Саншӑн чунӑм та шел мар
Кăнтăрла иртнĕ пулин те Нинăн вырăн çинчен тăрас килмерĕ. Кĕр çывхарса килнĕ май хваттерте сивĕ. Çамрăк хĕрарăм ниепле те хăйне ăшă вырăнпа уйрăлма хистеймерĕ. Сехечĕ çине пăхса илчĕ те чӳречерен кĕрекен çутă питрен ан çутаттăр тесе утиялпа пуç çийĕнченех витĕнсе выртрĕ. Çук, çывăрасси килмерĕ ун. Пуçра тĕрлĕрен шухăш явăнчĕ. Юратать Нина пĕчченлĕхе. Шухăш шăрçине никам та татмасть. Акă ачалăх кунĕсем куç умĕнче. Савăнмалли, ырăпа аса илмелли сахал кунта. Ашшĕ-амăшĕ камне те пĕлмест вăл. Пĕр пилĕк хутлă çурт умĕнче тупнă ăна, анчах çуралнăскере. Ырă çынсем милици уйрăмне шăнкăравласа хĕрачана вилĕмрен çăлса хăварнă, ачасен çуртне леçнĕ. Вăтам шкул пĕтерсен Нина Чăваш педагогика институтне вĕренме кĕчĕ. Çăмăлах пулмарĕ ăна малтанлăха. Укçа-тенкĕ енчен те хĕсĕкрехчĕ. Шăпах тата вăл вĕренме кĕнĕ çул çĕршывра пăтрашу пуçланчĕ, хаксем ӳссе кайрĕç. Нинăна интернатран паракан укçа çитми пулчĕ. Ĕçе вырнаçас тесе те шутланăччĕ вăл. Анчах çĕршывра ĕçсĕрлĕх хуçаланнă чухне студентсене никам та ĕçе илесшĕн пулмарĕ. Шăп çавăн чухне паллашрĕ те вăл Мишăпа. Канмалли кунсенче общежитинче ларма кичем тесе ăна юлташ хĕрĕ, Вера, хăйсен ялне хăнана илсе кайрĕ. Каçхине хĕрсем клуба тухрĕç.
— О-о, Вера, ку чиперукпа паллаштар-ха мана, — хĕвелçаврăнăш шĕкĕлчекен хĕрсем патне пĕр лутрарах каччă пырса тăчĕ.
Халиччен каччăсемпе çӳресе курман хĕр именнипе Вера хыçне пытанчĕ. Алăри хĕвелçаврăнăшне, çынсем сисиччен аяккалла ывăтрĕ.
— Хăв паллаш, сана кирлĕ вĕт, — каччăсемпе калаçма вăтанман Вера хыттăн тавăрчĕ Мишăна.
Çĕрĕпех çӳрерĕç Мишăпа. Каччă хăюллăн калаçни Нинăна та хаваслантарчĕ. Хăй çинчен йăлтах тĕрĕссине каласа пачĕ вăл ăна. Йĕкĕт кун хыççăн та хăйĕнпе аван калаçни хĕр чĕринче ырă варкăш хускатрĕ. Хулана таврăнсан та Нина патне час-часах çӳрерĕ Миша. Кĕсйинче яланах укçаччĕ ун. Нинăна та тăтăшах парнесем паратчĕ. Вăл пулăшнипе çĕнĕрен тум улăштарчĕ: пальтопа калпак, атă туянчĕ. Хĕр чĕри каччă еннелле туртăннăçемĕн туртăнчĕ. Вăл килмен кунсенче пӳлĕмре хăйне валли канăç тупаймарĕ, вулани те пуçа кĕмерĕ. Миша качча тухма ыйтсан тӳрех килĕшрĕ. Ăста калаçма пĕлекен каччă хăйне чĕререн юратнине ĕненчĕ хĕр.
— Мĕншĕн каччăсем качча иличчен анчах çапла япшар-ши? — шухăшне сасăпах вĕçлерĕ Нина.
Юлашки вăхăтра хăй тĕллĕн калаçнине тахçанах сисрĕ-ха вăл. Шута кайса ларнă çĕртех сасăпа калаçма пуçлать. Нумай шухăшланăран та пулас ку.
— Ну, юрĕ, çитĕ сана чĕрӳне ыраттарса выртма, иртнине халь тин тавăраймăн тата эп шухăшласа выртнипе нимĕн те улшăнмĕ, — хăйне хăй лăплантарчĕ Нина арçынла кастарнă çӳçне пӳрнисемпе арпаштарнă май. Кĕлетки-çурăмĕ халĕ те хĕр чухнехи пекех Нинăн. Икĕ ача çуратнă пулин те упранса юлнă пĕвĕ такама та илĕртмелле. Икĕ хура куçĕ шăтарасла, çав вăхăтрах ачашшăн пăхаççĕ.
Ваннăйĕнчен çăвăнса тухсан çамрăк хĕрарăм куçкĕски умне пычĕ. Нина çине тӳрĕ сăмсаллă чипер хĕрарам куç илмесĕр пăхать. Çапах та улшăну пур сăн-питре. Куçсем ĕлĕкхи пек ялкăшмаççĕ, вĕсенче тунсăх.
— Эсĕ мĕн, халĕ те хатĕр мар-и? Каларăм вĕт сана икĕ сехет валли хатĕрлен тесе! — шартах сиктерчĕ çав самантра Нинăна упăшкин сасси.
— Эп часах, хам та сисмен, çывăрса кайнă Петьăпа Людăна шкула ăсатсан, — суеçтерчĕ вăл мăшăрне.
— Ялан сан мĕн те пулин сиксе тухать! Мĕншĕн çынсен арăмĕсем пек вăр-вар мар эсĕ?! — хаярланчĕ Миша.
Нина урăх сăмах хушмарĕ ăна. Пĕлет вăл: мăшăрне çиллентерме юрамасть. Унсăрăн леш тин çеç больницăран сипленсе тухнине те пăхса тăмĕ — ун мăн чышкисем арăмне шеллемĕç.
Мишăн Хусан хулине коммерци ĕçĕпе тухса каймалла паян. Нинăн ăна юлташĕ патне çити ăсатмалла та машинине каялла гаража кайса лартмалла. Çапла, упăшки хĕтĕртнипе машинăпа та çӳреме вĕренчĕ вăл. Лешĕн шучĕпе, коммерсант арăмĕн пур ĕçе те пĕлмелле.
Нина, упăшкинчен пăрăнас тесе, апат-çимĕç сумкине Мишăна тыттарчĕ те хăйĕн çине хăвăрт сăран куртка ывăтса упăшки хыççăн хваттертен тухрĕ. Вĕсем çитнĕ çĕре Мишăн юлташĕсем хатĕрччĕ ĕнтĕ çула тухма. Пĕрремĕш хут анчах курмасть вĕсене Нина. Çапах та паян, темшĕн-çке, çамрăк хĕрарăм вĕсем çине ытларах сăнаса пăхрĕ. Акă Мишăпа юнашар Шупашкарта çуралса ӳснĕ Толя тăрать. Хитре тесе калама çук ăна. Машина çине хыпалансах сумкăсем йăтакан Виталие те Нина нихăçан та кăмăлламан. Миша курман чухне ун çуллă куçĕсем час-часах пăраланă Нинăна. Самăр аллисем ун пилĕкне пăчăртанă. Вĕсем пуçтарăнни çине пăхса тăнă май хĕрарăм чĕри теме сиссе хытгăн пăчăртанса ыратрĕ. Толя йăтса тухнă сумкăра эрех кĕленчисем шăкăртатнине илтсен Нина пушшех те канăçне çухатрĕ.
Килне таврăнсан та лăпланаймарĕ вăл. Васкамасăр хывăнчĕ те хваттерти япалисене тинкерчĕ. Пурте пур вĕсене телейлĕ пулма. Ĕлĕкхи пек, кĕсьери юлашки пуссене те шутлама кирлĕ мар. Ачисем те аван тумланаççĕ. Чылай çын ăмсанать Ильинсен çемйине. Анчах темĕн çитмест Нинăна. Теме кĕтет, шанать ун чĕри.
Ачисем çывăрма выртсан та Нина хăйне валли канăç тупаймарĕ. Пĕр шухăш пуçне пăтратрĕ унăнне; Мишăн урăх хĕрарăм пур. Хăй курман-илтмен пулин те чĕрипе туять çакна Нина. Юри тенĕ пекех тата куç умне упăшки урăх хĕрарăма ыталани, чуптуни тухса тăрать. Çак курăнуран хăтăлас тесе Нина шутлама пуçлать. Пĕрре, иккĕ, виççĕ... Çук, хăтăлаймасть унран. Куç умĕнче каллех Миша. Вăл Нинăран чылай çамрăк та илемлĕ хĕре ыталать пек, вĕсем унран тăрăхлаççĕ пек.
Тепĕр кунне (çывратакан эмел ĕçрĕ пулин те) ирех вăранчĕ Нина. Ачисене шкула ăсатнă хыççăн хваттерне тирпейлерĕ, кĕпе-йĕм çума пуçларĕ. Хĕрарăм чирĕпе операци тунă хыççăн йывăр йăтма хушманччĕ-ха ăна врачсем, анчах Миша хваттере яланах тирпейлĕ тытма хушать: кирек хăш вăхăтра та вăл хăйне кирлĕ çынсене илсе килсе хăналама пултарать. Мишăсем кайни виçĕ кун иртсен Нина ĕçе тухрĕ. Шкулта ачасемпе хуйхи кăшт иртнĕн туйăнчĕ ăна, анчах хваттерне таврăнсан каллех чĕри ыратрĕ. Юратнă мăшăрĕпе тахçанхи пек ăшшăн калаçас, ăна пур кăмăлтан савас килчĕ.
Пиллĕк кунтан таврăнчĕ Миша киле. Вăхăт çур çĕр иртнĕ пулин те мăшăрне апат ăшăттарчĕ, сумкинчи япалисене кăларса тирпейлеме хушрĕ те çывăрма выртрĕ.
— Миша, — сăмах хушрĕ ăна Нина ĕçĕсене вĕçлесен, — ăçта çӳрерĕр вара çак таранччен?
— Сана мĕн ĕç?! — хаяррăн тавăрчĕ упăшки. — Укçа килсе паратăп сана — çитет. Ытти ман ĕç! Ан чăрмантар, ман çыврас килет!
— Эпĕ вара сан мăшăру мар-им? — упăшкин сивĕ сăмахĕсемшĕн кӳренчĕ Нина. — Мĕншĕн ман эс ăçта çӳренине пĕлмелле мар? Эпĕ, тĕрĕссипе, эс ăçта ĕçленине те пĕлместĕп вĕт.
— Каларăм сана çывăрма ан чăрмантар тесе! — хыттăн чышрĕ Миша мăшăрне. — Кай тухса ман пӳлĕмрен! Çывăр ачасемпе!
— Миша, мана сан укçу çеç мар, эсĕ кирлĕ. Эс килте çук чухне ман чĕре ыратать. Йĕркеллĕ ĕçрех-и эсĕ?
— Миçе хутчен каламалла сана, ăссăра, ан чăрмантар тесе! Виçĕ тенкĕ укçа ĕçлесе илнипе пурăнас тетĕн-и?! Халĕ камăн укçа нумай, çав хуçа! Эп çемьешĕн тăрăшатăп! — Нина çине сурчăкне сирпĕтсех кăшкăрчĕ Миша. — Эп сана тăрантарса пурăнатап! Мĕн вăл сан укçу?! Пĕрре магазина тухмалăх çеç! Ак сана минтер, кайса çывăр! Ман ыран ирех тăмалла!
Нина урăх упăшкине хирĕç чĕнмерĕ. Вăл сĕннĕ минтере те илмерĕ. Çывăракан ачисене вăратас мар тесе залри диван çине кайса выртрĕ. Çывăрасси килмерĕ ун. Куçĕнчен юхакан куççульне вара ниепле те чараймарĕ. Куç умĕнче — иртнĕ кунсем. Епле телейлĕччĕ вăл темиçе çул каялла. Мишăпа пĕрлешнĕ кун унран телейлĕ çын та пулман пулĕ çĕр çинче. Шурă пĕркенчĕк айĕнче куçĕсем савăнăçпа çиçеççĕ. Миша туяннă туй кĕпи кĕвĕ майăн вĕлкĕшет. Нинăн тăн çухатасла юратас, хăй телейли çинчен пурне те кăшкăрса пĕлтерес килет. Миша та телейлĕ. Вăл Нина çинчен куçĕсене илмест. Вĕсенче — ачашлăх, юрату. Вĕсем çамрăк арăма çăтса яма хатĕр. Петьăпа Люда çуралнă хыççăн та телейлĕччĕ Нина. Миша, ялхуçалăх академийĕнчен тин çеç вĕренсе тухнăскер, мăшăрне кил-тĕрĕшĕнчи ĕçсене тума ялан пулăшатчĕ. Нина та çĕр çывăрмасăр ун валли тĕрĕслев ĕçĕсем çырнă. Ачисене чĕркуççи çинче сиктерсе ларма юрататчĕ ашшĕ. Мăшăрне те уйăхсерен сахал мар укçа килсе паратчĕ. М ĕн ĕçре ĕçленине ыйтсан нихăçан та тĕрĕссине каламастчĕ. «Сана вăл кирлех мар, укçа пур вĕт сан, çитет», — тетчĕ. Çапах та телейлĕччĕ ун чухне Нина. Миша ачисене юратни ăна пушшех те савăнтаратчĕ. Анчах хăçан, мĕне пула арканма пуçларĕ çемье пурнăçĕ — ăна çамрăк хĕрарăм сиссе юлаймарĕ. Мĕн виличченех çапла аван пурăнассăн туйăнатчĕ. Анчах шăпа урăхла килсе тухрĕ. Нина мăшăрне юрас тесе вăл килнĕ çĕре килти мĕнпур ĕçсене пуçтаратчĕ, ачисене те ашшĕне канма ан чăрмантарччăр тесе вăл таврăниччен çывратма тăрăшатчĕ. Çапах та тем çитмест Мишăна килте. Яланах вĕчĕрхенет, арăмĕ çине сиввĕн кăшкăрать. Куççулĕ юхтарман кун та çук Нинăн. Мишăн урăх хĕрарăм пуррине чĕрипе туять вăл. Çак шухăшсене сирес тесе алла кĕнеке тытса ларать. Анчах куç умĕче... Миша урăххипе савăшни. Çак ӳкерчĕк куç умĕнчен темиçе çул ĕнтĕ сирĕлме пĕлмест, пуçа, ăш-чике ыраттарать, чĕре кĕвĕçӳпе вĕчĕрхенет. Мăшăрне ачисенчен те ытларах юратнине пĕлет пулин те чĕрине урăхла тума хистеймест. Итлемест ăна чĕри — хăйĕннех тăвать.
* * *
Çутçанталăкăн кашни вăхăчĕ хăйне май илемлĕ. Акă чунра ырă туйăмсем вăратакан çу кунĕсем иртсе кайнă хыççăн кĕр çитрĕ. Вăл та илемĕпе савăнтарать. Çĕрĕн-кунĕн лӳшкекен çумăр çеç чĕрене пусăрăнтарать. Смирновсем хăнана пуçтарăннă кун та çумăр кунĕпех чарăнмарĕ: никам та килтен ан тухтăр тенĕ пекех шăпăртатрĕ вăл.
— Зина, тен, каймастпăр хăнана? — мăшăрне куçран пăхрĕ Зиновий. — Кун пек çанталăкра çынсене чăрмантарма та аван мар.
Зина — Нинăн юлташĕ. Пединститутран пĕр çулах вĕренсе тухрĕç вĕсем. Паллашасса вара пĕр шкулта ĕçлеме пуçласан çеç паллашрĕç.
— Çук, Зиновий, каятпăр. Нина пире питĕ чĕнчĕ, — симĕс куçĕсене вылятса калаçрĕ Зина. — Юлашки вăхăтра тем ăнмасть вĕсен çемйинче. Нина яланах пусăрăнчăк çӳрет. Упăшкин çуралнă кунне чи çывăх çыннисемпе уявласшăн вăл. Эпир вара кам — вĕсен чи çывăх юлташĕсем. Эппин, пирĕн унта каймаллах.
— Ильинсем пек çынсем патне кайма хаклă парне кирлĕ. Мĕн туяннă вара эс Миша валли?
— Мĕнпе илес ман хаклă парнине? Иксĕмĕр те сахал укçа çинче ларатпăр. Ĕçлесе илнине те вăхăтра памаççĕ. «Геракл» одеколон туянтăм.
Мăшăрне нумай ӳкĕтлеттерсе тăмарĕ Зиновий. Пĕлет вăл: Зина мĕн шутланине тăватех. Зиновий хирĕçлесен пĕччен те тухса кайма пултарать хăнана.
Нина та паян иртенпех ăшталанать килĕнче. Мăшăрĕн çуралнă кунне тулли сĕтелпе уявласшăн вăл. Çавăнпа та Миша панă укçапа ку хутĕнче ачисем валли те, хăйне валли те нимĕн те туянмарĕ. Апат-çимĕçне те перекетлерĕ. Тăрăшни харама каймарĕ: вăл хатĕрленĕ апат-çимĕç икĕ сĕтел çине те вырнаçмарĕ. Эрехĕсем те Миша юратаканнисем — ют çĕршывра туса кăларнисем. Ачисем те кунĕпех амăшĕ тавра кускалаççĕ — мĕн хушнине чупса пурнăçлаççĕ.
— Люда, Петя, килĕр-ха кунта, — сĕтел çине хатĕрлесе пĕтерсен ачисене чĕнчĕ амăшĕ. — Мĕнле пек пирĕн сĕтел? Аçупа хăнасене килĕшмелле пек-и?
— Ой, питĕ чаплă, анне, — чĕвĕлтетрĕ хĕрĕ. — Аттен апат çиме лариччен чĕлхине анса каясран çĕлесе хумалла пулать.
— Анне, манăн çав торта питĕ тутанса пăхас килет, — амăшĕ çине ыйтуллăн пăхать ывăлĕ. — Эп кăшт çеç чĕпĕтсе илетĕп.
— Çук, юрамасть. Аçу курсан мĕн калĕ? Вăл хăйĕн юлташĕсене те хăнана чĕннĕ пулĕ.
Кĕçех вĕсен калаçăвне шăнкăрав сасси татрĕ. Ачисем иккĕшĕ те пĕр харăс: «Атте килчĕ!» — тесе кăшкăрса алăк уçма чупрĕç. Нина пынă çĕре Миша пӳлĕмреччĕ ĕнтĕ. Вăл хура костюмпа, кĕрен кĕпе тăхăннă. Йăм хура çӳçлĕскер ытла та илемлĕн курăнать. Нинăн ăна çупăрласа çуралнă кун ячĕпе саламлас килчĕ. Анчах лешĕ ачисене: «Ан варалăр костюма», — тенине илтсен тума пуçланă утăмне каялла илчĕ, Миша çине тинкерсе пăхрĕ.
— Нина, эпир юлташсемпе ман çуралнă куна уявлама каятпăр, мĕн те пулин хатĕрлесе пар-ха пире, — арăмĕ çине пăхмасăр калаçакан Миша ваннăйнелле утрĕ. — Эпĕ паян «Жигулипе» каятăп, «Москвич» уççийĕсем Тольăра. Тен, кĕçĕр килеймĕп те. Мана ан кĕтĕр.
— М-миша... — чĕтрекен сасăпа аран сăмах хушрĕ Нина. — Эпир сана валли ачасемпе сĕтел хатĕрлерĕмĕр. Тата... юлташсем те килмелле пирĕн пата.
— М-мĕнле юлташсем?! — ваннăйĕнче аллисене шăлса тăракан упăшки арамĕ çине сиввĕн пăхрĕ. — Камсем вĕсем пирĕн юлташсем?! Авă пăх чӳречерен, камсем вĕсем ман юлташсем! Вĕсем ман çуралнă куна пĕрле уявласшăн.
—Миша, çуралнă кун çемье уявĕ мар-им? Ăна, ман шутпа, чи çывăх çынсемпе ирттермелле. Юлташусене те чĕн, пирĕн вĕсем валли те апат-çимĕç çитет, — мăшăрне ӳкĕтлесе килте хăварасса шанса калаçрĕ Нина. — Смирновсем те килеççĕ.
— Килччĕрин. Атя хатĕрлесе пар мĕн кирлине. Ман юлташсем нумай кĕтме юратмаççĕ.
Миша пăрахса панă сумкăсене йăтса Нина сĕтел патнелле утрĕ. Ачисемпе пĕрле илемлетнĕ сĕтеле курсан куçĕ куççулĕпе тулчĕ. Сĕтел тулăх пултăр тесе вăл эрне хушши магазинсем тăрăх чупрĕ, апат-çимĕç чи лайăх магазинсенче туянчĕ. Çĕрĕ-çĕрĕпе тутлă апат пĕçерме вĕрентекен кĕнекесене вуларĕ. Акă кама валли хатĕрленĕ иккен вăл вĕсене. Упăшкин юлташĕсем вĕсене туххăмрах çисе ярĕç, эрех ĕçсе анкă-минкĕленнĕскерсем апат тутине те туймĕç. Нина куççулне упăшки ан куртăр тесе çурăмпа çаврăнса тăчĕ. Анчах итлемерĕç куçĕсем. Хĕрарăма арçын умĕнче мĕскĕнлетес тенĕн кĕрхи çумăр пек шăпăртатрĕ, мăшăрне кĕтсе писевленĕ тутине, куçĕсене вараларĕ.
— Эрехĕсене йăлтах чик. Кам та пулин килес пулсан барта водка та, хĕрлĕ эрех те пур, — куçкĕски умĕнче якалнă май калаçрĕ Миша. — Смирновсене манран салам кала. Уйрăмах Зинăна. Ну маттур та Зиновий мăшăрĕ. Нихçан та пуçне усмасть. Везет хăш-пĕр арçынсене. Уйрăмах меммесене. Парать те Турă çавăн пеккисене хитре арăм. Ну, пулчĕ-и сан унта? Ман пата кам та пулин звонить тусан эп командировкăра.
— Хăнасене мĕн суеçтерес вара ман?
— Каларăм-çке сана, эп ко-ман-ди-ров-кă-ра. Ну, шĕвĕрккесем, аçуна ыталаса саламлăр-ха пĕрре çуралнă кун ячĕпе, анчах костюма ан варалăр, — апат-çимĕç чиксе тултарнă сумкисене йăтса ачисем патне пычĕ ашшĕ. Людăпа Петя хускалмасăр ашшĕ çине куç айĕн пăхса тăчĕç. Людăран икĕ çул çеç аслă Петьăн куçĕсенче вара курайманлăх, вăл чышкисене чăмăртанă. Сăмси çуначĕсем ашшĕнни пекех, тарăхнипе хускалаççĕ. Люда вара йăлтах урăхла; пĕр тарăху та çук ун куçĕсенче. Питçăмарти тăрăх юхакан куççуль тумламĕсем çеç ăна «сутаççĕ».
— Ну, мĕнех, ыталамастăр пулсан кирлĕ мар. Эпир кайнă хыççăн аннӳне лăплантарма та вăй-хал кирлĕ сире.
Миша тухса кайнă хыççăн çеç хăйне ĕсĕклесе йĕме ирĕк пачĕ Нина. Чунтан хурланакан çын сасăпа мар, шăппăн çеç йĕрет тетчĕç пирĕн тăрăхра. Анчах асап ăшра пуçтарăнса каплансан, вăл чуна вырнаçайми пулса тулса тăкăнса кайсан чĕре хăех ĕсĕклет, кăшкăрать. Никам та чараймĕ ăна ун пек чухне. Нинăн хăлхине те ачисем: «Аттесем кайрĕç... Сакăр машинăпа... Умра икĕ «Волга», — тени тĕлĕкри пек çеç илтĕнчĕ. Халĕ ăна Миша çуралнă кунне таçти вăрмана уявлама мар, юратнă çыншăн тăрăшса пĕçернĕ апат харама кайни, ăна упăшки ним вырăнне те хуманни, ачисен, ун ĕмĕчĕсене татни хурлантарчĕ. Мишăшăн вĕсем тарçă çеç пулнине тинех ăнланчĕ вăл.
— Паллах, вăл унта арçынсемпе çеç пулмĕ. Ун чĕрçийĕ çинече эпĕ те, ачасем те мар, кулма-ахăрма, вырăн çинче çывăрма пĕлекен хĕр е хĕрарăм пулĕ, — сасăпах калаçса ĕсĕклерĕ Нина. — Мĕнле тӳсмелле çакна?
Шухăшсем
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...