Электронлă вулавăш

Анчах асапсем тӳссе айлалнă хыççăн этемсене ырри те кĕтет. Том ирхи апат çисе шкула пырсан, юлташĕсем пурте ăна чăтма çук кĕвĕçрĕç, мĕншĕн тесен çӳлти шăлĕсем хушшинче пушă вырăн пулса тăнăран Том йăлтах çĕнĕлле майлă, тĕлĕнмелле лайăх сурма пултарче.

Çав япалапа интересленсе кайнă ача-пăча унăн йĕри-тавра ушкăнĕпех пуçтарăнчĕ. Пăр арçын ача, хăйĕн пӳрнине касса янăскер, ку таранччен пурте хăйне пăхса, пуççапса тăнăскер, халĕ тăруках хăйĕн майлисене пурне те çухатрĕ, чапĕ те унăн пачах сӳнсе ларчĕ. Çавăншăн вăл питĕ хурланчĕ. Çавăнпа та: «Том Сойер пек сурасси вăл ниме те тăмасть», — тесе хучĕ. Анчах тепĕр арçын ачи çавна хирĕç: «Иçĕм çырли халĕ симĕс-ха!» — терĕ те, чапран тухнă геройăн нимĕн мухтавсăрах аяккалла пăрахса кайма тиврĕ.

Çакăн хыççăн часах Том пĕр çамрăк пария¹ Гекльберри Финна, çав çĕрти ĕçке ернĕ çын ывăлне, тĕл пулчĕ.

Хулари пур ача амăшĕ те ăна пĕтĕм чĕререн курайман , çав вăхăтрах тата унтан хăранă та, мĕншĕн тесен вăл усал, юлхав ача тата лайăх пăхса ӳстермен, нимĕнле саккуна та пăхăнман ача пулнă. Тата çакăншăн та ăна курайман: ачасем пурте — пур ача та — ăна шутсăр юратнă, хăйсене хушман пулсан та, вĕсем çапах унпа пĕрле çӳреме кăмăлланă, пур енĕпе те вĕсем çав ача майлă пулма тăрăшнă. «Ырă килйышсенчи» ытти арçын ачасем евĕрлĕ, Том та çынсем йышăнман Гекльберрине кĕвĕçнĕ, ăна та килте çав çĕтĕк-çатăк ачапа ан выля тесе хăтăрсах каланă. Паллах ĕнтĕ, çавăн пиркиех те Том, май килсен, яланах çав ачапа вылянă. Гекльберри мăн çынсен тумтир юлашкисене тăхăнса çӳренĕ. Кирек хăçан та унăн тумтирĕ шерепеленсе, татăкăн-татăкăн усăнса çӳренĕ, тĕрлĕ тĕслĕ сăрăпа вараланса пĕтнĕ. Унăн шлепки темĕн пысăкăш ишĕлсе аннă япала пек курăнса ларнă: хĕррисенчен аялалла çур уйăх евĕрлĕ пысăк татăк усăнса тăнă. Сайра хутра Гек хăйĕн пиншакне тăхăнса ярсан, пиншакĕ вара унăн ура кĕлисем таран тенĕ пекех усăнса çӳренĕ, хыçалти тӳмисем пилĕкрен чылай аялта пулнă. Йĕмĕ хăрах енчи çакки çинче çеç çакăнса тăнă, хыçалтан пăхсан, темĕн пысăкăш пушă михе пек лĕнчĕртетсе çӳренĕ, аялта вара шерепепе эрешленĕ майлă пулнă. Гек йĕмне тӳмелеме манса кайсан, шерепийĕ пылчăк тăрăх сĕтĕрĕнсе пынă. Гекльберри ирĕкле кайăк евĕрлĕ пулнă, ăçта çӳрес килнĕ, çавăнта çӳренĕ. Çанталăк лайăх чухне вăл ют çынсен пусма картлашкисем çинче çĕр каçнă, çанталăк çумăрлă пулсан — пушă пичкесем ăшĕнче. Унăн ни шкула, ни чиркĕве çӳремелле пулман, унăн никама итлемелли те пулман, пуçлăх тавраш та пулман унăн. Хăйĕн хăçан кăмăл пулнă — çавăн чухне тата хăйне кăмăла кайнă çĕрте вăл пулă тытма е шыва кĕме пултарнă, шывра та хăйĕн мĕн чухлĕ ларас килнĕ, çавăн чухлĕ ларма пултарнă. Çапăçма та ăна никам та чарман. Сĕм-çĕрле пуличченех çывăрма выртмасăр та пултарнă. Çуркунне вăл ытти арçын ачасенчен чи пирвай çара уран çӳреме тытăннă, кĕркунне вара пуринчен кайран урине мĕн те пулин тăхăннă. Унăн ни пит çума, ни таса кĕпе тăхăнса хăтланма кирлĕ пулман, вăрçассине вăл тĕлĕнмелле вăрçма пĕлнĕ. Пĕр сăмахпа каласан, пурнăç илемне кӳрекен савăнăçсем пурте унăн аллинче пулнă... Санкт-Петербург хулинче «ырă килйышсенче лайăх вĕрентсе ӳстернĕ» арçын ачасем, имшерленсе кайнăскерсем, алли-урисемпех сăнчăрланă пекех усраканкерсем, пурте çавăн пек шухăшланă.

Романтикла çапкаланчăка Том çапла саламларĕ:

— Эй, Гекльберри! Сывлăх сунатăп сана!

— Сана та сывлăх сунатăп, шӳтлеместĕн пулсан.

— Мĕн вăл санăн?

— Вилĕ кушак.

— Пар-ха, Гек, курам! Ав мĕнле, йăлтах хытса ларнă. Ăна эсĕ ăçтан тупрăн?

— Пĕр ачаран илтĕм…

— Мĕн чухлĕ патăн?

— Кăвак билета тата вăкăр хăмпăвне... бойньăран пĕçертсе килнĕскерне патăм.

— Кăвак билетне ăçтан тупрăн-ха?

— Пĕр-ик эрне пулать, Бен Роджерсран илтĕм... ăна кăшăл валли патак патăм.

— Итле-ха, Гек, вилĕ кушаксем — мĕне кирлĕ вĕсем?

— Мĕнле апла мĕне кирлĕ? Шĕпĕнсене пĕтермешкĕн.

— Чăнах-и? Эпĕ тата унтан лайăхрах пĕр май пĕлетĕп.

— Тупăшатăп, пĕлместĕн тесе. Мĕнле май?

— Çĕрĕк шыв.

— «Çĕрĕк шыв»? Ниме те тăмасть вăл санăн çĕрĕк шыву.

— Ниме те тăмасть-и? Эсĕ ăна хăçан та пулин курнă-и?

— Эпĕ хам курман. Анчах Боб Тэннер курнă.

— Кам каларĕ сана?

— Пĕлетĕн-и эсĕ, вăл Джефф Тэчера каланă. Джефф Тэчер Джонни Бэкера каланă. Джонни Джим Холлиса каланă, Джимĕ Бен Роджерса каланă, Бенĕ пĕр негра каланă, негр мана каларĕ. Çавăнпа пĕлетĕп те.

— Ну, мĕн вара апла пулсан? Вĕсем пурте суеçĕсем. Негрсăр пуçне пурте суеçĕсем, негрне эпĕ пĕлместĕп. Анчах эпĕ суйман негра ку таранччен курманччĕ-ха. Çакă пурте пустуй лăпăртатни çеç! Халĕ ĕнтĕ эсĕ кала-ха мана, Гек, Боб Тэнлер шĕпĕнсене мĕнле пĕтерме хăтланнă?

— Çаплах, çĕрĕк тунката çинче пуçтарăнса тăнă çумăр шывĕ ăшне аллине чикнĕ те кăларнă.

— Кăнтăрла чикнĕ-и?

— Паллах, кăнтăрла.

— Тунката еннелле пăхса чиклĕ-ши?

— Апла пулмасан, мĕнле тата.

— Ун чухне мĕн те пулин каланă-ши?

— Нимĕн те каламан пулмалла... Кам пĕлет? Пĕлместĕп.

— Аха! Нимĕн тулккине те пĕлмен ухмах пек ĕçе тытăнсан, шĕпĕнсене çĕрĕк шывпа пĕтересси ăçтан пулĕ унта? Паллах, пулас çук. Вăрмана, чăтлăх ăшне пĕччен каймалла, ăçта çавăн пек çĕрĕк тунката пуррине асăрхамалла та лăп çур çĕрте çав тунката еннелле çурăмпа çаврăнса тăмалла, шыв ăшне алла чиксе çапла каламалла:

 

Индеец çимĕçĕ — урпа,

Йăлт тăкăн çĕр çине.

Эй, çĕрĕк шыв, пĕтер йăлтах

Алри шĕпĕнсене.

 

Унтан куçа хупмалла та, васка-васка лăп вунпĕр утăм аяккалла кайса тăмалла, вара пĕр вырăнта тăрсах виçĕ хут çаврăнса илмелле, киле таврăннă чухне никама та пĕр сăмах та каламалла мар. Каларăн-тăк вара — пĕтрĕ.

— Чăнах та, ку тĕрĕс пек туйăнать, анчах Боб Тэннер вăл... апла туман.

— Апла туман пулĕ çав! Мĕншĕн тесен вăл пирĕн хулари ачасем хушшинче пуринчен те ытларах шĕпĕнлĕскер. Çĕрĕк шывпа епле хăтланмаллине пĕлнĕ пулсан, унăн пĕр шĕпĕнĕ те юлас çукчĕ. Эпĕ хам та çав юрăпа темиçе пин шĕпĕн пĕтертĕм, — чăн калатăп, хам алăсенчи шĕпĕнсенех пĕтертĕм. Манăн шĕпĕн питĕ нумайччĕ, мĕншĕн тесен эпĕ час-часах шапасене тыткаласа хăтланаттăм. Хăшпĕр чухне эпĕ шĕпĕнсене пăрçа хутаççисемпе те пĕтеретĕп.

— Ия, вăл шанчăклă япала. Эпĕ хам та ăна курса, хăтланса пăхнă.

— Мĕнле?

— Пăрçа хутаççи илетĕн те ăна çуратăн, унтан хăвăн шĕпĕнтен пĕр тумлам юн кăлармашкăн ăна çĕçĕпе касатăн. Çав юнпа вара пăрçа хутаççин çуррине сĕретĕн, унтан вара пĕчĕк шăтăк чаватăн та çав çуррине тăпра ăшне пытаратăн... пĕлĕт çинче уйăх пулман чухне, çур çĕр тĕлнелле çитсен, хĕреслĕ çул çинче пытаратăн... тепĕр çуррине çунтарса яратăн. Юнлă çуррийĕ вара хăй патнелле тепĕр çуррине туртма та тытăнать, юнĕ çав вăхăтра шĕпĕне хăй патнелле туртса илет, шĕпĕн вара питĕ час каять.

— Тĕрĕс, Гек, тĕрĕс, пăрçа хутаççин çуррине шăтăк ăшне алтса чикнĕ чухне: «Тăпра ăшне пул, пăрçа хутаççи, шĕпĕн, пăчлан, урăх мана ан асаплантарнă пултăр», — тесе каласан, тата лайăхрах, хăватлăрах пулнă пулĕччĕ. Шĕпĕнсене Джо Гарпер çавăн пек пĕтерет, вăл ĕнтĕ пурнăç курнă çын, — ăçта-ăçта çитмен пулĕ вăл... Вилĕ кушаксемпе эсĕ шĕпĕнсене епле пĕтеретĕн тата?

— Акă епле. Кушака ил те çур çĕр çитиччен кăшт малтанрах масар çине, пĕр-пĕр усал çынна пытарнă шăтăк патне, кай. Çур çĕрте усал тухать, тен, иккĕ те, виççĕ те тухĕ. Анчах эсĕ вĕсене кураймăн, çил кашланă пек пулнине çеç илтĕн, тен, тата вĕсем калаçнине илтĕн. Вĕсем вилене сĕтĕрсе кайма тапратсан, эсĕ, вĕсен хыççăн кушака ывăтса, çапла кала: «Вилĕ хыççăн усал, усал хыççăн кушак аçи, кушак аçи хыççăн шĕпĕнсем, — вара ĕçĕ пĕтрĕ те, — эсир урăх кирлĕ мар!» — те. Çапла тусан, кирек мĕнле шĕпĕн те пĕтет.

— Пĕтес пек туйăнать. Эсĕ ху ăна хăçан та пулин туса пăхнă-и, Гек?

— Çук, туса пăхман. Мана ватă карчăк Гопкинс каланăччĕ.

— Апла пулсан, вăл тĕрĕсех вара: тухатмăш теççĕ ăна.

— «Теççĕ»! Эпĕ ăна лайăхах пĕлетĕп. Вăл манăн аттене пăсрĕ. Атте хăй мана каланăччĕ. Пĕрре вăл пынă та курах кайнă: çав карчăк хăй тухатнине атте çинелле «ярать», тет. Атте чул илнĕ те ăна чулпа яра панă, — аран çеç çăлăнма ĕлкĕрнĕ, тет, вăл. Вара мĕн пулнă тетĕн-ши эсĕ: çав çĕрех атте, ӳсĕрскер, аслăк çинче çывăрса выртнă çĕртен йăванса аннă та аллине хуçса пăрахнă.

— Ай-ай-ай! Анчах вăл ăçтан пĕлнĕ-ха çав карчăк ăна «пăсса яма» хăтланнине?

— Вăт тата. Çавна пĕлесси вăл нимех те мар, тенĕччĕ атте. Пĕр-пĕр çын сан çине куçне чарсах пăхать тата темĕнскер мăкăртатать пулсан, çав, паллах, вара сана пăсма тăрăшать. Тухатмăшсем хăйсен ăссĕн темĕскер мăкăртатма тапратсан, çавă ĕнтĕ вĕсем кĕлле кутăн, хыçалтан малалла вулалине пĕлтерет, ăнлантăн-и?

— Итле-ха, Гек, эсĕ хăçан кушакпа хăтланса пăхасшăн?

— Кĕçĕр çĕрле. Усалсем кĕçĕр çĕрле ватă Вильямса илме килеççĕх пулĕ тетĕп эпĕ.

— Ара, ăна шăматкунах пытарнăччĕ вĕт, Гек. Вĕсем ăна шăматкун çĕрлех сĕтĕрсе кайнă пулĕ.

— Мĕн калаçатăн эсĕ! Çур çĕрччен епле илсе кайма пултарнă вĕсем ăна? Çур çĕрте вара вырсарникун пуçланса кайнă. Эпĕ шухăшлатăп: усалсем вĕсем вырсарникун çĕр çинчен питех те сĕтĕрĕнсе çӳреме юратмаççĕ пулĕ, тетĕп.

— Вăл тĕрĕсех. Эпĕ кун çинчен шухăшламан та. Мана хăвна пĕрле илсе каятăн-и?

— Паллах, илсе каятăп, хăрамастăн пулсан.

— Хăратап! Вăт тата, каларĕ! Эсĕ кушакла макăрса яма манмастăн-и?

— Манмастăп... Май пур пулсан, ху хирĕç кушакла макăр. Атту пĕркунне эсĕ мана ахалех темĕн чул кĕттерсе тăратрăн. Эпĕ кушакла макăртăм, макăртăм, вара ватă Гэйс мана: «Çăва латлех кайтăрччĕ ку кушак!» — тесе, чулпа пеме тапратрĕ. Çавăншăн эпĕ унăн чӳречине кирпĕчпе персе çĕмĕртĕм, — асту, эсĕ ан пăлăртат ун çинчен.

— Юрĕ. Çав çĕр эпĕ сана хирĕç кушакла макăрма пултараймарăм: мана мăнакка астуса сыхласах тăчĕ. Анчах кĕçĕр сана хирĕç чĕнетĕпех. Итле-ха, Гек, вăл мĕн санăн?

— Ахаль, пустуй япала — сăвăс çеç.

— Ăçтан тупрăн ăнă?

— Вăрманта.

— Мĕн чул илетĕн эсĕ уншăн?

— Пĕлместĕп. Сутас килмест ăна.

— Сăвăсĕ те питĕ пĕчĕкскер.

— Апла пулмасăр! Ют çыннăн сăвăсне яланах хурлама пăхаççĕ. Маншăн пулсан, ку та аван.

— Сăвăссем вăрманта тем чухлех. Пухас тесессĕн, эпĕ пин сăвăс та пухма пултараттăм.

— Мĕн пирки ĕç чарăнса тăчĕ вара? Ма пухма каймастăн? А-ха! Эсĕ пултарас çуккине ху та пĕлетĕн. Манăн шутпа, ку сăвăс питĕ ирхискер. Кăçалхи çул ку сăвăс пуçласа тытнăскер.

— Итле, Гек, эпĕ сана уншăн хамăн шăла паратăп.

— Кăтарт.

Том, хут татăкки туртса кăларса, хуллен уçрĕ. Гекльберри шăла çавăркаласа пăхрĕ. Ку япала ăна шутсăр илĕргнĕ. Юлашкинчен вăл:

— Чăнах та шăлах-и? — тесе ыйтрĕ.

Том тута хĕррине çӳлелле çĕклентерсе пушă вырăнне кăтартрĕ.

— Юрĕ, эппин, — терĕ Гекльберри. — Эппин, килĕштерер.

Том сăвăса пистон коробки ăшне, хальтерех çеç нăрă валли тĕрме пулнă коробка ăшне, хучĕ те, ачасем уйрăлса кайрĕç, кашниех вара хăйне хăй ĕлĕкхинчен пуянтарах шутларĕ.

Пĕренерен тунă пĕччен ларакан пĕчĕк çурт патне çитсен, — вăл çуртра шкул пулнă, — Том урока васкасах пыракан çын евĕрлĕ хăвăрт кĕрсе кайрĕ, шлепкине йывăç пăта çине çакса ячĕ те, ĕç тума васканă пек, лармалли вырăна васкаса утрĕ. Çурăлкаласа кайнă çӳллĕ кресло çинче, трон çинчи пекех, ларакан учитель ачасем шавланипе ыйхăласа, канлĕн тĕлĕрсе ларатчĕ. Том пырса кĕнипе вăл вăранса кайрĕ.

— Томас Сойер!

Учитель хăйне пĕтĕм ятран чĕнет пулсан, вăл вара ыррине систерменнине Том аван пĕлет.

— Итлетĕп, сэр!

— Кил кунта! Ну, сэр, мĕншĕн эсĕр паян каллех юлтăр-ха?

Том мĕн те пулин суяс терĕ, анчах çав минутра унăн куçĕ умне вăрăм сарă çивĕтсем тухса тăчĕç, юратăвăн туртăм вăйне пула çав çивĕтсене вăл тӳрех палласа илчĕ. Вăл акă мĕн курчĕ: класра хĕрачасем ларакан енче пĕртен-пĕр пушă вырăнĕ çав хĕрачапа юнашар, вара вăл тӳрех çапла ответлерĕ:

— Эпĕ Гекльберри Финнпа пуплеме чарăнса тăтăм, — терĕ.

Учитель тĕлĕннипе хытсах кайрĕ: вăл нимĕн тума пĕлмесĕр Том çине пăхса ларчĕ, ун çинчен куçне те илмерĕ. Ачасем сĕрлеме чарăнчĕç. «Ку харсăр ача ухмаха ермен-ши?» — тесе ыйтрĕç шкул ачисем хăйсенчен хăйсем. Юлашкинчен учитель çапла каларĕ:

— Мĕн... мĕн турăн эсĕ?

— Гекльберри Финнпа пуплеме чарăнса тăтăм.

Ку сăмахсем мĕне пĕлтернине йăнăш ăнланмаллимĕн пулман.

— Томас Сойер, ку сăмахсем ĕнтĕ эпĕ хам ĕмĕрте илтнĕ сăмахсенчен чи тĕлĕнтерсе яракан сăмахсем пулчĕç. Çавăн пек чăрсăр каланăшăн сана линейкăпа çапни те сахал пулать. Хыв курткуна.

Учитель алли ывăнса çитичченех тăрăшрĕ. Хулăсен çыххи чылай пĕчекленсе юлчĕ, унтан çапла приказ пулчĕ:

— Халĕ, сэр, хĕрачасемпе пĕрле кайса ларăр. Вăл вара сире асăнмалăх урок пултăр.

Класра хи-хи-хи тесе кулкалани арçын ачана вăтантарнă пек пулчĕ. Анчах, чăннипе каласан, çав вăтанасси вăл урăх япаларан килчĕ: пĕлмен хĕрачана шутсăр хисепленипе тата хăйне питĕ пысăк телей пулнипе ытла хĕпĕртесе кайнинчен килчĕ. Вăл хыртан тунă сак хĕррине ларчĕ.

Хĕрача пуçне силлентерчĕ те аяккарах сикрĕ. Йĕри-тавра пурте пăшăлтатса куçăсене хĕскелерĕç, анчах Том лутра вăрăм парта çине чавсаланса шăпах ларчĕ: тăрăшсах вуларĕ пулмалла. Хуллен-хулленех ачасем ун çинелле пăхма пăрахрĕç, класс каллех яланхи пек сĕрлеме тапратрĕ. Вара арçын ача хăйпе юнашар хĕрача çине вăрттăн пăхкалама пуçларĕ. Лешĕ ăна сисрĕ те, пит-куçĕпе мăшкăлласа, пĕр минутлăхах Том енне çурăмĕпе çаврăнчĕ. Вăл каллех Том еннелле çаврăнчĕ те хăй умĕнче персик выртнине курах кайрĕ. Хĕрача персика хăй патĕнчен аяккалларах илсе хучĕ. Том каллех хуллен персика ун патнерех шутарчĕ. Хĕрача ăна каллех тĕртсе ячĕ, анчах малтанхи пек çилленсех мар. Том тӳсĕмлĕн персика ĕлĕкхи вырăнах хучĕ, хĕрача ăна текех аяккалла тĕртмерĕ. Том грифельпе çырмалли доска çине: «Тархасшăн, илĕр, манăн тата пур», — тесе чĕркелерĕ. Хĕрача доска çине пăхмарĕ, хирĕç нимĕн те чĕнмерĕ. Вара Том çав доска çинче картина ӳкерме тапратрĕ, хăй ӳкернине сулахай аллипе картласа тытрĕ. Хĕрача малтан çавна асăрхаман пек ларчĕ, анчах кăштахран вăл мĕн ӳкернине пĕлесшĕн çунма пуçларĕ. Арçын ача нимĕн те сисмен пек пулса малалла ӳкерчĕ. Хĕрача вăл мĕн ӳкернине пăхма хăтланчĕ, анчах хăй курасшăн пулнине палăртасшăн пулмарĕ. Том та хăй сиснине палăртмарĕ. Юлашкиичен, хĕрача парăнчĕ те хăймасăртарах шăппăн:

— Пăхтарăр-ха! — терĕ.

Том хăй картини çинчи карикатурлăн ӳкернĕ çуртăн пĕр пайне уçса кăтартрĕ. Çурчĕ икĕ фасадлă, мăрйисенчен штопор евĕрлĕ тĕтĕм тухать. Хĕрача хуллен-хулленех Том ĕçленипе интересленсе кайрĕ те тĕнчере мĕн пуррине пурне те манчĕ. Том ӳкерсе пĕтерсен, хĕрача пĕр минут хушши пăхса ларчĕ те унтан шăппăн:

— Ах, мĕнле хитре! Халĕ ĕнтĕ, çын ӳкерĕр, — терĕ.

Художник çурт умĕнче, кил картишĕнче çын ӳкерсе хучĕ. Çынни йывăр япаласем çĕклемелли кран евĕрлĕ, питĕ çӳллĕскер, вăл çурчĕ урлă та ура ярса каçма пултармалла. Анчах хĕрача тиркекенскер мар. Çав килĕшӳсĕр япала унăн кăмăлне кайрĕ, вăл шăппăн:

— Епле илемлĕ! Халĕ ĕнтĕ унпа юнашар мана ӳкерĕр! — терĕ.

Том хăйăр сехечĕ ӳкерчĕ, ун çумне тулли уйăх майлаштарса хучĕ, улăм пĕрчи пек алă-урасем ӳкернĕ, чарса пăрахнă пӳрнисем хушшине темĕн пысакăш веер тыттарчĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн