Электронлă вулавăш

Эпĕ килĕшрĕм, алă парса сывпуллашрăмăр,

— Тăхта-ха, ― терĕ совхоз директорĕ, ― хăна çуртне каймастăр пулĕ те?

— Унта вырнаçасшăн.

— Хăна çуртĕнче ялхуçалăх студенчĕсем пӳрăнаççĕ. Канма памĕç вĕсем, чăрмантарĕç. Лисук кинемей патне кай. Пĕччен пурăнать вăл. Ĕне те пур. Хăнасене хавас вăл, ― канаш пачĕ директор.

Майĕпен чаршав уçăлчĕ — куракансем умне шурă тумлă хĕрсем тухса тăчĕç. Юрă янăраса кайрĕ:

 

Çурхи тĕнче вăраннă чух,

Хаваслă кун шăраннă чух

Чун савăнать, чĕре сикет,

Çĕршыв çинчен юрлас килет.

 

Хаваслă юрă ман чуна та пырса тиврĕ, çапах клубра пăчăхса ларас килмерĕ, урама тухрăм.

Тĕттĕмленнĕ ĕнтĕ. Сывлăш уçă, таса. Вăштăр-вăштăр çил вĕрет. Çур ункă уйăх çутатать. Тӳпере çăлтăрсем выляççĕ. Ял варринче парк пур иккен. Çавăнта пырса кĕтĕм. Сисмерĕм те — умри акацин пĕр туратне хуçса илтĕм.

— Ма йывăçа суранлатăр? — илтĕнчĕ сасă.

Çĕр тĕпне анса кай — тĕмĕ леш енче хĕр ларать. Хирĕç калама пĕр вырăнлă сăмах тупаймарăм: аптраса тăтăм.

— Ӳте шăйăрттарсанах, ыратнине туятпăр эпир, эмел сĕретпĕр. Йывăç та чĕрĕ ӳсентаран. Тураттине хуçсан, вăл та асапланать, ― тăн кĕртме тытăнчĕ хĕр.

— Каçĕ тӳлек, савăк. Эсир, ав, пĕр-пĕччен, ― калаçу пуçларăм эп.

— Качча кĕтетĕп.

— Кĕтетĕр пулĕ те... — хĕр умне пырса тăтăм эпĕ.— Тек таврăнмасть вăл. Тарăхса-вĕчĕрхенсе уйрăлнă вăл. Çапла-и?

— Эсир, мĕн... юмăç мар пулĕ те?

— Çук, юмăç мар, сăнанипе калатăп. Ак пирус тĕпĕ, ― пирус тĕпĕ илтĕм эпĕ. ― Кĕлленме те ĕлкĕреймен. Шăкăл-шăкăл калаçса, алă парса уйрăлнă пулсан, пирус тĕпне пусса сӳнтермеллеччĕ. Вăл ăна аяккалла вăркăнтарнă. Кăмăлсăрланса, çилленсе уйрăлнине пĕлтерет ку.

— Тĕп-тĕрĕс, ― килĕшрĕ хĕр, унтан çапла каларĕ: — Мана ак мĕн тĕлĕнтерет. Улма-çырла ӳстеретпĕр. Йывăçа хăçан лартнине те, хăçан тата мĕнле апатлантарнине те — пĕтĕмпех пĕлетпĕр. Миçе тонна çимĕç пуçтарса кĕртессине те палăртатпăр, çапах ун тухăçĕ пĕрешкел пулмасть. Пĕр çулĕнче ытларах туса илетпĕр, тепĕр çулĕнче — сахалтарах. Эсир ак, юристсем, хваттер е магазин çаратнă çĕре пыратăр. Кам çаратнине никам та курман, никам та пĕлмест — пурпĕрех вăрра шыраса тупатăр. Сирĕн ĕç питĕ кăткăс, çав тери кăсăк.

— Атя паллашатпăр: Юра тесе чĕнеççĕ мана.

— Пĕлетĕп, Юрий Иванович. Халь кăна клубра калаçрăр. Пурне те килĕшрĕ. Рита ятлă эпĕ.

— Пур ĕç те интереслĕ Рита. Ӳркенмелле мар кăна. Тимлесе, вăй хурса тăрăшмалла. Усĕмĕ пулать вара.

— Эп çапла шутлатăп: ĕç кал-кал пытăр тесен, туслăх кирлĕ. Пĕр-пĕрне ăнланни кирлĕ. Кăмăл хуçăлсан, ал-ура çыхланать, вăй чакать. Кăмăл пăсăлчĕ ман кĕçĕр. Тусăм та... Ах, епле тăрĕ-ши ыран? Çичĕ сехетпех ĕçе çитмелле унăн.

— Усĕрччĕ-им?

— Çук, ĕçмест вăл. Спортсмен. Хулана чĕнĕт вăл мана. Эп ăна хура тăпраран уйăрасшăн мар. Çавăнпа хирĕçетпĕр эпир. Иксĕмĕр те Уйкасра ӳсрĕмĕр, пĕрле вĕрентĕмĕр. Вăтам шкул хыççăн вăл завода вырнаçрĕ, слесаре вĕренсе тухрĕ. Иксĕмĕр те ялхуçалăх институтĕнче заочно вĕренетпĕр. Вăл инженер-механик пулма хатĕрленет, эпĕ — агроном. Тăван уй-хире калама çук юрататăп. Улăх-çарана та, вăрмана та... Çĕр-аннерен нихçан та уйрăлмастăп. Мĕн пĕчĕкренех уçă сывлăшра çӳреме-ĕçлеме хăнăхнă. Çавăнпа пĕр кун та завод таврашĕнче чăтса тăраймастăп. Тусăм ăнланмасть мана. Хулана астарать. Общежити те параççĕ тет. Заводăн халь хушма хуçалăх пур имĕш. Унта агроном кирлĕ тет. Завод директорĕпе те калаçса татăлнă тусăм. Эпĕ яхăнне те ямарăм. Хирĕçсе кайрăмăр. Укĕтлерĕ-ӳкĕтлерĕ — пурпĕрех пĕр чĕлхе тупаймарăмăр. Тарăхрĕ те аллине лăст сулчĕ, хуланалла вĕçтерчĕ.

— Ан пăшăрхан, ыран мирлешетĕр.

— Пĕртте иккĕленместĕп: ыранах вĕçтерсе килет вăл. Ыран каллех ӳкĕтлеме тытăнать. Пурте хулана куçса кайсан, уй-хирте кам ĕçлет? Тата ялта та халь пурнăç япăх мар. Ача сачĕ пур. Культура керменă, йăла çурчĕ, больница... Часах суту-илӳ çурчĕ хута каймалла. Пурăнмалли çуртсем мĕн чухлĕ çĕкленчĕç ав! Совхоза ĕçлеме юлнă çемьене тӳрех хваттер параççĕ...

Хĕр калаçма чарăнчĕ те çăлтăрсем çине пăхса илчĕ, кайма хатĕрленчĕ.

— Енчен хулара пĕр-пĕр пикепе паллашрĕ-тĕк, ― калаçăва тăсасшăн пултăм эпĕ. ― Рита манăçа тухать вĕт.

— Никампа та паллашмасть вăл, ― терĕ Рита. ― Мана кăна юратать. Пĕррехинче хам та хула пикипе паллашма сĕнтĕм. Ма тăтăшах яла чупатăн, вăхăта пустуй ирттеретĕн терĕм. Тусăм тарăхса кайрĕ: «Мана та, Ухватов пек авлантарса, ĕмĕр асаплантарасшăн-и?» ― тесе хучĕ.

— Ухватовсем асапланаççĕ-и вара? — пĕлмĕше петĕм эпĕ.

— Ох, еплерех те! Хăй те, арăмĕ те, савнийĕ те. Уйкасра Вадимăн савнийĕ пур, Галя ятлăскер. Çав тери правур хĕр. Шывра та путмасть, вутра та çунмасть. Канашлура пулчĕ паян. Сире чи малтан ыйту пачĕ. Вадима вара чунтан юратать. Ох, еплерех юратать. Ольăна суранлатнă каç вĕсем пĕрле пулнă теççĕ.

«Пĕрле пулнă... Мĕншĕн-ха Гальăна пĕрре те допроса чĕнтермен?»

— Вадима тытса кайсан, епле ӳлерĕ Галя. Кулагина йĕре-йĕре тархасларĕ. «Вадим пĕр чĕптĕм те айăплă мар», ― терĕ. Лешĕ кăшкăрса çеç тăкрĕ: «Намăса çухатнăскер! Çын упăшкине туртса илесшĕн-и?!.» Тата тем-тепĕр каласа намăслантарчĕ. Çакăн хыççăн Галя Кулагина курайми пулчĕ. Туртса-çӳрса тăкма хатĕр вăл халь ăна. Паян пирĕн пата чупса пычĕ те Кулагин магазин заведующийĕ патĕнче ларать терĕ. Атьăр кайса акт çыратпăр та милици начальиикĕ патне çитерсе паратпăр терĕ. Атте ал кăна сулчĕ. Ан аппалан, Кулагина пурпĕрех çĕнтерейместĕн терĕ.

— Кулагин ялта-им? — хыпăнсах ыйтрăм эпĕ.

— Кăнтăрла иртсен çитрĕ. Лидия Гурьевна патĕнче хăналанать. Кирлĕ-им вăл сире?

— Калаçса пăхмалли пурччĕ.

— Апла-тăк, кайрăмăр.

Паркран тухрăмăр. Çуртсем умĕпе, йăмрасем айĕпе утрăмăр. Рита текех Вадима асăнмарĕ. Галя пирки те шарламарĕ. Уйкас таврашенче тĕрлĕ тăпра иккен. Пĕр уйĕнче — хура тăпра, тепĕр уйĕнче — хăйăрлă, виççĕмĕшĕнче — тăмлă. Шурлăхлă вырăнсем те пур. Ăçта тата мĕн акмалли çинчен шухăшлать Рита, хăш уйĕнчен миçе центнер тĕштырă пуçтарса кĕртессе уйлать.

Шурă кирпĕч çурт тĕлне çитсен, Рита тăп чарăнчĕ.

— Лидия Гурьевна çак çуртра пурăнать, ― терĕ те сывлăх сунса пăрăнса утрĕ. ― Тепре тĕл пуличчен.

Вĕр-çĕнĕ çуртăн чĕнтĕрлĕ хапхи еннелле утрăм. Калинккене тĕртсе пăхасшăнччĕ — картишĕнче такамсем калаçни чарса тăратрĕ.

— Уç-ха, Лидия Гурьевна!

— Çĕрле те канаç памастăр, эсрелсем!

— Ан вăрç ĕнтĕ, сăмах пур. Хĕрарăм атти кирлĕ. Ютран кӳнĕ атă.

— Магазин мар кунта! Ĕç кунĕ тахçанах вĕçленнĕ. Килте тавар тытмастăп. Тасал.

— Ăна-кăна чухлатпăр. Пĕрремĕш хут мар. Яланхи пекех «чейлĕх» те пулĕ. Пĕр мăшăр илсе тух. Ме...

— Мĕн кăшкăратăн? Вăрманта мар вĕт. Вăрттăн тăвасшăн ху — вăрттăн калаçма та пĕлместĕн. Пасарти пек сĕрлетĕн. Ман патра милици çынни ларать. Кулагин.

— Пĕлетпĕр, магазина пĕр-пĕр хӳхĕм тавар килсен, вăл та вĕçтерсе çитет. Вăл та паян арăмĕ валли вĕр-çĕнĕ кĕрĕк çаклатрĕ.

— Мĕн панккаса тăран? Тасал тенĕ сана.

— Атă... пĕр мăшăр атă...

— Ме, тыт, чĕмере. Анчах асăрхануллă пул. Çын умĕнче ан лăпăртат.

Шалт хупăнчĕ алăк. Пусма картлашкисемпе лутака та тĕреклĕ арçын сиккелесе анчĕ. Энĕ йăмра хыçне пытанса тăтăм. Çакскер калинккерен тухрĕ те, тăп-тап пускаласа, шăхăркаласа, анаталла вăшкăртрĕ.

Кулагинпа курнăçас темерĕм вара. Çаврăнтăм та каялла утрăм.

Следователь ытларах пӳлĕмре ларать. Тăтăшах унăн допрос тумалла, постановлени çырмалла... Çынсем хушшинче пулма, вĕсемпе тĕл пулса калаçма вăхăт та сахалрах унăн. Тухкаласа çӳресен, следствие кирлĕ хыпар та тупатăн ав. Канашлура пултăм та акă — мĕн кăна илтмерĕм, Ритăпа калаçрăм та — мĕн кăна пĕлмерĕм! Вăхăт хĕсĕкрех пулсан та, тухса çӳреме, халăх хушшинче пулма тăрăшмалла.

Канашлу вĕçленнĕренпе чылай вăхăт иртрĕ пулин те, совхоз директорĕн пӳлĕмĕнче çутă пур-ха. Эпĕ кантура кĕтĕм.

— Лисук кинемей килте çук-им? — аптăраса ӳкрĕ директор.

Эп ăна магазин заведующийĕн картишĕнче мĕн пулса иртни çинчен каласа кăтартрăм.

— Пытармастăп, унашкалли пулкалать Лидия Гурьевнăн, ― тĕлĕнмерĕ те совхоз директорĕ. ― Хӳхĕм пальто килет-и унта е костюм — нихçан та сентре çине кăлармасть. Хак хăпартса сутать теççĕ тата. Леш эрнере магазина ют çĕршыв аттисем илсе килчĕç. Пĕрне те кăтартмарĕ, йăлтах хыçалти алăкпа валеçрĕ. Ĕçрен кăлармалла та — райпо председателĕ хӳтĕлет. Кулагин та ăна майлă. Ял Совет сессийĕнче Кулагин ак епле çатлаттарса хучĕ: «Суту-илӳ йĕркине пăснă фактсем çук. Айăплама пултараймастпăр. Тытман вăрă — вăрă мар». Халăх контроль членĕсене тĕрĕслеттересшĕн-ха тепре. Кулагинпа ĕç тухмасть... Ну, юрĕ. Ыран калаçăпăр. Канма та вăхăт.

Кантуртан пĕрле тухрăмăр. Директор мана Лисук кинемей патне ăсатса ячĕ.

Инçетре мар, совхоз кантурĕпе тĕлме-тĕлех, пурăнать Лисук кинемей. Ура сассине илтрĕ-тĕр — пӳртре çутă çутăлчĕ. Кил хуçи те çенĕке кăштăртатса тухрĕ.

— Халĕ те çывăрмастăр-и, Лисук кинемей? — ыйтрĕ совхоз директорĕ, пӳлĕме кĕрсен.

— Хăна килет терĕç те... кĕтсе ларатăп.

— Вăл çитрĕ ак, ― ман еннелле пуçне сĕлтрĕ директор. ― Юрий Иванович, прокуратура следователĕ. Самаях пурăнасшăн кунта. Хирĕçлеместĕн-и?

— Пӳрт аслă. Такам валли те вырăн пур, ― иксĕмĕре те иртме чĕнчĕ кинемей. ― Иван Иванович, комбикорм пĕтрĕ. Складра çук-ши?

— Комбикорм çук. Ыранах ырашпа сĕлĕ килсе паратпăр.

— Вăл та юрать. Юман йĕкелĕ пур-ха. Ырашпа пĕçерсе-хутăштарса паратăп та... Вĕлтрен, кăшкарути пуçтаратăп... Унашкал апата юратаççĕ сыснасем. Ним хăварми çисе яраççĕ.

Калаçуран акă мĕн пĕлтĕм: çулленех Лисук кинемей совхоза икĕ сысна самăртса парать. Ĕçшĕн тӳленĕ укçана мир фондне хывать.

Совхоз директорĕ кайсан, кил хуçи ман валли вырăн хатĕрлерĕ те хыçалти пӳлĕме тухрĕ. Эпĕ çывăрма выртрăм.

 

4

Радиоприемник çатăртаткаласа илчĕ те калаçма пуçларĕ:

— Ырă кун пултăр, ял ĕçченĕсем!..

Тӳрех палларăм: совхоз директорĕн сасси. Наряд парать. Ĕç пайтах иккен хуçалăхра: ыраш пиçсе çитнĕ ― ăна вырмалла, пăрçа çулмалла, утă капана хывмалла, сенаж хатĕрлемелле... Кам ăçта ĕçлемеллине, хăш машина ăçта пулмаллине, патшалăха миçе тонна ыраш ăсатмаллине — йăлтах пĕлтерчĕ директор. Ăнланмалла, чăн-чăн хуçа пек калаçрĕ.

Радио шăпланчĕ.

Вырăн çинчен тăрса, кил хушшине тухрăм.

Çанталăк уяр. Тӳпе янкăр тăрă. Ватă йăмра тураттисем хушшипе хĕвел пайăркисем ӳкнĕ. Лисук кинемей пуртă тытнă та вутă çурать. Кач та кач тутарать. Пĕрре аялалла пĕшкĕнет, тепре тӳрленсе тăрать. Çук, вут сыпписем пурпĕрех çурăласшăн мар. Эпĕ кинемей патне пытăм.

— Пар-ха пурттуна. Хул-çурăма хускатам кăштах, ― терĕм те ун аллинчи пуртта ярса тытрăм.

— Канлĕн çывăраймарăн эппин. Пилĕк сехетпех вăрантăн. Радио тăратрĕ пуль. Сӳнтерме маннă çĕркаç, ― тарланă çамкине саппун вĕçĕпе шăлса илчĕ Лисук кинемей. ― Ку вутта совхоз кӳрсе пачĕ. Виçĕмкун пăрçа çапрăмăр. Вăрах утсан, ура сыпписем ыратаççĕ те, кăнтăрлахи апат вăхăтĕнче киле килмерĕм, йĕтем çинчех кантăм. Вĕри апата йĕтем çинех илсе пычĕç тата. Каçхине килтĕм те шалт тĕлĕнтĕм: пĕр машина вутта вакланă хунă. Макар тракторист тăрăшнă тет. Ывăлăмпа питĕ туслăччĕ хăй.

Тар тухичченех ĕçлерĕм, вут сыпписене шарт та шарт тутартăм. Пуленкесене кинемей сарай умне купаларĕ.

Эпĕ çăвăннă вăхăтра Лисук кинемей ирхи апат хатĕрлерĕ: сĕтел çине купăста яшки пырса лартрĕ, шăрттан касса хучĕ, чей вĕретрĕ.

Ватăлнă пулсан та, кил-çурта тирпейлĕ тытать вăл. Чӳрече кантăкĕсене тап-таса çуса тасатнă — тĕкĕр пек йăлтăртатаççĕ. Урай хăмисене халь тин савапа саваланă тейĕн — шап-шурă. Кĕнеке шкапĕ çийĕнче те, шифоньер хыçĕнче те — ниçта та тусан çук.

Стена çинчи сехет çиччĕ çапрĕ. Кĕçех ман ял Советĕнче пулмалла, уголовнăй розыск начальникĕпе курнăçмалла.

— Атя апатланар, ― терĕ вара Лисук кинемей, мана хыçалти пӳлĕме чĕнсе. ― Совхоз столовăйĕ вуникĕ сехетре тин уçăлать.

Хыçалти пӳлĕмре те хăтлă. Сехетпе юнашар икĕ портрет çакăнса тăрать. Пĕри — хĕрĕхелле çывхарнă капитан, тепри — вунтăххăр-çирĕмсенчи аслă сержант. Иккĕшĕ те тулли сăн-питлĕ, сарлака çамкаллă.

Эпĕ сăнӳкерчĕксемпе интересленнине Лисук кинемей те асăрхарĕ.

— Вĕсем мăшăрăмпа ывăлăм. Вăрçă вăхăтĕнче, госпитальтен тухсан, упăшка икĕ уйăх килте пурăнчĕ. Çавăн чух йывăрлантăм. Ывăлăма та кураймарĕ, апăрша. Ялтан тухса кайсан, тепĕр ултă уйăхран, çапăçу хирĕнче пуçне хунă. Пĕртен-пĕр шанчăкăм та ывăлăмччĕ. Сирĕн пекех тĕреклĕ ӳсрĕ, ĕçе юрататчĕ. Çара кайрĕ те — таврăнаймарĕ. Чикĕри вăрă-хураха тытнă чух вилнĕ. Тепĕр икĕ уйăхран çак медале ярса пачĕç, ― «Хастарлăхшăн» медаль кăларса кăтартрĕ Лисук кинемей, унтан сĕтел çине пĕр кăкшăм сăра кăларса лартрĕ.

— Хăнасем пур-и-мĕн? — ыйтрăм эпĕ.

— Эсир вара хăна мар-им? Вут çурса патăр тата. Уйкасра йăли çапла: ĕçлесе паракана сăйламалла.

— Ĕçместĕп, Лисук кинемей. Уйран пулсан, уйран кăларса пар.

Часах вăл уйран ăсса кĕчĕ, хуппине шуратса пĕçернĕ çĕрулми лартрĕ.

Эх, еплерех кăмăлласа çирĕм вара уйранпа çĕрулмине! Шăрттанран та паха апат ку маншăн.

Кил хуçине тав турăм та ял Советне тухса утрăм.

Уголовнăй розыск начальникĕ çитме те ĕлкĕрнĕ-мĕн, ― пĕчченех хаçат вуласа ларать. Мана курсан, тӳрленсе тăрсах сывлăх сунчĕ.

— Телейлĕ эпĕ. Шутсăр телейлĕ. Ывăлăм пит маттур çуралнă. Арăм та йăл-йăл кăна кулкалать. Пĕр сăмахпа, савăнăç!

Ял Советне милици лейтенанчĕ йăраланса çитрĕ. Кĕпи-тумтирĕ лӳчĕркенчĕк хăйĕн. Питçăмартисем кĕрхи палан пек хĕрлĕ. Эпĕ тимлесе пăхнине сиссе, уçă кантăк умнерех пырса вырнаçрĕ вăл.

— Паллашăр: прокуратура следователĕ, Назаров Юрий Иванович, ― пуçне сĕлтрĕ милици капитанĕ ман еннелле.

— Кулагин, ― терĕ лейтенант. ― Уйкасра пурте йĕркеллĕ: шăкăл-шăкăл пурăнаççĕ, çанă тавăрса ĕçлеççĕ.

— Йĕркеллех мар çав, ирсĕр ĕçсем тăваççĕ, ― килĕшмерĕ унпа капитан.

— Ухватов-и? Емĕрте пĕрре пулакан япала ку. Ăна та ирĕкре нумай çӳреттермерĕмĕр, тепĕр куннех ярса тытрăмăр, вăл айăплине ĕнентерсе-çирĕплетсе патăмăр. Ĕçсем витерӳллĕ пулса тухрĕç.

— Ухватов кăна мар-ха, ытти япăх хыпарсем те пур, ― калаçăва хутшăнтăм эпĕ. Ĕнерхи канашлура уйкассем епле ӳпкелешнине йĕркипе каласа патăм. Кулагин мана пӳлмерĕ, тимлĕн тăнласа ларчĕ, унтан, ура çине тăрса, хăлха таран хĕремесленсе, канашлура калаçнă çынсене хăртма тытăнчĕ:

— Пустуй лăпăртатаççĕ вĕсем. Пустуй шуйханаççĕ. Кушак çухалсан та, ман пата пыраççĕ, упăшки ыталама пăрахсан та, мана ыйхăран вăратаççĕ. Хăйсем сапаланчăк вĕсем. Хăйсем йăкăртаççĕ. Столовăя çаратрĕç ак. Шăршă-маршă ан пултăр тесе, урайне махорка сапса хăварнă. Аякран килнĕ вăрă пулсан, ăна-кăна тиркемест — йăлт çапса-çĕмĕрсе пĕтерет. Кунта вара кантăкне те асăрханса, резина перчетке тăхăнса кăларнă, тăпрас çине майлаштарса тăратнă. Ют çын пулсан, кантăка аяккалла вăркăнтарать, махорка та сапса чăрманмасть. Уйкас столовăйĕнче ĕçлекенсем чее вĕсем: милици уйрăмĕнче йĕрлекен йытă пуррине пĕлеççĕ. Хăйсем, йăлтах хăйсем айăплă!

— Апла-тăк, ма уголовнăй ĕç пуçармарăн? Ма пире пĕлтермерĕн? — пӳлчĕ ăна милици капитанĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн