Электронлă вулавăш

Тем вăхăт асапланнă — ас тумастăп. «Уа-а-а!» — тесе янраттарса янă пепкемшĕн эпи-карчăкĕ те хамах пултăм. Ывăл иккен, ашшĕ пекех сарă çӳçлĕ, апла Çеркей ятлă пулмалла ĕнтĕ ун. Пĕр самант çапла тин çуралнă ачама кăкăр çумне чăмăртаса тăмран йăваласа тунăн палăкланса лартăм. Çĕнĕ кайăк, ку тĕнчене килсе ĕшеннĕскер, çирĕп пиеленĕ кипке ăшĕнче часах мăшлатса çывăрса кайрĕ. Унччен пулчĕ-и — шухăш: кĕç-вĕç фермăран анне килсе çитмелле! Эпĕ çак çуйланчăк шухăшпа шарт! сикрĕм те хам мĕн тунине те йĕркеллĕн ăнланмасăр тĕлĕрекен ачама çӳпçе ăшне вырттартăм. Çӳпçе тĕпĕнче çылăха пытарас пек! Эй, Турă! Мĕнле тӳсрĕн-ши Эс çакна?! Епле тӳрех лутăркаса тăкмарăн мана çакăн хыççăн?!. Пуçăма сĕрепсĕр шухăш хура çĕленле шăвăнса кĕчĕ: «Анкартисен хыçĕпе тухас та пĕр-пĕр çĕре кайса лартас çак çӳпçене. Тен, ырă чун тĕлне пулĕ, çылăхсăрскере Турă пĕтме памĕ, тен...» Кĕрен питлĕ, тутине чăпăрт! пуçтарса тытнă çывăракан пепкем çине тепре куç ывăтса илтĕм. Çӳпçери япаласем ан кăвакарччăр тесе темиçе çĕртен пӳрне кĕмелĕх шăтăк шăтарнă хупăлчапа витмех тăнăччĕ — чи кирлине аса илтĕм: çийĕмри кĕмĕл хĕресĕме ал-хапăл хывса ывăлăма çакса ятăм — Турă упратăрах тĕпренчĕкĕме. Унтан хаçатран васкавар чĕрсе илнĕ татăк çине кăранташпа «Çеркей» тесе кукăртрăм та хутне çӳпçене хурса хупăлчапа витрĕм...

Пирĕн анкарти хыçĕнченех çул иртсе каять, çавăнтах тарăн мар тип вар пур. Çав çырма хĕрринче ӳсекен хăва тĕммисем хушшине лартса хăвартăм çӳпçене. Каялла утнă май тăр-тăр! чĕтретĕп хам, çип татмалăх вăй юлман, çара ура тăрăх темĕн ăшă япала юхать — юн пулас. Çапла аран-аран çитсе ӳкрĕм киле. Пăлтăрти вырăн çине тӳннине кăна лайăх ас тăватăп. Тем вăхăт иртнĕ — эпĕ вăраннă чух таврара каç сĕмĕ тăратчĕ. Килтисем те пӳртре, те уйра — нимĕн те пĕлместĕп. Кĕлеткеме кăштах вăй кĕнĕ пек. Йĕри-тавралла пăхкаларăм та, вырăн çумĕнче ларакан пукан çинче темĕн пуррине асăрхарăм. Куркапа ăшă сĕт-мĕн. Анне эпĕ вăранмасăр çывăрнине кура килсе лартнă ĕнтĕ. Аллăма курка енне тăснăччĕ кăна — шарт! çупса ячĕ тейĕн такам. Ах, ăшă сĕт-и-ха сана?! Хăвăн ачуна выçă вилтĕр тесе таçти мура кайса ятăн пулать те, ăшă сĕтшĕн каçăхса ларатăн-и халь? «Анне!.. Çиес килет!..» — тесе пыр тĕпĕпе каçăхса макăрсан та никам та илтмест-çке çӳпçе ăшĕнчи мĕскĕне! Çак самантра аннен пăшăрханчăк сассине илтетĕп:

— Ай-ай, Лисук, мĕн пулчĕ-ха ĕнтĕ капла тăрук? Пуçу вут пекчĕ паçăр, хăв та начарлансах кайнă саççим. Ирĕн-каçăн пăрушкасемпе аппаланан та, килте те курма çук вĕт сана. Чирлесех кайрăнам ĕнтĕ, хĕрĕм?

Сĕмлĕхре питçăмартийĕм шĕл-кăваррăн ялкăшнине курмасть çав аннем. Мана çăвар уçма та намăс пирки аран-аран хевте çитерсе сăмах хушатăп:

— Халь самай пек-ха, анне, ан пăшăрхан ытлах...

Аннен ĕçпе хытнă алли çамкана перĕнет:

— Э, чăн та, пуçу аплах вĕри мар пек тата. Сĕтне ĕç-ха сивĕнсе кайиччен. Эсĕ чирлĕ тенине илтсен ферма хĕрĕсем каçхи сăвăмран парса ячĕç.

Пыра чăмакка капланать. Ӳлесе, ахăрттарса макăрас килнине аран-аран тытса чаратăп. Аннене шелленипе, аннерен намăсланнипе хама алра тытма тăрăшатăп. Ăшă сĕт мар, пăрăç янă эрĕм шĕвекĕ лăнкăртаттарса çăтнăн туйăнать — пĕтĕм ăш-чик çунса тухать. Мĕн туса хутăм-ха?! Çылăхлă пуçăма ăçта кайса чикес?!.

Çĕрĕпе чăлăм куç хупаймарăм. Хăлхамра пĕр вăйланса, пĕр тамалса тăтăшах ача макăрнă сасă илтĕннипе халтан кайсах çитсен вăшăл-вашăл сиксе тăтăм. Пăлтăрăн пĕчĕк чӳречинчен ирхи шурăмпуç çути сăрхăнса кĕрет-мĕн. Пуçăма пĕртен-пĕр шухăш пăралать: «Çитет! Кайса илетĕп! Мĕн пуласси пултăр — хам çуратнăскере ӳстерме мехел тупатăпах!»

Утнă çĕрте утса, чупнă çĕрте чупса ĕнерхи хăва тĕмисем патне вĕçтертĕм. «Сывă пултăрччĕ кăна... Тĕрĕс-тĕкел пултăрччĕ çеç...» — ăшра кĕл туса пыратăп çул тăршшĕпе. Ача сасси илтĕнмест-и тесе шав итлетĕп хам. Çитрĕм. Пăхатăп — нимĕн те çук! Нимĕн те, никам та çук! Йĕри-таврари тĕмсене йăлт ухтарса çаврăнтăм. Çакăнтах пулмалла-çке! Акă, çак тĕм хушшине лартнăччĕ, курăк лапчăннă вырăнĕ пур, хурăн хуппинчен янтăланă тетте пек çӳпçе вара — çук! Çĕр çăтман-тăр ĕнтĕ ăна? Ăçта-а?! Ăçта кайса кĕме пултарнă çӳпçе ăшĕнчи пепкем?!.

Ĕмĕр тăршшĕпех çак çылăха чĕремре йăтса çӳретĕп. Турăпа иксĕмĕр кăна пĕлетпĕр кун çинчен. Каярах вăрçăран урасăр таврăннă Сахрунпа пĕрлешрĕмĕр, анчах Турă тек ача памарĕ мана. Пĕлетĕп, тивĕçĕм çук çакăншăн ӳпкелешме, пĕтĕмпех хам айăплă. Çӳпçе тĕпне пытарма хăтланнă çылăхăмшăн чунтан ӳкĕнсе каçару ыйтатăп халĕ.»

Каламаллине каласа пĕтерчĕ те Лисук кинемей чиркӳ çыннине куçран тинкерчĕ. Сар сухаллă пачăшкăн кăвакрах-çырă куçĕнче куççуль йăлтăртатать-мĕн. «Çеркейĕн те куçĕ çакăн тĕслĕччĕ, — темшĕн хăйне улталанă савнине тăрук аса илчĕ Лисук кинемей. — Вилнĕ тенине илтсеттĕм. Ыр вырăнта пултăрах.»

Пачăшкă сасартăк чĕтренсе илнĕ пек пулчĕ. Кинемей ӳкĕнĕвне тимлĕ итленĕскер, кăрт! туртăнчĕ, вара те хăй кунта мĕн сăлтавпа килсе лекнине асне илчĕ, те тата урăххи — хĕрарăмăн пуçĕ çине темле йышши катанпир хурса кĕлĕ вулама пикенчĕ. Çурма сасăпа чылайччен тем каларĕ, ыйтрĕ вăл. «Ашшин, ывăлин, святой сывлăшин ячĕпе Елизавета Турă чурин çылăхĕсене каçар. Аминь,» — тенине кăна ăнланса юлчĕ чирлĕ çын. Унтан кинемей пысăк çутă хĕреспе Турă кĕнекине чуп турĕ. Вара темле çăмăл-çăмăл пулса кайрĕ ăна сасартăк, каллех куçĕнчен вĕри тумламсем чупса тухрĕç, анчах хальхинче çакă савăнăç палли пулчĕ. Чĕрине пусарса тăракан пăр катрамĕ тăрук ирĕлсе аннăран шăпăр-шăпăр ейӳленсе юхакан куççуле кинемей пытарма та шутламарĕ. Пĕркеленнĕ тутисем хăйĕн пĕр вĕçĕмсĕр пăшăлтатрĕç: «Мухтав Турра... Мухтав Турра... Мухтав Турра...»

* * *

Пачăшкă пӳртрен тухнă чух Хветтис пуçтах качакине сума хатĕрленетчĕ. Ăнман выльăхне хĕрарăм кӳршĕри никам та пурăнман кил-çурт пахчинчен тупса таврăнчĕ. Епле кĕрсе кайнă унта янавар — пĕр Турă çеç пĕлет. Ан чăрсăрлантăр тесе мăйракинчен пăявпа çыхса вите алăкĕнчен кăкарнă качакине пăрахсах чиркӳ çынни патне пычĕ Хветтис.

— Ĕнтĕ епле тав тумалла-ши сире?.. — пачăшкă ятне-шывне пĕлейменнипе калас сăмахне вĕçлеймесăр арçынна куçран ыйтуллăн тинкерчĕ вăл.

— ...Сергий атте пулатăп эпĕ, — хĕрарăм шухăшне тавçăрчĕ рясăллă çын. — Ман чунăмшăн кĕлĕ вулăр, çав анчах. Туррăн çулĕсене пĕлсе пĕтерме çук, Ун ирĕкĕнчен килет пирĕнпе мĕн пулса иртни.

Çапла каласа Сергий атте кăштах шухăшласа тăчĕ те аллинчи пĕчĕк чăматанне çенĕк картлашки çумне таянтарчĕ. Унтан мăйĕнчен темĕн салтса Хветтис аллине тытрĕ те çав япалана хĕрарăмăн ывăçне хучĕ — тамаша, кĕмĕл хĕрес пулчĕ-мĕн ку.

— Акă, — терĕ хайхискер, — çак хĕресе аппăра парăр. Халĕ ăна кирлĕрех вăл.

Хветтис ал тупанне кĕрсе ӳкнĕ вăчăраллă çут хĕрес çине ним ăнланмасăр куçне чакăртса тинкерчĕ: «Мĕн тума? Лисук аппăшĕн хăйĕн те пур-çке...»

— Ман пĕлтерме хевте çитмерĕ, эсир калăр: çӳпçе ăшĕнчи ача эпĕ вăл, – пачăшкă çапла каланине илтсен хĕрарăм пушшех анранă пек пулчĕ. «Мĕнле çӳпçе. Мĕнле ача...» Пĕрре ывăçри хĕрес, тепре хăйĕн çине айван ачалла пăхса тăракан Хветтис ним те тавçăрайманнине асăрханă Сергей атте ăна çурăмран аллипе йăвашшăн çупăрларĕ те хăйпе хăй пупленĕн сăмахне малалла тăсрĕ:

– Тăванăм, аппăр пĕлет мĕн пирки сăмах пынине. Тата çакна калăр ăна: аттем, мана усрава илсе пăхса çитĕнтернĕ аттем, ун чух хăйĕн ĕçĕпе инçе çула тухнă пулнă. Хайхин тăранттас урапи чалăшса каять пĕр çырма хĕррипе иртнĕ чух. Чарăнса юсама тивет. Шăп çавăнта макăракан ача сассине илтсе хайхи çӳпçене тупать. Унта вара шари! çухăрса йĕрекен тин çуралнă пепкесĕр пуçне çак кĕмĕл хĕреспе ятăма кăтартса çырнă хут татăкĕ пулнă-мĕн. Паян мана Турă хама çут тĕнче парнеленĕ хĕрарăмăн çылăхне каçарттарма сирĕн тĕле çавăрса килчĕ. Эй, Турăçăм! Чăннипех те тĕлĕнмелле Санăн ĕçӳсенчен.

Мĕ-ĕн.! Мĕн терĕ вара çак сухаллă арçын. «Хама çут тĕнче парнеленĕ хĕрарăмăн çылăхне каçарттарма» килтĕм тет-и. Кай, тупата, мĕнле ухмахла кун пулчĕ ку паян! Апла Лисук аппăшĕ тахçан ача çуратнă пулса тухать-им-ха. Эй, тĕнче!

Кĕтмен хыпарпа чĕлхесĕрех пулса ларчĕ Хветтис. Хăмăр тĕслĕ чăматанне çĕклесе хапха еннелле утăмлакан пачăшкăна тĕлĕкри пек сăнаса ăсатрĕ. Унтан пушар тухнăн хыпаланса пӳрте кĕчĕ те тĕпеле ыткăнчĕ. Вара пушшех тĕлĕнсе тăп чарăнса тăчĕ: шуса ӳксе урине хуçнăранпа та пĕр кун вырăн çинчен çĕкленсе курман мăнаккăшĕ чаршав хыçĕнчи кравать çинче юрă юрласа лара парать:

Ăçта каян, чĕкеç, каçа хирĕç

Ик куçунтан куççуль ай юхтарса.

Мăнаккăшĕн юратнă юрри ку, анчах сусăрланнăранпа та аппăшĕ кĕвĕ тавраш ĕнĕрнине илтменчĕ хĕрарăм. Лисук кинеми çывăхах пырса тăнă Хветтиса курмарĕ те тейĕн, куçне хупса юрă шăрантарчĕ. Теплерен çеç алчăраса тăракан Хветтиса асăрхарĕ те телейлĕн йăлкăшса сăмах хушрĕ:

— Хветтис, качака сăваймарăна-ха? Сĕт ĕçес килет ман, ачам, ăшă сĕт...

Юпа, 2008.