Электронлă вулавăш

— Чĕркуçленĕр! — çĕнĕ команда парать Арлан.

— Питĕр рабочийĕ нихăçан та, никам умĕнче те чĕркуçленмен!— хыттăн кăшкăрса ячĕ Минин тусăм.

Эпĕ те, мĕн те пулин калас тесе, çăвара уçатăп, анчах сасă тухмасть.

— Ах, апла-а-а? — урмаллипех урса кайрĕ Арлан. — Эпир сирĕнтен халех пăр юпасем тăвăпăр. Ĕмĕр асăнмалăх пăр палăксем! Сапăр весем çине шыв! — урама çураслах кăшкăрса ячĕ Арлан. — Пăрланса ларичченех сапăр! Сапăр! Сапăр!.. Çапла тĕне кĕртмелле антихристсене!..

Ман çине пĕрремĕш витре пырса сапăнчĕ. Пĕтĕм шăмшака пăрлă шыв мар, темĕнле сивĕ çулăм çунтарса илнĕ пек туйăнчĕ. Çанçурăма тимĕр кăшăл кăшăлласа лартрĕ. Пуçăмра пĕр шухăш çеç вĕлтлетсе илчĕ: «Инçетри чăваш ялĕнче çамрăк арăм юлать... Тата пĕчĕкçĕ хĕрĕм Ринкка... Вăл иккĕ те тултарайман-ха...»

Малалла ман çине миçе витре шыв сапнине эпĕ чухлайми пулнă. Хама хам çеç хистетĕп: «Ӳкес марччĕ... Ураран ӳкес марччĕ кăна!» Çав хушăрах таçтан тĕлĕкри пек илтетĕп:

— Чимĕр-ха, православи çыннисем! Мĕн хăтланатăр эсир? Вĕсем те пирĕн пек этемсемех-çке... Турă ирĕкĕпе çĕр çине килнĕ...

Тăна кĕрсен пĕлтĕмĕр: ялти пачăшкă пулнă иккен ку. Вăл пире епле асаплантарса вĕлерме хатĕрленни çинчен пĕлнĕ те тӳсеймесĕр тараса патне чупса пынă... Унăн Христоса ĕненекен сăваплă чунĕ çак тискерлĕхе хирĕç тăнă пулас.

Кунашкал япалана сасартăках ĕненме те, ăнланма та йывăр. Тĕрĕссипе, пуп тумтирĕ айĕнче сасартăк чăн-чăн этем чунĕ вăраннă. Паллах, вĕсене те мĕнпурне пĕр калăппа виçме çук. Пĕр тĕслĕ хура тум айĕнче тĕрлĕ йышши чун. Çакна эпир хамăр тӳссе куртăмăр ĕнтĕ.

Ку пачăшкă Зеньково салинче пысăк хисепри çын пулнă пулас, унран пурте именсе тăнă, пурте итленĕ ăна. Вăл каласан, авă, пире пăрлантарса вĕлерме пуçтарăннă тискер Хомяков та ӳкĕте кĕчĕ. Пирĕн çине текех пăрлă шыв сапма пăрахрĕç.

— Юрĕ, сан пек пултăр, эппин, таса атте Никон, — терĕ леш Арлан, шăлне шатăртаттарса. — Анчах асту, ку антихристсем тарсан е пĕр-пĕр инкек тусан, хăвна та вĕсемпе пĕрлех тăна кĕртме лекет.

— Пĕтĕм айăпа хам çине илетĕп, — лăпкăн хуравларĕ пачăшкă. — Анчах турă умĕнче çылăхăм пулмĕ.

Тумланнă хыççăн пачăшкă пире хăй патне илсе кайрĕ. Эпир Минин тусăмпа иксĕмĕр те, сиксех чĕтретпĕр. Шăмă варринех, чĕре тăпсинех пырса тивнĕ иккен сивĕ. Шăлсем пулемет пек шатăртаттарса шаккаççĕ.

Килне илсе çитерсенех, пачăшкă пире пĕрер стакан спирт пачĕ. Çĕпĕр çынни спиртсăр пурăнмасть пуль çав. Унтан хывăнтарса, иксĕмĕрĕнне те çанçурăма, алă-урана каллех спиртпа сăтăрчĕ. Матăшки, пирĕн тавра кускаласа, айлатса та ахлатса кăна çӳрет. Çавăнтах пире типĕ кĕпе-йĕм тупса пачĕ. Сăмавар вĕресе тухсан, хăмла çырли варенийĕпе вĕри чей ĕçтерчĕ.

— Пурăнăр хам патăмра самана юсаниччен, — тет пачăшкă. — Манăн ача-пăча çук. Пĕр ывăл пурччĕ те, вăл та пулин вăрçăра пĕтрĕ. Ырлăх пултăр ăна леш тĕнчере... Эсир мана килти ĕçсене пуçтаркалама пулăшăр, эпĕ сире тăрантарăп... Ку пăтăрмахĕ вăраха пырас çук-ха вăл. Тĕнче лăпланасси курăнсах тăрать.

Çапла эпир, Минин тусăмпа иксĕмĕр, Никон Иванович Миролюбов пачăшкăн тарçисем пулса тăтăмăр. Вăхăтлăха. Пачăшкă калашле, самана юсаниччен.

Пăрлă шывра «тĕне кĕнĕ» хыççăн эпĕ чирлесе ӳкесрен шикленнĕччĕ. Чирлемерĕм. Минин тусăм та аптрамарĕ. Пачăшкă спирчĕ кăна мар, çамрăклăх та пулăшрĕ пулас çав. Юн вĕри, шăмшак çирĕп.

Пурăнатпăр çапла. Пĕр кун, икĕ кун. Пачăшкăна килти ĕçсене пуçтаркаласа пулăшатпăр. Каç-каç кайри пӳртре выртса тăратпăр. Сисетпĕр, çĕрле пире урамра сыхлаççĕ, иккĕн-виççăн те хурал тăраççĕ. Тарма çук.

Пĕррехинче Минин тусăмпа иксемĕр çывăрма выртрăмăр та хамăрăн пурнăçа сӳтсе яватпăр.

— Ăнланаймастăп, — тетĕп эпĕ, хама куллен асаплантаракан шухăша тепĕр хут пăлхатса, — мĕншĕн çăлса хăварчĕ-ха пире пачăшкă? Мĕн кĕтет вăл пиртен?

— Хам та çавăн çинченех шухăшлатăп, — тет Минин тусăм. — Хăйне тарçă кирлĕшĕнех çăлман-ха вăл пире.

Кунта Минин тусăм Гапон пупа та аса илчĕ. 1905 çулхи январĕн 9-мĕшĕнче вăл Питĕрти рабочисене патша патне «çăмăллăх ыйтма» ертсе кайнă. Лешĕ çăмăллăх вырăнне халăха тăхлан пăрçапа «хăналанă».

— Çав провокацишĕн рабочисем Гапон пупа Питĕр çывăхĕнчи Озерки ялĕнче çакса вĕлернĕ, — терĕ Минин тусăм, чышкине чăмăртаса. — Пирĕн Никон атте унашкал провокатор пек туйăнмасть. Çапах та мĕн тупнă-ха вăл пирĕн çумра?

— Хăйĕн ывăлĕ вăрçăра пĕтнĕ терĕ-çке-ха, — сăмах хушрăм эпĕ. — Тен, вилнĕ ывăлĕ вырăнне йышăнчĕ пуль пире? Хĕрхенчĕ пуль...

— Апла мар-ха... Чим! — вырăн çинчен яштах тăрса ларчĕ Минин тусăм. — Кунта урăххи. Çук, пирĕн пачăшкă айван çын мар. Астăватăн-и, вăл малтанхи кунах самана юсанасси çинчен калаçрĕ. Хомяков йышши вăрă-хураха шанмасть вăл. Хĕрлĕ Çар Колчака пĕтерчĕ. Колчак Атамановпа Хомяковсенчен пин хут вăйлăрах пулнă. Апла... Апла вара Атамановпа Хомяковсен кунçулĕ вăрăмтунанни чухлĕ те çук. Никон атте çавна лайăх ăнланать. Тарçă та кирлĕ мар ăна. Малашнехи çинчен шухăшласа, хăй пурнăçне упраса хăварасшăн вăл. Хăйне евĕр страховка укçи хывасшăн.

— Апла çеç-ши? — Минин тусăмăн шухăшне малалла тĕпчес килнипе ыйтатăп эпĕ. — Апла ытла та ансат пулса тухать...

Минин тусăм шухăша каять те пĕр хушă чĕнмесĕр выртать.

— Эх, эпĕ те çав! — тет вăл кĕçех, хăйне хăй çамкаран чышкăпа çапса. — Мана атте-анне Чулхулари паттăр Минин ятне панă — Кузьма. Кузьма Минин!.. Эпĕ пур акă, вăрă-хурах аллинче, тыткăнра. Пуп тарçи. Тупăннă паттăр!..

— Куçма тусăм, — тетĕп эпĕ, ăна лăплантарса, — тӳс кăштах, кĕçех хамăрăннисем килеççĕ.

— Кĕтсе вырт-ха кунта, — кăмăлсăррăн хуравлать Куçма тусăм.

Сасартăк ман чĕрене пĕр сăмах ыраттарса каять: «Портфелъ!» Тĕрĕссипе, вăл самантлăха та чĕререн тухмасть. «Ăçта-ши ман портфель? Леш лавçă мĕн турĕ-ши унпала? Отряда илсе çитерчĕ-ши е каялла эшелона кăна? Таçта çитсен те, тăшман аллине çеç ан лектĕрччĕ! Ахаллĕн пĕтрĕ пуç!.. Пăр юпа пулса вилнинчен те харушăрах...»

Минин тусăмпа иксĕмĕр те лайăххăн çывăраймастпăр. Çĕрĕ-çĕрĕпе шухăшлатпăр, çĕрĕ-çĕрĕпе пăшăлтататпăр. Шанас та килет ку пачăшкăна, шанас та килмест. Пĕрре çĕрле пăшал сассипе вăранса кайрăмăр. Çĕрле те мар ĕнтĕ, тул çутăла пуçланă. Ялта е ял тулашĕнче питĕ хытă перкелешеççĕ. Тупă сасси те илтĕнет. Кантăка килсе шаккарĕç. Хомяковсен эшкерĕнчен. «Пуçтарăнăр!»— теççĕ.

Пачăшкăпа майри сарпаланса ӳкрĕç.

— Лаша кӳлĕр хăвăртрах, — теççĕ пире. — Çула пуçтарăнмалла... Хĕрлисем килсе çитрĕç...

«Ак сана ырă пачăшкă!» — тетпĕр Куçма тусăмпа иксĕмĕр, пĕр-пĕрин çине пăхкаласа. Çапах та лаша кӳлетпĕр те урама тухса тăрататпăр, хамăр пӳртрен те кĕлетрен япаласем йăтма тытăнатпăр. Тӳшексем, минтерсем, тумтирсем тата ытти ăпăр-тапăр.

Çав хушăра Куçма тусăм аякран кăлт чышать: «Таратпăр!» Анчах ăçта?.. Пачăшкăпа майри урамри лав патĕнче сăрпаланнă хушăра эпир лупас çине улăхатпăр та утă ăшне шаларах кĕрсе пытанатпăр.

Урамра кăшкăрашни илтĕнет.

— Ăçта леш антихристсем?

— Кунтахчĕ, кунтахчĕ, — çинçе сассипе чăх пек кăтиклет пачăшкă.

— Эх, вăрăм çилхе! Тартрăн пулать!..

Эпир утă ăшĕнче ни вилĕ, ни чĕрĕ выртатпăр. Унччен те пулмарĕ, лупас çине пусмапа такам хашкаса улăхни илтĕнсе кайрĕ.

— Тухăр, анчăк йăхĕсем!

Эпир чĕнместпĕр. Хайхи Арлан эшкерĕнчи çын лупас тăрринчи утта штыкпа яшлаттарса чиксе ухтара пуçларĕ. Хăй çăварĕнчен пăхматла тискер сăмахсем пĕрхĕнтерет. Яшт-яшт-яшт тутарать штыкĕпе. Пирĕн паталлах çывхарса пырать. Пĕр-ик утăм кăна юлнă çитесси... Кĕçех аялтан, картишĕнчен, тепĕр сасă илтĕнсе кайрĕ:

— Ан хăвăртрах! Лешсем çитрĕç!..

Тем вăхăт выртнă эпир лупас тăрринче, çакна Куçма тусăмпа иксĕмĕр те лайăххăн калама пултараймастпăр. Анчах кашни кăштăртатнă сасă пире аслати кĕрленĕ пек туйăнать. Тем вăхăтран пусма çинчен пачăшкăн çепĕç сасси илтĕнчĕ:

— Ăçта эсир, ывăлăмсем? Тухăр!.. Сирĕннисем килчĕç... Хĕрлисем... Хамăрăннисем...

Эпир ĕненместпĕр-ха, шăпах выртатпăр. Картишĕнче хаваслăн шакăлтатса калаçаççĕ, ахăлтатса кулаççĕ.

— Ахваниç, илтетĕн-и, чăн та хамăрăннисем! — терĕ Куçма тусăм, утă ăшĕнчен сиксе тухса. Ун хыççăн эпĕ те тухрăм.

Лупас тăрринчен анатпăр. Куратпăр — картиш тулли хамăрăннисем. Тул янках çутăлса çитнĕ ĕнтĕ. Кĕрĕк тăхăннă боецсем хушшинче — пирĕн отряд пуçлăхĕ Павел Николаевич Рослов. Эпир ун умне пырса чыс паратпăр та хамăр мĕнле инкек тӳссе ирттерни çинчен пĕлтеретпĕр. Пирĕн çинче пуç тӳпинчен пуçласа ура тупанне çити утă çӳплисем çакăнса тăраççĕ. Аван та мар. Намăс. Эпĕ хайхи портфель пирки ыйтатăп.

— Акă вăл, — терĕ Рослов юлташпа юнашар тăракан штаб начальникĕ. — Тĕрĕс-тĕкелех.

«Тавтапуç лавçа, — тетĕп хам ăшăмра. — Çĕпĕр партизăнĕн ятне яман»...

Çав вăхăтра хапха патĕнчен пĕр боец отряд пуçлăхĕ патнелле чупса пычĕ те:

— Кунта пĕр вăрăм çилхе лашине кӳлсех таратнă, — терĕ. — Япалисене те тиесе хунă. Тарма хатĕрленнĕ пулас. Мĕн тумалла? Таса аттене япали-мĕнĕпех тивĕçлĕ çĕре ăсатмалла мар-и?

— Ан тивĕр пачăшкăна, — терĕ Рослов юлташ. — Вăл пирĕн икĕ боеца çăлса хăварнă.

Пачăшкă çавăнтах отряд пуçлăхĕ умне чĕркуçленсе ларчĕ.

— Турăшăн та тĕрĕс, ывăлăм, — терĕ вăл, кĕç-вĕçех ĕсĕклесе ярасла. — Турă умĕнче калатăп, тĕп-тĕрĕс çавăн пек.

Пачăшкăна тивмерĕç. Эпир, Хомяковăн вăрă-хурахла эшкерне йĕрлесе, малалла кайрăмăр...

— Çапла тӳссе куртăм эпĕ Çĕпĕр сиввине, — терĕ Афанасий Ефимăч, хăйĕн калавне вĕçнелле çитернĕ май. — Çав мыскара çинчен кайрантарах, хам райĕçтăвком председателĕнче ĕçленĕ чухне, пĕр юлташа каласа кăтартнăччĕ. Хайхи леш юлташ хам тахçан тӳссе ирттернĕ инкеке 1937 çулта хамах тепĕр хут аса илтерчĕ. Çырнă та панă: Афанасий Ефимович Ефимов шуррисем патĕнче тыткăнра пулнă имĕш, пуп патĕнче тарçăра пытанса пурăннă... Тата ытти те унта... Çапа пĕлмен пушă каялла çаврăнса тивнĕ пек пулчĕ ĕнтĕ ку... Чăн та, эпĕ ун чухне нимĕнле паттăрлăх та кăтартман-ха, штабри писарь шăна пулнă, ăнчах усаллине те туман. Юлташсене сутман, Тăван çĕршыва сутман... Пăрланса та курнă, штык айне те лекнĕ...

— Çавăнпа паянхи хаçата лешин патне, ара, çăхав çыраканни патне, ярсах парасчĕ, — каллех вĕриленсе илчĕ Анук аппа.

— Хаçатне ăна хăй те тупса вулĕ-ха, — аллине сулчĕ Афанасий Ефимăч. — Хамăр районтах пурăнать.

Пурнăç пурăнса курнă (Çĕпĕр сиввине тӳссе ирттернĕ) çыннăн калавне пĕр сăмах сиктермесĕр итлесе ларнă хыççăн манăн та мĕн те пулин хушса калассăм килчĕ.

— Çакă ĕнтĕ вăл чăн-чăн паттăрлăх, — терĕм эпĕ, кирлĕ сăмах тупаймасăр. — Унсăрăн паттăрлăха мĕнле ăнланмалла-ха? Анчах манăн Минин тусу çинчен те пĕлессĕм килет. Ăçта вăл?

— Малтанах çыру çӳрететтĕмĕр, — салхуллăн хуравларĕ Афанасий Ефимăч. — Кайран... Хăвах пĕлетĕн— пурнăç, вутла арманти пек, асар-писер иртсе пычĕ... Лайăх тусчĕ Минин. Чулхулари Минин пекех, Куçма ятлăччĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн