Электронлă вулавăш

I

Кăнтăр Казахстанри авăн уйăхĕн юлашки кунĕсем…

Кĕр çывхармалла пек ĕнтĕ. Кунта вара пĕр эрне тропикри пек шăрăх тăрать. Хĕвел пӳски тусем тăрринчен иртнĕ пулин те, çав-çавах вут-хĕмпе ялтăртатать. Тупăнасчĕ çил, вĕрсе иртесчĕ ун халь пĕр авăк. Пытаннă таçта, çухалнă çил ачисем.

Хăлаçланать жнейка.

— Мĕн? — тейĕр эсир. Ан пăлханăр. Çапла çав: йăнăш çук кунта. Эпир выракан лаптăк тусем хушшинче.

— Тусем? — тейĕр каллех. Мĕн калам-ши? Мĕн калам-ши? Эп хам та вĕсене курасса ĕмĕтленмен, тĕлленмен те. Пĕтĕм Казахстан çĕрĕ тӳремлĕх, пĕтĕм Казахстан çĕрĕ çеçен хир тесе шутланă. Шухăшпа çеç шур пӳрт лартма çăмăл çав!

Хăлаçланать жнейка…

Ларкăч çинче ларса пынă çĕртех шапăртатса тар юхать. Майка кĕлетке çумне çыпçăнса ларнă. Ал тутрисем те шыва чиксе кăларнă пекех пулчĕç, лашасем те кĕç-вĕç типсе вилес пек хăвăрт сывлаççĕ, хам та ларкăч авринчен çакса янă шыв бидонĕ патне час-часах алла тăсатăп.

— Петро Иваныч! — кăшкăраççĕ хама хĕрсем. — Лафетчиксенчен ан юл! Кăтарт чăвашсем епле ĕçленине!

Тупнă танлаштару. Лаша-лашах вăл. Чипер пынă çĕртех тап! çеç чарăнса тăрса хырăм айне ларнă пăвана хăвалать е унталла та кунталла пăрăнать. Жнейки те метр çурă çеç илет. Вĕсем вара: лафетчиксенчен ан юл!

Сирĕнпе талпас çапма вăхăт çук халь манăн. Ахăлтатăрах. Çыхса пыма çеç ĕлкĕрĕр. Хĕрсем тесе хĕрхенсех тăрас çук. Парам шăл йĕрме.

Ах Санюк… Епле-ши вăл? Темĕскер-çке, юлашки вăхăтра ăнланмалла мар улшăнса кайрĕ хĕр. Çыхма çыхать хăй. Пĕшкĕннĕ ав. Валеме кĕлтене пухать. Акă, тӳрленсе тăчĕ. Кĕлте çыххи тăвать. Тăхта, ман çинелле пăхать вĕт çав?

— Начальник! — янăрать хăлха патĕнчех Женька Савкеева сасси. — Асăрха, каялла пăхса мăю пăрăнса ларĕ!

Ак ĕнтĕ чараксăр. Çав сăмахсене жнейкăпа тан чупсах пĕтĕм хир илтĕнмелле кăшкăрас-и?

— Апла та лайăх… Хыçрине куракан пулатăп.

— Малтине курма пăрахатăн, начальник! — тавăрать хĕр.

Шарламастăп. «Хĕрарăмпа тавлашиччен çăпата кантри яв», — тетчĕ пирĕн атте. Тĕрĕс вăл. Еплерех ят туртса кăларчĕç тата: начальник. Начальник мар, хĕрсен кĕтӳçи. Отряд пуçлăхĕ пулнă май, хăшĕ-пĕрисене хытах ятларăм пулас, шултрарах сăмахсем те пулчĕç курăнать. Мĕншĕн ачашлас-ха ман вĕсене? Ĕçлеме килтĕн пулсан — ĕçле. Кăшт çеç тилхепине пушат, вĕсем сана хăвна та кӳлсе лартма хатĕр.

Манăн жнейка хыçĕнчен ултă хĕр кĕлте çыхаççĕ, çĕмелсем тăваççĕ. Юрка Тимофеев тепĕр жнейкăпа ĕçлет. Эпир, арçынсем, иккĕн çеç. Çӳретпĕр пĕр кĕтӳ хĕр хушшинче çапла. Вĕсене мĕн: вырсан — çыхаççĕ, вырмасан — шăл йĕрсе тăраççĕ. Эс пур лашисене асăрха, жнейкуна пăх, çу сĕр. Юрать Юрка ăста. Пĕлет мĕн çĕмĕрлессине, малтанах запас пайĕсем хатĕрлет. Малтан эпир уйрăм ĕçлерĕмĕр. Паян акă пĕрлех. Вăл малта пырать, эп хыçалта. Ман умрах унăн хĕвелпе çунса хуралнă çурăмĕ çу сĕрнĕ пек ялтăртатать, хул калакĕсем каллĕ-маллĕ выляççĕ. Сылтăм аллинчи пушипе вăл лаша çурăмĕ çине ларакан пăвансене хӳтерет, ман еннелле çаврăна-çаврăна пăхать…

Кулăшла каччă вăл. Сулахай куçĕ сылтăмминчен хĕсĕкрех, çавăнпа вара çын çине темĕнле куларах та мăшкăларах пăхнăн туйăнать. Темĕнле чир хыççăн сулахай пит çăмарти туртăна-туртăна сикекен пулса юлнă. Калаçма пуçласан сисĕнсех каймасть. Сăмахне вĕçлетĕр çеç, пит çăмарти кăна мар, тути те кроликăнни евĕрлех талт та тăлт сиккелет, хĕсĕк сулахай куçĕ çеç хупăнмасăр пăраласа тинкерет. Ăна кунта килсен тӳрех тимĕрçĕ лаççине лартрĕç. Вăл комбайнсене механикран та кая мар юса-юса пачĕ. Халь ăста çук пирки хамах кунти вырмана сĕтĕрсе килтĕм.

Сасартăк унăн лашисем тăпах чарăнчĕç. Эпĕ те çитсе чарăнтăм.

Шавлă айлăмра шăпах пулса тăчĕ. Лаша ури айĕнчех шăрчăк чĕриклетни илтĕнет, юхан шыв кĕрлевĕ шавлать. Янкăр тӳпере хăлат явăнать. Унăн ĕмĕлки Юрка жнейки урлă каçса ман пата çывхарчĕ, кайран сап-сарă тулă пусси тăрăх шуса кайрĕ.

— Тăр! Тăр тетĕп! — янрарĕ тимĕрçĕ. — Петро, итлĕ-ха, никĕсленсех лартăм пулас. Çĕçĕ патах татăлса кайнă.

Эп чупса пыратăп. Юрка уçăсем кăларса винтсене пăрма пуçлать.

— Кунта юсама май çук-и?

— Кунта мар, лере те темĕнле сыпмалла-ха. Пĕтрĕ паян вырасси. Çĕççисем те ĕнтĕ. Кайнă йăлтах тутăхса. Шуйттан тимĕр шăлпа кăшланăпа пĕрех, — вăрçать вăл. Тутипе пит çăмартийĕ хăйĕн çиллессĕн тăлт-тăлт сикет, кăмрăк тусанĕпе тата мазутпа вараланнă аллисем винтсене пăраççĕ.

— Эс кайса тӳрлет, эп вырам. Сана пур пĕрех пулăшас çук.

— Яра пар. Тăхта-ха, лашасене тăварса ярар…

Иккĕн ĕçлеме авантарахчĕ. Халь хирте пĕр жнейка кăна. Хăмăш пек çăра та тăхлан пек йывăр пучахлă тырă çунтăкĕсем транспортер ленти тăрăх шăваççĕ. Вĕлт те вĕлт! илсе пăрахать ăна кĕрепле, ывăтать вырнă хăмăл çине. Кăшт çеç каннă пулин те лашасем çăмăлтарах утаççĕ.

Эпĕ хĕрачасене алпа вырма хушатăп. Ахаль пăхса тăмалла-и вĕсен? Каçчен виçшер сотых вырсан та гектарăн пĕрре пиллĕкмĕш пайĕ пулать. Сакăр хĕрача ав, пилĕк кунта пĕр ултă гектарах вырчĕç пуль. Пулăшчăр вĕсене. Епле куç курсах çак тырра тăкса хăварăн?

Юрка та кайрĕ, ĕнтĕ, эп те тепĕр хут лашасене тăварса улăштартăм. Урăх чарăнсах тăман…

Сисмесĕрех хĕвел кустăрми тусем хыçне хĕрелсе анчĕ. Ахальтен каламан çав чăвашсем хĕвел хăпарнă чух вăкăрпа хăпарать, анма ăйăрпа анать тесе. Ăçта-ши халь шăрăх? Çук вăл. Тусем çинчен сулхăн анать. Халь майка мар, кĕпе те тăхăнса яратăп. Вырма уçă, лашасем те уççăн утаççĕ.

Анчах мĕн хушăра йĕпенет-ши тулă? Айлăмра пулнăран пуль. Халь хирте пулсан комбайнсемпе вырмалла, кунта ак жнейка çыхланать.

— Ĕçне вĕçле, начальник! Паянлăха çитĕ, — кăшкăрать Женька Савкеева.

Хĕрсем хушшинче вăл хуçаланать. Унăн арçынăнни пек сасси çынна пăхăнтармаллах янăрать. Вăл комсомол путевкипе киличчен хими заводĕнче смена маçтăрĕ пулнă. Унпа пĕрле тата ултă хĕр килнĕ. Вĕсем вара ăна пурте Евгения Федоровна тесе чĕнеççĕ, вĕсемех ăна ырла-ырла мăн кăмăллантарса ячĕç. Халь чĕлхи кăкарăнчăкри йытă пекех унталла та кунталла та çапăнать.

— Тепре çаврăнсанах тăваратăп. Эсир çыхса пĕтерĕр.

— Итлетĕп, начальник юлташ! — ахăрать хăй… Тусанпа хуралнă пичĕ кулла пытараймасть, шап-шурă шăлĕсем рояль клавишĕсем пек ялтăртатаççĕ. Вăл тек-текех тусем хĕррипе пыракан çул çине тинкерет. Шеремет, Юрка, тен, тимĕрçĕ лаççи патне те çитеймерĕ пуль, вăл каялла таврăнасса кĕтет. Пĕр сехет те уйрăлас килмест-мĕн. Кунта киличчен вĕсем пĕр-пĕрне пĕлнĕ-ши?

Лашасене тăварса туртаран кăкаратăп. Казах лашисем пысăках мар. Çапах чăтăмлă та ĕçре хастар. Апата та тиркесех тăмаççĕ. Кăнтăрла çулнă курăк паратăр, каçхине тăлласа çеç яратпăр. Уйрăлмаççĕ тата пĕр-пĕринчен. Каçсерен вĕсене пăхма пĕр утмăлсенчен иртнĕ сарлака пит шăммиллĕ, сайра сухаллă Дарыджан мучи килет. Вăл колхоз конюхĕ, çапах та ирхине, лашасене ĕçе ăсатсан, ферма патĕнче ĕçлекен пирĕн каччăсене пĕренесем турттарса парать. Вырăсла хăй начар чухлать. Ачаранах хăрах алли типсе ларнипе вăл хăйĕн аулĕнчен ниçтах та тухса çӳремен, ытти халăхсемпе хутăшсах кайман.

Эп лашасене çерем çине тухса яратăп. Каялла таврăниччен хĕрсем кĕлте çыхса пĕтерсе лагерелле кайнă та иккен. Çулсăр-мĕнсĕрех танкăшатăп хам та.

 

II

Ултă палатка. Пилĕк палаткăра çирĕм хĕр. Юркăпа эпир — тепринче. Кӳлĕ хĕрринчех хăмăшсенчен картласа тунă кухня. Хăшĕсем ăна шӳтлесе «ресторан» теççĕ, эп «лаç» тетĕп.

Çак тусем хушшинчи утрав малтанах чылай мыскара кăтартрĕ. Кӳлĕ çумрах, анчах шывне ĕçме май çук. Ытла та тăварлă. Çавăнпах пулас, пирĕнтен нихăшĕ те апат пĕçерме килĕшекен пулмарĕ. Пурте хире ĕçлеме туртăнчĕç, пĕрин те хуран патне юлас килмерĕ. Аптранă енне шăпа ятăмăр вара. «Повар» тесе çырнă хут татки шăпах мана тухрĕ. Шӳтлесе çеç хутшăнтăм хам. Тăраничченех кулчĕç çамрăксем. Жнейкăпа кам вырĕ тата? Юрать, район центрĕнчи вăтам шкулта пионервожатăйра ĕçлекен Римма Иванова хăтарчĕ.

— Юрĕ, — терĕ вăл. — Килĕшетĕп. Çăлам сана, Петр Иванович. Туй чухне пĕр-пĕр парне парăн.

— Ача ĕмкĕчĕ парать, — тавăрчĕ Юрка Тимофеев.

— Вăл та парнех, — нимĕн пулман пекех хуравларĕ Римма.

 

Повар чăнах та ăнăçлă пулчĕ. «О» шывĕ хĕрне кун каçиччен миçе хутчен хутламасть-ши вăл? Апат пĕçермеллĕх те, пире ĕçмеллĕх те пайтах кирлĕ. Пĕр çухрăмран: йăт-ха эс. Аллусем татăлса анмалла. Çапах аптрамасть. Эпир тăнă çĕре апат хатĕр. Кăнтăрла хире йăтса тухать. Халь те ак, ăшаланă сухан шăрши сăмсана аякранах çапрĕ.

— Ыттисем ăçта? — ыйтатăп эп лаçран тухса тăнă Риммăран.

— Шыва кĕме кайрĕç.

— Эс каясшăн мар-им?

— Çук. Ерçместĕп. Ыран валли çĕр улми шуратса хумалла.

— Хĕрсем килсен пулăшаççĕ.

— Вĕсем ахаль те ывăннă ĕнтĕ. Канччăр. Çанталăкĕ те сивĕтрĕ.

Кӳлĕре шăв-шав тăрать. Хĕрсем пĕрне-пĕри шывпа сирпĕтсе выляççĕ. Эпĕ хăва тĕми хыçĕнче хывăнатăп. Вĕсем мана курмаççĕ. Чăнкă çырантан чупса пырса сикетĕп. Те эп сикнине асăрхаса, те шыв сасартăк шампăлтатнипе вĕсем çари çухăрса яраççĕ.

Кун каçиччен ăшăнса выртнă шыв кăвас пекех лĕп. Тусанлă шăм-шак самантрах уçăлса каять. Чăмса тухнă хыççăн çӳçе каялла вырттаратăп, куçа уçса хĕрсем патнелле сассăр ишетĕп.

— Хĕрсем, тухăр, начальник каллех чăмтарма килет, — янăрать Женька сасси.

— Петя, хăвала, — тет Санюк, кӳлĕ варринелле ишсе.

Эп ун хыçĕнчен ыткăнатăп. Çывхарсах пырать хушă. Ытла та хăвăрт ишет Санюк. Аллисене вăл васкамасăр шывран кăларать, арçын пек аяк çине выртса вăйлăн туртса ярать. Хăй час-часах каялла çаврăнса пăхать. Эп халь васкамастăп. Ан тив, савăнтăр хăваласа çитеймерĕ тесе. Варринчен те иртрĕмĕр. Çаплах ишет. Каялла таврăнас темест-ши? Ывăнса ан çиттĕр тата.

— Хăвала, — тет хăй çаплах.

Айван та çав эс. Санах çитеймĕп-и ĕнтĕ? Тепрер вунă метртанах эп унăн уринчен ярса тытатăп, хам паталла туртатăп. Хĕр тапаçланать, шыв çăтать. Халь ĕнтĕ юнашарах ишетпĕр.

— Хам тыттарас темен пулсан, тытаймастăп, — тет вăл кулса. Хăй ывăннă, йывăррăн сывлать.

— Канах. Кунта тарăн мар.

Ура çине тăратпăр. Ура юшкăна самаях путать. Эпĕ хĕре аллинчен тытатăп. Иксĕмĕр те пĕр-пĕрин çине пăхса кулса яратпăр. Ыттисем кĕрсе тухнă пулас, курăнмаççĕ. Умра уйах пăрахнă йĕс кашта йăлтăртатма пуçлать, çăлтăрсем шывра такам вак укçа сапса тухнă пек курăнаççĕ. Каç та пулчĕ иккен тусем хушшинче. Кĕркунне тени кăнтăрта та сисĕнтерет.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн