ферма общежитине кĕчĕç. Борис плащпа вăрăм кунчаллă перчетке тăхăнса тухрĕ. Акă, мотор сасси янăраса кайрĕ, сывлăша бензин шăрши тапса тухрĕ. Янках çутатса ячĕç фарăсем каçхи тĕттĕмлĕхе.
— Хыçа мар, сăпкана лар! — кăшкăрчĕ Борис хĕр илтес çук пек хыттăн.
Асфальтлă шоссе çине тухсан, Борис, мотоциклне чарса тăратса, перчеткине Çинука хывса пачĕ.
— Кирлĕ мар сан алсу, — хăвăртрах руль умне хăпарса ларма тăрăшрĕ хĕр.
— Тăхăн. Ас ту, çанă витĕр çил янках кĕрет. Шăнса пăсăлатăн.
— Çулла кам шăнать? — тавăрчĕ хĕр, çапах та алсине тăхăнчĕ. — Пысăк вăл мана. Пӳрнесем пӳрнескисем çуррине çеç çитеççĕ.
— Халь газа чакар, сцепленине пус. Вот çапла. Пĕрремĕш передачăна малалла! Вот… хуллен яр сцепленине, газне хуш. Вот.
Мотоцикл вырăнтан тапранчĕ. Сăпкана ларнă Борис кăшкăрса вĕрентсе пычĕ. Çук, Çинук илтмест пулас, пĕр передачăран теприне куçарать. Хĕрача халь йăлтах машина тыткăнĕнче. Хăрамалла мар унран: çӳремелли йĕркене те пĕлет, мотоцикла çулăн сылтăм енĕпе тытса пырать. Çăра тусан хирĕç пулакан машинăсен çутинче сăра хуранĕнчен вĕресе тухакан пăс пек явăнса çухалать.
Умра вăрман. Борис хĕр сисмелле мар сывлăш питлĕхне хупса хучĕ. Мотор, пĕр тикĕссĕн ĕçлекенскер, чăхăмлама пуçларĕ. Газ тухмалли труба хĕп-хĕрлех.
Сывлăша çунса пĕтмен бензин шăрши тайса тухрĕ.
— Зина, чар! Зина, чар! — кăшкăрчĕ çине-çинех Борис.
— Мĕн пулчĕ? — мотоцикла тăпах чарса ыйтрĕ хĕр.
— Эх, механизатор! Мотор хĕрнине те туймастăн.
— Сивĕне-ет. Эп темскер пулнă тесе…
Каччă сывлăш питлĕхне уçрĕ, мотоцикл сăпки çинчен анса хĕр патне пычĕ.
— Кĕçех права илме пултаратăн. Хăнăхрăн ĕнтĕ, — ыталарĕ вăл хĕре. Çинук ун ытамĕнчен вĕçерĕнмерĕ.
— Лар, каятпăр.
— Мотор сивĕнмесĕрех-и?
Каллех мотоцикл кĕрлесе кайрĕ, каллех фара çути çула хыпаларĕ. Пысăк йывăç мĕлкисем татах та пысăкланса çул хĕрринчен шалалла тарчĕç, çухалчĕç, вĕсем вырăнне çĕннисем ӳсрĕç. Мотоцикла Борис вĕтлĕхелле каякан урапа çулĕ çине пăрчĕ. Шăтăк-путăксемпе çиеле тухнă йывăç тымарĕсем сиктереççĕ кăна. Шĕшкĕлĕх те умрах. «Мĕншĕн вăл çаплах пысăк хăвăртлăхпах пырать-ха?» Хĕр шухăшĕпе килĕшнĕннех мотоцикл тăпах чарăнчĕ. Хăлхасенче текех çил кашламарĕ, мотор та, пĕр-икĕ хут чыхăнсан, шăпланчĕ.
— Ак çакăнта сивĕтетпĕр, — сиксе анчĕ Борис.
— Кунта кĕнĕшĕн çынсем тем шутлĕç, — именерех сăмах хушрĕ Çинук. Вăл çаплах сăпкара ларчĕ, унăн питне хĕрнĕ мотор ăшши çапрĕ.
— Вот те раз. Çерçирен хăрас пур кантăр акас мар. Хăвах калатăн вет, юратăва ма пытарас тесе. Вăт курччăр çынсем, пĕлччĕр вăрмана килнине те.
Каччă хĕре анма пулăшрĕ. Багажникре кивĕ çи витти тупăнчĕ. Ăна çерем çине сарчĕ те хăй тăсăлса выртрĕ.
— Лар, Зина.
— Ывăнман, ларсах килнĕ.
— Эс те çав… Ĕмĕр ялта пурăннă пек вăтанчăк. Лар, — шуçса вырăн пачĕ Борис.
— Эпир мăн кăмăллă мар, пуç çаптарас çук…
Ытти çиçĕмлĕ хăвăртлăхпа пулса иртрĕ. Çинук каччă ытамне мĕн хушăра лекнине те сисеймерĕ. Тутана каччăн тути çунтарса ячĕ, аллисем çирĕпрех те çирĕпрех пăчăртарĕç. Çинук тем каласшăн пулчĕ, анчах…
— Зина! Эпĕ сана юрататăп, — пăшăлтатрĕ каччă.
Хĕр пĕтĕмпех ăнланчĕ.
— Юратни çинчен çапла калаççĕ-и? Яр!
— Ямастăп. Мĕншĕн хирĕçен? Эс пур пĕрех ман арăм пулатăн.
— Ав, епле, — ваш! вĕçерĕнчĕ те Çинук ура çине сиксе тăчĕ. Унăн тутăрĕ каччă ытамнех сĕвĕнсе юлчĕ. Вăл ăна илсе çи витти çине пăрахрĕ. Каллех тăсăлса выртрĕ. Кӳренчĕ-ши? Кӳрентĕр…
Хĕр пысăках мар хурăн çумне таянса тăчĕ.
Халь çеç тухнă уйăх йывăç турачĕсенчен чĕнтĕр çыхать. Унăн тĕрри çĕр çине ӳкет. Ытла та паха ку тĕрĕ. Сывлăш çывăхри çăкалăхран килекен пыл шăршипе тулнă. Сывланăçемĕн сывлас килет ку сывлăша! Шăрчăксем уншăн савăннă пулас, каçса кайсах юрлаççĕ. Бориспа Çинук çеç нимĕн те чĕнмеççĕ.
Пуç тăрринченех çара çерçи вĕлтлетсе иртрĕ.
Ача чухне ăна Çинук шурă тутăр сарса татаканччĕ. Темшĕн-çке вăл кайăк шурра юратать? Пĕрмай тĕттĕмре вĕçсе йăлăхнăран-ши? Халь те сарса хурасчĕ тутăр. Анчах вăл Борис патĕнче. «Кӳрентертĕм-ши ĕнтĕ?» — хистет пуçра шухăш.
Аса илӳсем капланса килеççĕ… Борис… Пĕрре мар курнă Çинук ăна. Çапла, курнă, анчах каччă ун чухне уншăн никам та марччĕ-ха. Курнă та иртнĕ.
Малтанхи ферма заведующине кӳршĕ колхоз председательне суйланă хыççăн пĕрер эрнерен колхоз председателĕ фермăра ĕçлекенсене правление пухрĕ. Çĕнĕ заведующие курма пурте пычĕç.
— Борис Сергеевича эсир аван пĕлетĕр. Ял хуçалăх инспекцине пĕтериччен вăл главнăй зоотехник пулнă. Хамăр колхозра та зоотехникра ĕçленĕ. Пĕр-пĕрне хисеплĕр, вăл каланине итлĕр. Çĕнĕ Шăпăр лайăхрах шăласса шанас килет, — терĕ ун чухне Петр Тимофеевич.
Борис ферма хĕрĕсене пĕр именмесĕр пăхса çаврăнчĕ. Унăн куçĕсем Çинук çине ӳкнĕн туйăнчĕç. Хĕр, вăтанса, пуçне çĕрелле чикрĕ.
— Хĕрсем нумай, пуçу çаврăнса ан кайтăр, — кулса ячĕ колхоз председателĕ.
— Çамрăк мар ĕнтĕ текех — çирĕм çиччĕре. Лĕпке питĕрĕннĕ ман.
Çапла каларĕ те каччă, кăштах хĕрелчĕ, пуçне аяккалла пăрчĕ. Хальхинче Çинук ăна лайăхах пăхса илчĕ. Хура куç харшийĕсем унăн сăмси тăрринех анса пĕрлешнĕ. Куçĕсем симĕс. Çук, тĕксĕмрех симĕс, Атăл шывĕ тĕслĕ. Çырă çӳçĕ икĕ-виçĕ çĕрте хумханса выртать.
«Çирĕм çиччĕре, — шухăшларĕ Çинук. — Эп çирĕмре кăна. Ял хуçалăх техникумне пĕтерни те çулталăк çитмест. Çапах сурăхпа сысна витисене шыв кĕртессине вĕçленĕ. Ĕнесене колхозра виçĕ çул каяллах машинăпа сăваççĕ. Çук, кăçалччен ячĕшĕн çеç ăна машинăпа сунă темелле. Кашни дояркăна вун пилĕкшер ĕне çирĕплетсе панă. Кашнин — пĕрер бидон. Пĕр ĕнине суса пĕтерет те, аппарата йăтса, теприн патне куçать. Тулчĕ-тĕк — сĕтне кайса яр. Мĕн çăмăллăхĕ унта? Ятарласа сумалли «елочка» текен площадка тусанччĕ».
Колхоз председателĕ çамрăк механик пуçарăвне ырларĕ çеç мар, тепĕр уйăхран хатĕрсем те тупса пачĕ. Икĕ тимĕрçĕ, икĕ тракторист Çинук ертсе пынипе ĕçе пикенчĕç. Шăннă çĕре колхозниксем алтса пачĕç. Сĕт пымалли пăрăхсене тӳрех сĕт заводне илсе кайрĕç. Тата çĕнĕрен моторсем лартма тиврĕ, холодильник вырнаçтарчĕç. Çуркунне ĕне сумалли площадкăсем хатĕр пулчĕç.
Çинук дояркăра ĕçлесси çинчен ĕмĕрне те шухăшламан. Унăн хăйĕн ĕçĕ çук-и? Анчах ăнсăртран пулса тухнă япала пĕтĕм малашлăха çавăрса ячĕ.
Колхозăн ĕне витисем иккĕ. Иккĕшĕ те чул витесем, иккĕшĕ те пысăк, кашнинех çĕр аллăшар пуç вырнаçать. Çавăнпа ĕнтĕ площадкăна икĕ çĕрте тума тиврĕ. Икĕ станока çирĕм тăватă ĕне кĕрет. Пĕр харăсах çу заводне çирĕм тăватă ĕне сĕчĕ юхма пуçлать.
Площадкăсене ĕçе ярас вăхăтра дояркăсем пурте пĕр çĕре пухăнчĕç. Çавăн чух Çинук тыт та персе яр:
— Ырантан пĕтĕм ферма ĕнисене икĕ доярка суса çитерме пултарать.
Хĕрсем Çинука ăнланмарĕç, шавласа кайрĕç. Çирĕм çул дояркăра ĕçленĕ Хаврук Çинук патне çывхарчĕ.
— Эс мĕн, эпир урăх ĕç тупма пултараймастпăр тетĕн-им? Ак, кур, — терĕ вăл, кукăрăлса ларнă пӳрнеллĕ аллине тăсса, — ĕне суса пулнă вăл. Эпир алпах сунă, халь эсир культурнă ĕçлĕр. Пире пенси çине тухсан та юрать. Марш киле, хĕрсем! Кĕçĕр вăл хăйĕн «елочкипе» пĕчченех суса пĕтертĕр. Кирлĕ пулсан, Борис Сергеевича пырса чĕнĕ.
Хаврукран пĕр доярка та иртеймест çав. Вăл калани — ыттисемшĕн саккун. Шавларĕç-шавларĕç те Çинука кӳрентерсе тухса кайрĕç. Пĕртен пĕр Маюк çеç тăрса юлчĕ. Çинукпа иккĕш вĕсем мĕн ачаранпах туслă, пĕрле ӳснĕ.
— Эсĕ те çав, чĕлхӳне чармастăн. Мĕнле суса пĕтеретĕн пĕччен? — пăшăрханчĕ Маюк.
— Пулăшатăн тăк мана, пĕтеретпĕр суса!
…Витене хашкаса пырса кĕнĕ Борис тӳрех Çинука айăплама пикенчĕ.
— Мĕн эсĕ хĕрсене пăтрататăн? Тупăннă дипломат. Сан кунта мар, Нью-Йорка каймалла. Унта ав, Пĕрлешӳллĕ Нацисен Ассамблейĕнчен Авгий вити туса хунă. Кайса механизациле.
Çинукăн куççулĕ шăпăр çеç юхса анчĕ. Вăл качча тем те пĕр каласа тăкасшăнччĕ, анчах чăтрĕ, шарламарĕ.
Каччă та пĕр самант аптраса тăчĕ. Хăй хĕре кӳрентернине туйрĕ пулас:
— Аптрал сирнешкел хĕрсемпе. Вот те раз. Пĕрре чакак, тепре куçĕсем çăл куç, — терĕ.
— Эп паян каламан пулсассăн, сан ыран калама тиветчĕ. Мĕн тăватăн çирĕм дояркăпа? Эпир ак Маюкпах суса пĕтеретпĕр. Эс курса тăр.
Мĕн тери йывăр иккен ĕнесене çĕнĕ çĕрте сума хăнăхтарма! Вĕреннĕ те вĕсем пĕр вырăнта кăкарăнса тăма, ниепле те «елочка» станокне кĕресшĕн мар. Маюк мăйракинчен çавăтать, Çинук хыçалтан тĕртет. Утасшăн мар, тухасшăн мар хăй вырăнĕнчен выльăх. Юрать, Борис пăрахса каймарĕ. Хĕрсем тĕрмешнине пăхса тăраканскер чăтаймарĕ, вăй çитнĕ таран пулăшма тытăнчĕ. Шурă кĕпи те вараланса пĕтрĕ ун. Виç çĕр ĕне сăвассишĕн тăватă сехет тĕрмешме тиврĕ.
Шухăшсем
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...