Электронлă вулавăш

Хăна сивлеме хăтланчĕ:

— Э-э, эпĕ килĕшесшĕн мар-ха сирĕнпе. Эсир те пач укçа шутламасăр пурăнмастăр вĕт?

— А какшă! — Сиксе тăчĕ Макçăм мучи. — Шутлатăп! Тĕнчере укçа пур пулсан эппин шутласах пулать. Укçа шута юратать. Кредит-дебетсене пач чухламан çын мар: ăçта мĕн чухлĕ тăкак, мĕнле тупăш — вĕсене пĕлмесен пурнăç пулмасть.

— О! Куратăр-и, хăвăра хăвăр хирĕçлетĕр. Атту — «чун, чун»... Нимĕн те тăваймастăн, укçа вăл укçа, Африкăра та укçа. Укçасăр пурнăç çук!

— Эсĕ, тăванăм, çавна картмастăн, — шĕвĕр пӳрнине кăнтарчĕ Макçăм мучи, — укçа вăл пурнăç тума кирлĕ, пурнăçне вара чунпа пурăнас пулать. Пĕтĕм хвилософийĕ те çавă çеç. Урăх ним те çук. Калаçу та текех çук. Тепрер сыпасси кăна юлать. Ĕçетпĕр-и?

Хăна кăшт хĕрчĕ пулмалла коньякпа, татăклăн хушса хучĕ:

— Эпĕ хирĕç мар. Тултар!

Макçăм мучи эрех кĕленчине тытнăччĕ — каялла лартрĕ.

— Ун пек илемсĕр пулать, хăвăн эрехӳпе хăвах хуçа пул. Тепринче хам кăларатăп та эпĕ хуçа пулатăп. Хăвах тултар.

Хăна черккесене чăнк туллиех тултарчĕ.

— Пăхатăп та, йĕри-тавра тĕрĕс çын пек эсир. Шкулта ĕçленĕ-им?

— Манăн шкул аслă. Ман шкул — пурнăç! Тата ак çак ял!

— Çапла, пурнăç лайăх шкул вăл. Атя ялшăн ĕçер. Яла ырă сунса. Эпĕ те вĕт паянтан — ял çынни. Так сказать — хамăр ял! — Вăл черккине чанкки тума Макçăм мучи еннелле тăсрĕ, анчах лешĕ, шаккама тăнăскер, аллине каялла илчĕ.

— Э-э-э, эсĕ, тăванăм, не гони, ямщик, лошадей. Тăванланиччен малтан пурăнас пулать. Тивĕçлĕ пулас пулать яла. Малтан хăвна кăтарт — мĕнле чунпа килнĕ эсĕ? Кам? Ха, укăлчаран кĕнĕ-кĕмен хамăр ял пулса тăрасшăн. Кунта çурт туянни пĕлтермест-ха вăл ку ял пулса тăни. Йышăнĕ-и сана пирĕн ял?

Лешĕ кулса илчĕ.

— Мана-и? Ма йышăнмасть пултăр? Йышăнать!

Макçăм мучине килĕшмерĕ хăна çавнашкал ытлашши курнăçланарах калаçни. Вăл кăна пытарма та тăрăшмарĕ, сивлеккĕнех касса татрĕ:

— Сирĕн, олигархсен, укçа пур та йăлт туянма пулать тетĕр пуль? Çапла, ку çурта туянтăн эсĕ, хуçисен чунне сутăн илме пултартăн. Килĕшетĕп. Ял тени вăл çурт-хуралтă çеç мар, ял — халăх. Халăх чунне нимĕнле укçапа та сутăн илейместĕн.

— Тĕрĕс калатăн, тăванăм, тĕрĕс. Халăха сутăн илейместĕн. Çапла! Анчах йăнăшатăн кăштах. Мĕнле ан йышăнтăр мана ял? Вăл мана утьăкка туса ӳстернĕ. Вăн çав çырма-çатрасенче выляса çӳренĕ эпĕ, ав çав улăхра юр кайнă-кайман, аннесем куриччен, çарран чупнă. Ха, аса илтĕм те çав самантсене, чун сӳлетсе кайрĕ. Тепĕр чух çĕр каçа вара капланса килет те ачалăх, сĕмленсе выртатăн. Пулатăп тепĕр чух çавнашкал сентименталлă. Ял çынни вĕт эпир, чылай япалана чуна илетпĕр. Çутçанталăк ачисем! Хамăра хула çынни пек туясшăн та — шалта пĕрех ял çынни пурăнать пирте. Ял çынни пулсах вилетпĕр. Пире çак çарансем, улăхсем, уйсем, симĕс курăкĕ, кĕрхи сарă çулçă кирлĕ. Ак çак куç анлăхне шăнăçайми уçăлăх. Кăпăшка пĕлĕтсем. Н-да... Ватлăхра уйрăмах туртать тăван çĕре, ачалăх вырăнĕсене, хамăр ялсем патне.

— Мĕн, эпир пĕр ялсемех-им? — Питĕ тимлĕн сăнаса тинкерчĕ хăнана Макçăм мучи.

— Эсĕ хăш ялне пĕлместĕп, эпĕ вара — çак ял.

Макçăм мучи ялтах сиксе тăчĕ.

— Эпĕ — «хăш ял»-и? Екăрнăй папай! Эп санпа сана хисеп туса ĕçсе ларатăп, черкке шаккатăп — эсĕ мана «хăш ялпа» танлаштаратăн иккен. Мана, кореннойне! Пирĕн ялсем пулсан эппин мана мĕншĕн пĕлместĕн, ютпа сăмахланă пек калаçса ларатăн — «эсир те эсир» тетĕн?

Хăна та сĕтел урлă ӳпĕнсех Макçăм мучине куçĕпе тăрăнчĕ. Айккинчен пăхсан ку икĕ çăвăр автан çапăçма пуçличчен пĕр-пĕринпе куçа-куçăн кĕрешнĕ самант майлах туйăнчĕ пулĕ.

— Пăхкаласа, асилкелесе лартăм-ха кам пулма пултаран тесе — чухласа илеймерĕм. Киле кĕнĕскер пуль терĕм вара.

— Киле кĕнĕскер? Эпĕ-и? Эпĕ, мĕн, «качча» килме пултаракан çын пек-им? Ăт, этем пулать, куçранах хурласшăн — «киле кĕнĕ». Эсĕ ху «киле кĕрес» çынла халĕ. Тухса кайнă тахçан тĕнче илĕртмĕшĕ хыççăн, яла пăрахса, сутса. Сулланса çӳренĕ таçта, халь килнĕ юлашкинчен: «Йышăнăр, тархасшăн». Вăт мĕнле сирĕн хăвилософи!

— Чим, эсир... эсир... Хăвилософ мар-и? Çавнашкал калаçнă манер пур сирĕн. Хăвилософ вĕт?

Макçăм мучи мăкăртатса илчĕ:

— Хăвилософ-и, хăвилософ мар-и, анчах чăнни çапла.

— Ача чухне сана çавнашкал чĕнмен-и тетĕп? Хăвилософ тесе.

— Вара мĕн? Халь те çаплах чĕнеç, — каллех мăкăр-мăкăр турĕ Макçăм мучи кăмăлсăррăн.

— Елки-палки! — Шарт çапрĕ аллине хăна. — Еплешке! Эс, мĕн, мана палламарăн-им? Ку ята сана эпĕ тупса панă вĕт. Философ! Пĕлнĕн туйăнчĕ çав. Точнă Философ! Кил-ха ыталам! — Макçăм мучи енне сĕтел урлах туртăнчĕ хăна.

— Эсĕ вара кам? Чим, ан кала, хам уйăрса илетĕп. — Макçăм мучи сĕтел хушшинчен тухрĕ те хăнана тĕсеме пуçларĕ. — Ну-кă, ну-кă... Хветӳк Кули?

— Çук.

— Çук? Ан кала, хамах уйăрса илетĕп. — Хул пуççинчен тĕкрĕ. — Ларивансен?

— Çук.

— Чим, Генуç Витти-и?

— Çук. Ну унпа туслăччĕ эпир.

— Генуç Виттипе туслă?.. А-а, Санька! Куçма Хведорчсен! Калап таçта курнă сăн тесе. Аçу сăнлах-çке эсĕ. Санькка вĕт-ха! Санькка! — тăр-р-рăс! тутарчĕ хул пуççинчен хăнана Макçăм мучи. Лешĕ чикеленсех кайрĕ.

— Эсĕ халь юри турăн вĕт кăна. Ятарласа хытă тĕкрĕн. — Аран тапаçланса тăчĕ Александр Кузьмич.

— Юри мар ĕнтĕ. Эп юри çапла чышсан эс тăраймастăн та. Ытлашши хавхаланса кайнипе пулчĕ-ха ку. — Хăйĕн куçĕсем çапах та самай йĕкĕлтевлĕн кулса илчĕç. — Миçе çул курнăçман та-ха эпир, хăçан юлашки хут курнине те астумастăп вĕт. Эс ялтан тухса кайнăранпа та курнăçман пуль? Аçуна, Кузьма Хведорча, пытарма килнĕ тенĕччĕ те эп ун чух пульницара выртнă. Язвăпа. Кузьма Хведорч вилни те 30 çул каяллах пуль те.

— Юри хытă тĕкрĕн, паллах. Пĕлетĕп ĕнтĕ эпĕ сана. Ача чухнех кăштах вăрттăнрах хăтланаттăн. — Çи-пуçне шаккакаласа тасатнă пек пулчĕ Александр Кузьмич. — Пĕрре тытăçса та ӳкнĕччĕ «Хăвилософ» тенĕшĕн. Эпĕ çапла ят тупса панă вĕт сана. Астăватни?

— Нимле эсĕ те мар, «хви» калайманран туртса кăларнă ăна ача чухне.

— О-о! Халĕ те калаймастăн.

— Ху калаяс пек.

— Ма калаймастăп вара? Тархасшăн, «Ф»!

— Ун вырăнне эсĕ ача чухне «эпĕ» теес вырăнне «епĕ» теттĕн, сана çавăнпа аслăрах ачасем «епĕ кут» тесе мăшкăллатчĕç. Ха-ха-ха!.. — Çăвар туллин ахăрса ячĕ Макçăм мучи. — Епĕ кут, ха-ха...

— Нихăçан та! «Эпĕ». Ача чухне те çаплах каланă. Астăватни, пĕррехинче вăйлă тытăçса ӳкрĕмĕр эпир санпа «хăвилосов» тенĕшĕн? Çĕнтереймерĕн те килне макăрса кайрăн, «Ӳссе çитсен тавăратăп эп сана!» тесе хăвартăн. Эп манса кайман.

— Пулман ун пекки. — Чĕрре кĕре пуçларĕ Макçăм мучи. — Эпĕ хама кӳрентерме паман.

— Мĕнле пулман? Пулнă! — Сиксе тăчĕ Александр Кузьмич.

— Ĕнентер! — Макçăм мучи те çĕкленчĕ. Хĕçпе сывлăша каснă пек аллине сулчĕ. — Эпĕ хама кам хăçан кӳрентернине йăлтах астăватăп.

— Астăватăн пулсан ма аса илейместĕн? Мĕнлерех нăчлаттартăм сана ун чух сăмсаран, ак çапла! — Яш! сулса ячĕ аллине. — Кайран хам хăраса ӳкнĕччĕ.

Макçăм мучи асăрханса хăвăрттăн аяккалла пăрăнчĕ.

— Э-э... Эс, мĕскер? Аллуна ытлашши ирĕке ан яр! Ха, килнĕ-килмен тӳрех шишка тытасшăн. Эпĕ хам пĕрре хирĕç шăхăртса ярсан.

Хăна боксер пек çапăçма хатĕрленсе тăчĕ.

— Атя, шăхăртса пăх.

Макçăм мучи те аллисене чăмăртарĕ.

— Мĕн, ямастăп тетĕн-им? Хам килте эп хам хуçа. Карчăк лайăх пĕлет. Чăн та, эпĕ ăна пĕрре те алăпа тĕкĕнсе курман, анчах та эпĕ каларăм тăк, вăл — саккун. Эп ялта никама маххă паман. Ман карчăк патне, вăл хĕр чухне ĕнтĕ, таккуйски кĕрнексем çӳретчĕç, халь ăçта вĕсем? Тăприсем çăмăл пулччăр. Карчăк пĕрех мана качча тухрĕ. Эпĕ мĕншĕн тесен пурнăç çынни. Шăнăрлă.

— Ну эпĕ сана хĕненĕччĕ.

— «Хĕненĕ, хĕненĕ» тетĕн... Тахăшĕ такама хĕненĕ-ха? Те эпĕ сана тăн парса илнĕ?

— Эпĕ патвартарах пулнă. Эсĕ шĕпĕн пек çеçчĕ. Халь те çавах юлнă.

— Эпĕ шĕпĕн-и? Кӳрентеретĕн, тăванăм. Атя эппин, вăй виçетпĕр. Выляса яратăн, коньяк кайса илетĕн.

— Эпĕ кайса илĕп-ха, хăвăн коньяк илмелĕх укçу пур-и-ха, э? Кăтарт. Выляса ярăн та, укçу та пулмĕ санăн. Мĕн усси тавлашни?

— Ан хăра, тупатпăр. Манăн пенси лайăх. Эсĕ хăвăн кĕсйӳ пирки шухăшла. Кирлех пулсан эп качакана çавăтса тухма пултаратăп. Манăн вĕсем тăваттă таранах. Кĕтӳ! Сана шăпах кирлĕ пулма пултарать. Качака сĕчĕ усăллă вăл.

Александр Кузьмич хавхалансах пиншак çаннине тавăрма пуçларĕ.

— Тупăшатпăр тăк тупăшатпăр. Тулĕк каллех макăрмастăн-и? Хальхинче мĕн калăн-ши, виличчен пĕрех тавăрса хăваратăп тесе-и? Хи-хи... — чăхлатса илчĕ.

— Ху аптраса ан ӳк.

Ватăсем сĕтел çине ӳпĕнсе чавсапа тĕревленчĕç те алă вăйĕ виçме пуçларĕç. Пичĕсенчен юн пĕрхĕнсе тухасла хĕрелсе кайса мĕкĕрленчĕç. Пĕр самантĕнче пĕри, тепринче тепри çĕнтерессĕнех пулчĕ. Юлашкинчен çапах та «ял» çĕнтерчĕ. Иккĕшĕ те ăшша пиçнĕ, аран сывлаççĕ.

— Эпĕ сана мĕн терĕм? Манпа ан тупăш терĕм-и?

— Эсĕ çапах та таçта темĕн турăн-ха унта... Чеелентĕн пулас. Пĕлетĕп эпĕ сана, ача чухнех чееленеттĕн.

Макçăм мучи аллине лăст! лăст! силлекелесе йăмра тавра çĕнтерӳллĕн пĕр-икĕ хут утса çаврăнчĕ.

— Атя, атя, чупах лавккана. Коньяк килĕшет вĕт сана, мана та килĕшсе кайрĕ. Зинăна каласах хур, коньякне никама та ан суттăр вăл, мĕнпурне веç хăвартăр. Халь чупассисем нумай пулаççĕ пуль-ха санăн. Çавăнпа тӳрвх каласа хăвар — кирлĕ пулать.

— Мĕн, чăнласах каяс пулать-им?

— А какшă! Выляса ятăн, эппин вĕçтерес пулать. Унсăрăн мĕн-ма тавлашмалла? Йĕрки çапла.

— Ку та çитет вĕт пире. — Александр Кузьмич черккене эрех яма тăчĕ.

— Ку вăл ку. Урăх статья. Ăна урăх ятпа туяннă.

— Ху выляса янă пулсан каймастăнччĕ-ха ĕнтĕ. Пĕлетĕп сана.

— Выляса яман, эппин ман пирки калаçу та çук. Атя, вĕçтерех, атту Зина лавккана хупса кайĕ. Вĕсем вĕт ячĕшĕн уçаççĕ те часах питĕрсе те каяççĕ. Шалуне ыт ахаль çеç илет теесрен. Лайăх ӳксе пырать пулĕ-ха ĕç укçийĕ? Мĕн чухлĕ сутнине кура-ши? Ну халь, эсĕ коньяксем туянма пуçласан, тата хăпарать ĕнтĕ. Вăт, мĕнле ыр кăмăллăх хвончĕ пулса тăтăн эс, çынсене ырă тăван. Хаçата çырас пулать сан çинчен. Тен, пĕр-пĕр хисеп хутне те тивĕç пулăн капла?

— Кулах, кулах. Асту, кулаканăн мĕнне çыпăçать теççĕ-ха?

Макçăм мучи ялтах сиксе илчĕ.

— Во, во! Пĕр мыскарана аса илтертĕн. Чăн пулни. Тыттарса-мĕн мар. Салтакра пĕр прапор тăна иле пуçларĕ манăнне. Çара çитнĕ-çитменех. Тем килĕштермерĕ вăл мана. Те хăйне хуçа манер кăтартасшăн пулнă? Шăл çемми пулнă-ши эпĕ уншăн? Ыттисем ĕнтĕ кăштик çеç тĕреклĕрехчĕ пек те манран. Хула ачисем. Эпĕ — ялтан. «Мĕн тăвас кунпа?» — тетĕп. Шутласа кăлартăм вĕт. Пуç пур-ха та ман. Пĕрре: «А-а, мĕн пулать те мĕн килет», — тесе мĕнпур хăюлăха пуçтартăм та прапора: «Эсĕ мана ытлашши тапăнсан эпĕ вĕт ăрăм тума пултаратăп. Пирĕн йăх — ăрăмçăсем», — тетĕп. Хам куçĕнчен шăтарса пăхатăп. Ак çапла. «Мĕн тăваятăн эс?» — тет. «Тепĕр эрнерен кутна çăпан кăларатăп», — тетĕп. Тупăшрăмăр хайхипе. Укçалла. Хамăн укçа та çуккă ĕнтĕ. Каланă — тупăшнă, вăхăт иртнĕ, эпĕ пуçран та кăларса пăрахнă хам мĕн тенине. Ну пĕр эрне лăпках пурăннă. Прапор мана: «Çук», — тет. Эп калап: «Пулмаллах». Чĕн пиçиххине вĕçертрĕ: «Пăх», — тет. Коптеркăрă. «Кунта тĕттĕмрех, кăшт атя-ха кантăк патне», — тетĕп. Пытăмăр — çăпан çук. «Давай укçа», — тет. Хăй савăннă. «Ну, вçо, салабон, шнурок, чăт та тӳс, чунна илетĕп, служба санăн тамăк пулать», — тет. Эпĕ хайхине ним пулман пек лăпкăн, стайлăн, кăшт пуçа каçăртарах: «Тархасшăн, мейĕр выляса янă укçана, манăн унта, авă, урамра, мĕн чухлĕ укçа тăрать тата», — тетĕп. Вăл кантăкран пăхрĕ те шурса кайрĕ. Тытамак тытса пăрахать-и кăна тесе хам шикленсе ӳкрĕм. Ман служаксем урамра кантăк леш енче ахăрса вилеççĕ. Эпĕ вĕсемпе прапор кутне кăтартатăп тесе тупăшнă-ха та. Прапорĕ вара пĕр вăхăт мăртăхса çӳренĕ пек пулчĕ те хăпрĕ манран. Кайран хăйне те урăх çĕре куçарса кайрĕç. Çавăнпа калатăп, манпа тупăшни усăсăр.

— Ну, Хăвилософ, мĕнле пулнă, çавнашкалах эсĕ — вĕçкĕн, суеç, чее. Шăнман пăр çине лартса яран. Çавăнпа Калерия Дмитриевна, астăватăн-и, историпе вĕрентетчĕ, урокра ыйтмасăрах сана «3» лартса паратчĕ. Пĕлет-ха та, пĕрех мĕн те пулин суйса кăтартатăн.

— Эпĕ çавăнпах çине тăрса вĕренмен те. Историне вара хам питĕ килĕштереттĕм. Халĕ те. Иван Калита çинчен каласа парас-и? Вăл камне эсĕ манăçа та кăларнă пуль-ха, урокра, тен, «пиллĕк» те илнĕ-тĕр ху? Кам вăл Иван Калита? Каласа пар! Лайăх каласа парсан «5» лартатăп.

— Иван Калита? Астăватăп, историпе вĕреннĕ. Кăшт сĕмленни пур. Руç патши пулнăччĕ пулмалла.

— «Пулмалла» таран çеç пĕлетĕн çав. Эпĕ ун çинчен урок пама пултаратăп. Халь тесен халь. Ну, юрĕ, сана паян пĕр урок панă, ыттине кайран валли хăварар. Чупах лавккана. Зина пăрахса кайĕ атту.

Тултарнă черккесене сăмах каламасăрах шаккаса ӳпĕнтерчĕç те, Александр Кузьмич лавккана лĕкĕштетрĕ.

Макçăм мучи, пĕччен тăрса юлса ним тума аптранăскер, Александр Кузьмича лавккана янăшăн ӳкĕнсе те илчĕ. Ахаль ларнăран эрех кĕленчине тытса çавăркаласа тĕсерĕ, кăштах черккене тумлатрĕ, вара тутипе техĕмлăн рехетленсе сыпса ячĕ.

— Иван Калита — Руç патши... — Хăй тĕллĕн сăмахласа илчĕ. — Ха, Санькка, Иван Калита çинчен те пĕлмест хăй, хулана вĕренме кĕме пултарнă. Галстук çыхса çӳреме тивĕçлĕ пулнă. Çынна тухнă. Пенсине пысăк илет пуль-ха? Манăннинчен ытларах ĕнтĕ. Паллах. Коньяксем илесси те ним мар та уншăн авă. 12 çын тара тытса çуртне çĕнетрĕ те. Пенсийĕ ытларах, паллах. Çине тăнă пулсан эпĕ те вĕреннĕ çынах тухаттăм пулĕ те — тăрăшман. Институт-мĕн пирки, хулана каяс пирки сĕмленсе пăхнă-ши хăть? — Аса илеймерĕ. — Çук та пулĕ.

Пĕр вăхăт шухăша кайса, аса илӳсене путнăн ларчĕ. Аса илес тесе питех тăрăшмарĕ пулин те. Вĕренесси çинчен ун чух Макçăм мучин ĕмĕтленме йывăртарахчĕ çав. Килте шăкăрин пĕчĕккисем, ултă хырăм. Вăл асличчĕ, ашшĕ вилнĕ хыççăн ун вырăнне пулма тиврĕ.

— Пĕр тесен, мĕн ӳпкелешмелли ĕнтĕ халь тин? — Ассăнрах сывласа илчĕ ватă. — Пĕрех пурте хулана тухса кайса пĕтес çук, камăн та-тăр ялта юлмаллах вĕт. Макçăм мучисĕр кам çĕр ĕçлетчĕ? Хăшĕн те пулин ял тĕппине юлмаллах, унсăрăн пĕтет вăл. Халь акă пĕтнĕпе пĕрех ĕнтĕ. Самани те çавăрттарчĕ асар-писер, халăхĕ суйланса юлни те пĕтерчĕ. Ăслисем, пуçлисем тухса кайса пĕтрĕç, кам тăрса юлать ялта? Начарри-хавшакки те юлашки-трешки. Мĕн тума чухлакансем эпир? Сенĕк тыттарсан ĕçлеме пултаратпăр ĕнтĕ — çавă çеç. Ăс параканни кирлĕ, кăтартса-вĕрентсе тăраканни. Масштабпа шухăшлаканни. Çемье пуçĕнче вăйли пулмасан çемье хавшак вăл. Ял та çавах вĕт, пĕр кил-йыш. Çавăнпа ялсем нишлĕленĕç те. Халь хăть çамрăксем хулана унчченхилле тапса сикмеççĕ, кунтах пурнăç тума тăрăшаç пек. Хулисем те ялаллах куçаççĕ. Эппин, чĕрĕлет-ха вăл, ял, чĕрĕлет.

Макçăм мучи тепĕр пĕчĕк сыпкăм турĕ.

Александр Кузьмич çаврăнса çитрĕ. Пашкать. Галстукне салтса аллине тытнă. Аран сывлăш çавăрса ячĕ.

— Тек тупăшмастпăр.

— Мĕн, коньякĕ тек юлмарĕ-и-мĕн? Ыттисенчен вăрттăн пытанса коньяксем ĕçекен тупăнман пуль вĕт ялта?

— Коньякĕ пур-тăр-ха, утма кансĕр, сывлăш пӳлĕнет.

— Каçар та, эс таврăннă çĕре троллейбус çӳретмелле тăваймарăмăр çав. Иртĕнтерсе янă сире хула, çирĕм утăма та çуран утма ӳркенетĕр. Буржуйсем. Пирĕн ĕмĕр иртет çавнашкал танккаса. Ну уç коньякна илсе килтĕн пулсан.

— Лешĕ те пĕтмен вĕт, — хирĕçлеме пăхрĕ хăна.

— Пĕтмен пулсан кайран валли юлать, — касса татрĕ Макçăм мучи. — Тепре ларма.

— Кăна мĕн-ма уçмалла? Лешне ĕçсе яман çĕрте, — ăнланма пултараймарĕ Макçăм мучин хăтланăвне Александр Кузьмич.

— Мĕншĕн туянтăн эппин?

— Ху ятăн та-ха.

— Тĕрĕс мар калан. Эп хуса яман сана, тăванăм, эсĕ выляса янă та кайса илнĕ. Мĕншĕн тесен санпа эпир коньякла тавлашнă. Эпĕ выляса янă пулсан эпĕ чупаттăм. Çавăнпа кăна уçмалла та халь.

— Эс, Хăвилос, тем кути-мати хăтланан.

— Эпĕ йĕркене çирĕп пăхăнакан çын. Килĕшет-и вăл мана, килĕшмест-и — эпĕ шутлатăп: йĕрки çавнашкал пулсан эппин ăна пăхăнмалла. Пирĕн çавăнпа пурнăç тăрлавсăр, эпир йĕркене пĕлместпĕр: кам пуçне мĕн пырса çапать, çавнашкал тăвать. Çӳлтисем таранах. Астăватни, ача чухне ваттисем епле калатчĕç: «Йĕркене пĕл, йĕркене ан пăс, çĕнĕ йĕрке шутласа ан кăлар». Халь илтетĕн-и ун пек сăмаха? Ăслăланса кайнă та кашни, йăлт хамăр майлă, хама çеç кирлĕ пек тăватпăр. Кашни хăй йĕркине тăвасшăн. Ун пек мĕнле йĕрке пултăр ĕнтĕ вăл. Пурнăç пиртен пуçланман, йĕркисем те пурнăç майăн майлашăнса пынă. Йĕрке çирĕп пулмалла. Саккун пекех, ăна пăсма юрамасть. Атя, уç, уç кăнах.

Александр Кузьмич эрехне уçрĕ, черккесене тултарчĕ— Ĕçрĕç.

Макçăм мучи тути-çăварне шăлса илчĕ.

— Ах, лайăх, лайăх. Лайăх анса каять ку. Пыра чĕрмест. Атту тепĕр чух ĕçен шурринех, ну çунтарса анса каять — ой-ой-йой! — тек ĕçес килмест, ку вара — аван. Яка çуна тупанĕ манерех çăмăллăн ярăнса анса каять. Ну, мĕн, кăштах пуçна çапрĕ-и?

— Кăштах пур пек.

— Лайăх ку. Эппин калаçу пуçлама юрать?

— Хальччен, мĕн, калаçмарăмăр-им эпир?

— У-у, калаçу-и вара вăл? Ыт ахаль чĕлхе вылятни кăна. Чăн сăмахлама хатĕрленсе çитес пулать. Вăт, халь калаçатпăр. Эсĕ çырткала, çырткала. Аттуш ӳсĕрĕлсе кайăн та, ӳсĕрĕлсен, мĕн калаçăвĕ пултăр? Çырт, çырт. Ав çăмартине шăтарса ĕм. Хулара пурăнса чĕрĕлле ĕçсе те курман пуль-ха ăна? Ача чухне, астăватăн-и, чăх çăмарта туса анасса çеç кĕтсе тăраттăмăр? Маннă-тăр? Ялтине ялах хăварнă ĕнтĕ эсир. Эс ялта та чĕр çăмартасемех ĕçсе пурăнман пуль, учитлĕсен пурнăçĕ çителĕклĕ пулнă та. Чим, атя çăмартине паттăр шаккатпăр, хăшĕ хăшĕнне ватать? Кам выляса ярать — коньяк илме чупать.

— Каллех коньяк-и?

— Коньякне урăх тĕрлипе хутăштармастпăр ĕнтĕ. Тасанах пултăр. Аттуш кайран пуç ыратать. Эпĕ унашкал ĕçкелесе курса, çуттине хĕрлипе хутăштарса. Кăмăллă мар кайран.

— Çук, эпĕ санпа тупăшмастăп текех, эсĕ пĕрех улталатăн.

— Эпĕ? Улталарăм? Хăçан? Эсĕ мана тытрăн-и? Çук? Эппин улталаман.

— Эсĕ пĕрех чееленме пултаратăн.

— Юрĕ ĕнтĕ, юрĕ, эп шӳт туса кăна. Пĕтĕм коньяка пĕрех ĕçсе яраймастăн, карланкă вăл нихçан та тăранмасть. Эрехне те вĕт эпир санпа ӳсĕрĕлес кăмăлпа ĕçместпĕр, капла çеç, çăвара йĕпетмелĕх те çывăхланас кăмăлпа çеç, çапла пуль? Сăмах тума кăмăллă пултăр тесе. Халь чăнласах калаçар. — Макçăм мучи меллĕрех вырнаçса ларчĕ, тимлĕн итлеме хатĕрленчĕ. Атя, каласа пар, мĕн сăлтавне пула тарса килнĕ эсĕ яла? Кил-йышна пăрахсах. Пурнăçу питĕ йывăр пулса çитрĕ-им çемьере? Мĕнпе пулăшма пултаратăп сана эпĕ?

— Манăн пурте йĕркеллех. Чиперех.

— Ытла чиперех мар-тăр пуль çав-ха, унсăрăн мĕнле арăмсăрах куçса килетĕн?

— Мăшăрăм манăн — Татьяна Николаевна — вилчĕ çав виçĕм çул. 53 çул пĕрле пурăнтăмăр. Лайăх пурăнтăмăр. Çӳлти патшалăхра пултăр.

— Апла эппин. Тăпри çăмăл пултăр. Карчăкпа иксĕмĕр чĕререн хурланни çинчен пĕлтереп. — Макçăм мучи пĕр вăхăт шăпăртларчĕ. — Коньякпа асăнма юрать-и? Килĕшӳллех пулать-и?

— Хирĕç пулмасть пуль, питĕ ăнланакан çынччĕ. Асăнар манăн Татьяна Николаевнăна. Унсăр халь пурнăç хăрах алăллă майлах. Вăт вăл вилнĕ хыççăн йăша пуçларăм та. Пĕрлех килес пирки шутлаттăмăр — пулмарĕ.

Пĕрер сыпкăм турĕç.

— Хĕрхенмелле сана. Хĕрарăмсăр пурнăç арканасси часах. Н-да... Ачасемшĕн ĕнтĕ эпир — пур-и, çук-и, ăнланатăп. Хамăн та манăн тепĕр чух кăмăла хуçкалаççĕ. Йăлт хăйсемле тумалла. Пит ăсланса кайнă пек. Халь урăх самана, урăхла пурăнмалла, пурнăç йĕрки улшăннă теç. Пурнăç вăл яланах пĕрре, унăн пĕр саккун: хăвна валли хĕрарăм тупмалла та ачасем çуратмалла, вĕсене çитĕнтермелле — пурнăçа малалла тăсчăр. Вот и все. Мĕн улшăнăвĕ кирлĕ вара кунта? Иван Калита вăхăтĕнче те çапла пулнă, халь те çавах. Иван Калита камне пĕлетĕп терĕн-и-ха эсĕ? Паратăп сана эпĕ пĕр кĕнеке, вулан — пĕлетĕн. Карамзин. «История Российского государства». Лайăх кĕнеке. Сана, мĕн, ачасем пăхасшăнах пулмарĕç-и-мĕн?

— Мĕншĕн пăхасшăн пулман? Пăхаççĕ. Питĕ лайăх пăхаççĕ. Ачасене пĕртте хурламастăп. Манăн ачасем питĕ лайăх тесе шутлатăп.

— Эсĕ, Санькка... — Тăруках чарăнчĕ. — Кунашкал чĕннĕшĕн кӳренместĕн пуль, хулара эс унта, паллах, урăхла — Лександр Кузьмич пулса тăнă пулĕ те-ха, эп хамăрлах персе ятăм ĕнтĕ, ан çиллен, хулалла та — хăвăрла — чĕнме пултаратăп, Лександр Кузьмич...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн