Электронлă вулавăш

Эпĕ тĕттĕмленнĕ урамсем тăрăх утатăп. Васкамасăр, хуллен. Тĕрĕссипе, ман халь ниçта хыпаланасси те çук: шутлани пурпĕрех пурнăçланман, ыранхи кун мĕн кăтартасса хам та пĕлместĕп-ха.

Хир енчен пит-куçа кăтăклакан темĕнле ачаш çил вĕрсе ячĕ. Хăйпе пĕрле вăл çĕнĕ тулă çăнăхĕнчен пĕçернĕ пĕрремĕш хăпартăва аса илтерекен сĕтеклĕ шăршă варкăштарса килчĕ. Эпĕ ăна çăткăнлансах çине-çине çăтрăм...

Шухăша путнăскер, хваттер умне çитсе тăнине те сисмен. Тĕрĕсрех, ун патне çитсе пыратăп. Сасартăк ман хăлхана, таçтан, ара, хыттăнах калаçнă сасă килсе кĕрет. Ăçтан-тăр, шалтан илтĕнет. Ирĕксĕрех чарăнса тăратăп. Чарăнатăп та... председатель пӳртĕнче тавлашу кĕрлет!

— Вăрă!.. Вăрă!.. — янратать хĕрарăм çине-çине. Унăн чĕрене касакан сăмахĕсем уçă чӳре-черен пĕр чăрмавсăр вăркăнса тухаççĕ те урамра ним вăтанми-çӳçенми, ним именми-туртăнми саланса çех тăраççĕ. — Вăрă!..

— Мĕншĕн вăрăпа хăртатăн-ха эсĕ мана, хĕрĕм, пĕр вĕçĕмсĕр, камăнне вăрланă вара эпĕ?

Ку — Константин Осипович сасси. Эпĕ ăна çийĕнчех уйăрса илтĕм.

— Мĕншĕн тесен эсĕ вăрă! — каллех пат! татать лешĕ. — Пĕлетĕн-и, вăрă?! Çавăнпа хăртатăп. Çынсенне, халăхăнне вăрлатăн... — Хĕрарăм тата темĕн калать, хыттăнах калать, анчах сăмахĕсем, çулçăсем чăштăртатнипе, лайăххăн илтĕнмеççĕ, пăтрашăнса каяççĕ.

— Çук, хĕрĕм, — хирĕçлет пăртакран Константин Осипович, — эпĕ ăна вăрласа мар, ĕçлесе лартнă. Хам вăйпа...

— Асту, ĕçленипе çеç ан пултăр, — килĕшмест «хĕрĕмĕ». — Ытти çĕртисене лайăхах астумастăп та, анчах колхоз председателĕнче эсĕ пурĕ те иккех çул-ха. Апла пулсан, çак кĕске хушăра пĕр-пĕччен çавăн пысăкăш япала валлилĕх ниепле те ĕçлесе илме пултарайман. Пултараймастăн та. Анне ун чухне те, хальхи пекех, чирлĕччĕ. Эпĕ каллех ĕçлемен, шкулта вĕреннĕ. Санăн вара, пăх та кур, икĕ çултах пĕр хутаç укçа пулса тăнă. Пĕлĕтрен антарса пачĕç-и ăна е çăлран ăсса кĕтĕн-и?

— Хамăн пулнă, çынсем пулăшнă.

— Иван Васильевич йышшисем-и?

— Вăл та кивçенле панă, ыттисем те.

— Ан суй, Иван Васильевич сана пĕр пус та паман. Пама пултарайман та. Шалу çинче пурнаканскер, сасартăк ăçтан илсе парĕ-ха вăл çавăн чухлĕ укçа? Пĕлмеççĕ тесе ан шутла, пĕлетпĕр, сана вăл укçапа мар, суя документсемпе пулăшнă...

Эпĕ вырăнта хытнă та йăлтах аптăранă: кĕрес — вăрçăшнă çĕре кĕме аван мар, ăçта та пулин каяс — ниçта кая пĕлместĕп. Шалта çав-çавах тавлашу янăрать; вăл чарăнма мар, чакмасть те, хĕрнĕçем хĕрсех пырать.

— ...Чим-ха, хĕрĕм, мĕншĕн çак териех çие тăратăн эсĕ? Эпĕ ăна хамăршăн тунă-çке-ха...

— Хамăршăн пулин. Ултавпа мар, тĕрĕслĕхпĕ пулмалла пулнă вăл! Çинчен, санăн, руководителĕн, хушăн мар, колхозшăн ытларах йĕмелле. Ферма витисем юрăхсăра тухнă ав, ыттисем... Вĕсем пирки эсĕ пачах шутламастăн та пулмалла-ха.

— Ĕне вити мĕскер, шутламаннипе пулнă-и вара вăл?

— Вăл пулман-ха, пулать çеç. Унта та питĕ хĕнпе. Сан айăпупа мар-и çак куна çити тăсрăмăр ăна. Материалсем вăхăтра тупса парса тăнă пулсан, çав вите, шантарса калатăп, халиччен хатĕр пулатчĕ. Куншăн пире те, строительсене, сире те, пуçлăхсене, ял халăхĕ чĕререн тав тунă пулĕччĕ. Колхоз пурлăхне вăрласа салатассишĕн мар, унăн мулне ӳстерессишăн тăрăшмалла! Пĕл, Иван Васильевичсене кучченеçсемпе йăпăлтатса пурăннипе çеç малалла каяймăн. Çук, каяймастăн! Халăх чăтать-чăтать те, кайран, çилли тăвăлса çитсен, кăларса та çапать, тивĕçлипе ответ та тыттарать.

— Пыр та калаç ĕнтĕ эсĕ унпа. Мĕнпур айăпа пĕтĕмпех ман çине тиерĕ, мĕн пуриншĕн эпĕ çех айăплă пулса юлтăм...

Çак сăмахсем тĕлĕнче алăк хыттăн шартлатса хупăнчĕ, вара текех нимĕнле сасă та илтĕнмерĕ. Эпĕ тин ассăн сывласа ятăм.

Тавлашу лăпланчĕ пулин те, çийĕнчех кĕме иментĕм-ха, пĕр хушă вырăнтах хытса тăтăм.

Алла тыткăç енне тăснăччĕ ĕнтĕ — калинкке уçăлса кайрĕ. Уçăлчĕ те... ман ума таçта васкакан хĕр вăркăнса тухса тăчĕ: Зина, строительсен бригадирĕ Зина!.. Акă кам хĕрĕ пулнă иккен вăл...

— Эсир-иç ку?! — хăйĕнчен хăй ыйтнăн, тĕлĕнсе пăхать Зина. — Эпир сире йăлтах çухатн, эсир, ав, кунта-мĕн... Ма кĕместĕр?

Те ĕç тумне хывса çĕннине тăхăннăран, те пачах урăххипе, сăлтавне хам та пĕлместĕп, мана вăл çав самантра питĕ те капăррăн курăнчĕ. Таса чун-чĕре хитрелĕхĕпе хăй вăйĕ çине шанакан çын илемлĕхĕччĕ пулас унра.

— Курса çӳререм те, çаврăнса çитейрĕм çеç-ха, — нихăçан ултавпа хăтланманскер, суйрăм хальхинче. Урăхла эпĕ ăна хирĕç калама пултарайман та.

— Курса çаврăнтăр апла? Питĕ лайăх. Халĕ атьăр, апатланăпăр. Унтан, кăмăлăр пулсан, клуба кайса килĕпĕр.

— Çиме ман, Зина, пĕр чĕптĕм те çиес килмест, — чаратăп ăна. — Эпир аçăрпа нумай пулмасть кăна апатланнăччĕ-ха. Клуба вара хаваслансах пыратăп.

— Ун пек мар ĕнтĕ... Е эсир вăтанатăр-и? — ĕненмесăр пăхса илет. — Клуба ĕлкĕретпĕр-ха.

— Ним чухлĕ те вăтанмастап,—хулĕнчен тытсах çавăтатăп хĕре. — Кайрăмăр.

Манăн хăвăртрах ку çурт патĕнчен пăрăнса каяс, ăнсăртран илтнĕ çав усал калаçăва часрах манас килет.

— Тĕрĕсне калатăн пулсан, хистеместĕп, — килĕшет Зина. — Апата ăна, тепĕр тесен, таврăнсан та çиме пулать-ха. Çапла вĕт?

— Паллах!..

 

Клубра эпир ик-виç сехет те ирттертĕмĕр пулмалла. Çамрăксем унта тĕрлĕрен вăйăсем вылярĕç, карталанса тăра-тăра юрларĕç, алă çупа-çупа ташларĕç. Ыттисенчен Зина та юлмарĕ. Пурин пекех шӳтлешрĕ те вăл, кулчĕ те, купăс умне тухса, пĕр хут кăна мар ташă та çаптара-çаптара илчĕ. Çук-мĕн, килĕнче пулса иртнĕ ырă мар калаçу ун кăмăлне пăсман-мĕн, ним чухлĕ те пăсман. Çакăншăн эпĕ чĕререн савăнтăм.

Киле кайма тухнă çĕре Алтăр çăлтăр, такам пушатса ӳпĕнтернĕ евĕр, тепĕр май çаврăнса выртнăччĕ ĕнтĕ, пĕр çаврăм çывăрса илме ĕлкĕрнĕ автансем, вырнаçса çеç çитейнĕ шăплăха çĕнĕрен хускатса, шар та шар авăтаççĕ.

— Ну, мĕнле, килĕшет-и сире пирĕн ял? — те чăнласах ман шухăша пĕлес тесе, те ахаль çеç ыйтать Зина. Эпир унпа тĕттĕм урам тăрăх пыратпăр. Утатпăр васкамасăр, калаçа-калаçа.

Эпĕ хирĕçлеместĕп:

— Килĕшет, аван ял.

— Мана та килĕшет, — çийĕнчех пĕлтерет Зина. — Эпĕ унсăр, çак хамăр Хиркассăр, урăх ниçта та пурăнаяс çук-тăр. Çуках. Экзаменсем пама кайсан та вара питĕ тунсăхлатăп, таврăнмассăн сунатăп. Халлĕхе ăна тем тĕрлĕ чаплă теейместĕн-ха. Анчах эпĕ унран çитес çулсенчех илемлĕ ял пуласса шанатăп. Илемлĕ те вăйлă. Ку пулатех, пулать. Эпир ăна тăватпăрах, унсăрăн лăпланмастпăр. Куртăр-и, мĕн чухлĕ яш-кĕрĕмччĕ клубра? Пĕлтĕр çеç ялта çукчĕ-ха, ăçта килнĕ унта саланнăччĕ. Кăçал, ав, пурте кунта, пурте колхозра.

— Ку чухне çамрăксем хуланалла ытларах туртăнма пăхаççĕ те, мĕнле çавăрса килме, пухма пултарнă вара эсир вĕсене каялла? — ыйтатăп хĕр сăмахĕсемпе сасартăкак кăсăкланса кайнăскер.

— Э-э, эсир пирĕн вăрттăнлăха пĕлесшĕн-и-ха? — юнать Зина. — Каламастăп. Вăрăм ун историйĕ.

— Çапах та...

— Çапах та, — тет кăшт шутласа тăнă хыççан çиреппĕн, — ялтан каясси вăл пĕтĕмпе те мода çех. Мода, урăх ним те мар. Çавă хулара пурăнать те, манăн та унран юлас мар, тени кăна. Тĕрĕссипе калас-тăк, ялта та халĕ хулари пекех лайăх ĕçлесе илме пулать. Кану вăхăтне те кăмăла килмелле йĕркелеме май пур. Эпир çапла турăмăр та. Ĕçшĕн пирĕн пĕлтĕртенпех ĕнтĕ çирĕп йĕркепе тӳлеççĕ. Хăвна тивĕçекеннине палăртнă вăхăтра нимĕнле сăмах-юмахсăрах каятăн та илетĕн. Культурăллă мероприятисем те тăтăшах пулса пыраççĕ. Ку тĕлĕшпе маларах пирĕн те начарччĕ. Клуб яланах хупăччĕ. «Культура» сăмах мĕне пĕлтернине ăнланман эрех пички ĕçлем пекки таватчĕ унта. Эпир вара, комсомолецсем, пĕррехинче пухăнтăмăр та çак ыйтăва ятарласа сӳтсе яврăмăр. Ĕçкĕпе супнă заведующие ĕçрен кăларма ыйтрăмăр, ун вырăнне пултаруллă çамрăка уйăрса лартрăмăр. Çавăнтанпа пирĕн концерт-спектакльсĕр пĕр эрне те иртмест. Кинопа ташă-юрă пирки каламастăп та, вĕсем каçсеренех...

Пĕр хушă эпир чĕнмесĕр пыратпăр.

— Эсир паян колхоз садĕнче пулнă-и? — сасартăк, утма чарăнсах, ыйту лартать Зина. Пуçне вăл ман енне çавăрнă та пăртак тайнă, çавна май хумлă-хумлă сарă çӳç пайăркисем сапаланса хулпуççийĕ çине ӳкнĕ, куçĕсем, тĕрĕсленĕн, хĕсĕнсе пăхаççĕ.

— Пулнă-çке...

— Мĕн курнă унта?

— Сад курнă.

— Çакă çеç-и?

— Çакă çеç.

— Сахал. Ытларах курмалла пулнă.

— Капла та аванах пăхрăм та, урăх нимех те асăрхаймарăм.

Зина мана хирĕç нимĕн те тавăрса каламасть. Хăй темĕн пирки пикенсех шутлать. Темĕнле пысăк япала пирки пулас. Çакă унăн тĕксĕмленнĕ сăнĕнченех паллă.

— Çын шухăшне вулама пĕлсен тем пекехчĕ те, анчах унашкал ăсталăх паман çав мана, — калаçăва лайăххăн пуçарас тесе, шӳтленçи тăватăп эпĕ.

Зина каллех чĕнмест. Малтанах вăл хăй пăлханăвне палăртасшăн мар тăрăшрĕ, халĕ пытармасть.

Пуçне пĕкнĕскер, шутлать-шутлать те туртăнса тӳрленет, аллине сулать:

— Юрĕ, пуçланă пулсан, каласа пĕтересех. Аван та аван, терĕм эпĕ. Аванни халĕ пирĕн чăнласах та сахал мар ĕнтĕ. Анчах начарри те самай-ха. Начарри, киревсĕрри. Çавна вĕт, пĕлетер-и, йăлтах аслисем тăваççĕ. Аслисем, ертсе пыракансем. Çакă кӳрентерет те, питĕ хытă кӳрентерет. Çавăнпа эпĕ вĕсем çинчен прокурора пĕлтермелле мар-ши тетĕп. Чи малтанах атте çинчен. Унăн сăтăрла ĕçĕ çинчен, — тӳрлетет çийĕнчех. — Унашкал ашкăнăва эпĕ урăхла кала та пĕлместĕп. Пирĕн атте ĕçĕ вăл чăннипех те сăтăрла, ял халăхне хирĕçле ĕç. Вăрă ĕçĕ. Колхоз пурлăхне вăрлаççĕ вĕсем. Пур ун хăй пеккисем, çавсемпе. Эсир мĕнле шутлатăр? Пĕлтерес-и?

— Эпĕ те сирĕнешкелех шутлатăп-ха та, анчах вăл хăçан тата мĕн вăрлани паллă мар мана.

— Эпĕ пĕлетĕп, эпĕ пĕтĕмпех пĕлетĕп. Маншăн пурте паллă. Калăпăр, пĕри теприсен шучĕпе хăйне валли çурт лартать. Ку вăрă ĕçĕ мар-и? Е ял халăхĕнчен вăрттăн ют çынсене, пачах ютсене, япаласем пара-пара ярать. Ку вăрлани мар-и?

— Тĕрĕс, пурте тĕрĕс.

— Пирĕн кил-çурт мĕнлине эсĕр куртăр ĕнтĕ. Чăннипех те чаплă вăл. Ялта пĕр çӳрт. Колхоз правленийĕ те ун чухлĕ çук. Клуб вара пушшех танлашаймасть унпа. Пирĕн атте йышши йĕксĕк пуçлăхсем ун енне çаврăнса та пăхмаççĕ. Ĕлкĕрĕпĕр-ха, теççĕ те алă çех сулаççĕ, сан сăмахна хăлхана та чикмеççĕ. Клуб тăвиччен вĕсем хăйсĕм валли керменсем хăпарта-хăпарта лартаççĕ. Пирĕн кил-çурт та, пĕлессĕр килет-тĕк, çав меслетпех пулнă. Ну, калăр-ха, преступлени мар-и ĕнтĕ çакă?

— Киле-çурта тĕсетни юрĕ-ха вăл та, анчах клубсене çĕнетесси çинчен те манса каяс пулмасть...

— Çук, ун пек крепость кирлĕ мар мана! Кирлĕ мар! Ыттисем санран начар-и-мĕн, вĕсем сан пекех лайăххине юратмаççĕ? Кашнийĕнех тулăх пурнăçпа савăнса пурăнас килет. Апла пулсан, эсĕ те çынран уйрăлса ан тăр, тан пул. Ку кăна та мар, малтан халăхшăн, унăн пурнăç шайне çĕклессишĕн тăрăш, вара тин хăвшăн. Клуб çинчен асăнтăмăр. Ăна, хăвăрах куртăр, çĕнĕрен тумалла. Унсăрăн вăл, çĕрнĕскер, персе анма та пултарать. Ферма витисем те çавах. Акă мĕнрен пуçламалла. Уйрăм çынсене, лайăх ĕçлекенсене, паллах, колхоз вăйĕпе çуртсем ларта-ларта парсан та пăсмасть. Ун пек май пур ĕнтĕ халь пирĕн. Ан тив, çĕнĕ те капăр çуртсенче савăнса-кулса пурăнччăр! Çапла вĕт?

— Çапла...

— Эпĕ сиртен садра мĕн курни çинчен ыйтрăм. Ахальтен ыйтмарăм эпĕ ăна, — кăшт тăхтанă хыççăн, каллех пуçларĕ Зина. — Сире вĕсем унта, аттепе Иван Васильевич, яка пăр çине тăратса хăварнă. Сире те, пире те. Пире — ял çыннисене. Садра вĕсем хăяр вăрланă. Пĕлмĕç, курмĕç, терĕç пулас. Курнă! Халăхран нимĕн те пытараймăн, ăна улталаймăн! Пит лăйăх курнă, пит лайăх пĕлеççĕ.

— Мĕнле хăяр, хăш вăхăтра? — тĕлĕнсех кайрăм эпĕ. — Пĕрлех çӳрерĕмĕр-çке...

— Çӳреме эсир пĕрлех çӳренĕ. Ăна вĕсем кайран, сиртен уйрăлсан вăрланă. Пĕр михĕ тултарнă та машина ăшне персе чикнĕ. Лешĕ вара, Иван Васильчи, ларнă та вĕçтере панă.

— Кунашкал япалана асăрхаман çав эпĕ...

— Вĕсем кăтартса тумаççĕ. Çапах та çынсем пурепĕрех кураççĕ. Çав Иван Васильевича сурăх тушкисем тыттара-тыттара янисене те пĕлеççĕ... Çаплалла-ха пирĕн пурнăçсем. Çавăнпа шухăшлатăн та. Вахăт-вăхăт шеллесе те каятăн, мĕншĕн тесен ху аçу, вăхăт-вăхăт вара... Çук, калаçнипе çех ĕç тухса пĕтеймест пулĕ, чăннипех тытăнмалла пулас. Çитет, капла та нумай алхасрĕç. Унашкал киревсĕрлĕхсене текех чăтма пултараймастăп!..

 

Çулçӳренсеие сиктĕрмеллĕ сăпки çинче сахал мар сиктернĕ кивĕрех автобус мана, акă, çĕнĕрен хулана илсе таврăнать. Эпĕ чи кайри ларкач çине тĕршĕнерех хĕсĕннĕ те, пĕтĕм кĕлеткепе чӳрече çумне ӳпĕннĕскер, тулалла пăхатăп...

Ытти чух кăлтăр-кăлтăр хумлă уй-хире тăранайми сăнаканччĕ эпĕ. Пуринчен ытла — авăн вăхăтĕнчи уй-хире. Универсаллă вĕренӳ хатĕрĕ пекех туйăнаканччĕ вăл мана: уçса хунă сарлака йĕрлĕ тетрачĕ те (кушăхма çулса пăрахна паккуссем ĕнтĕ) пурччĕ кунта, çĕр шапи-комбайн та, топографи картти евĕр улăм тĕмескисемлĕ лаптăксем те... Малтам хыçалалла та, хыçалтан малалла та вулаканччĕ эпĕ çав пуян пĕлӳлĕхлĕ ылтăн кĕнекене.

Паян çук, паян эпĕ çакна курмастăп. Умра пурĕ те — Зина. Тулли кăкăрлă, яштака кĕлет-келлĕ, çинçешке Зина. Утать те вăл, тăрать те, ларать те, калаçать те... Сăнне курнипе çеç мар, эпĕ унăн сассине те илтетĕп: «Киревсĕрлĕхсемпе текех килĕшме пултараймастăп, прокурора пĕлтеретĕп!..»

Эпĕ ăна икĕ хут куртăм, пурĕ те иккех хут. Малтанхинче вăл, улăхри кăвак чечек темĕп те, пиçен те марччĕ, тепрехинче вара аçа-çиçĕмччĕ, чăн-чăн аçа-çиçĕм!..

Мĕн турĕ-ши ĕнтĕ ашшĕне? Прокурора чăнласах пĕлтерчĕ-ши? Еплерех пăхать-ши ку япала çине амăшĕ, хирĕç мар-ши? Хирĕçлет пулсан — начар. Ун чух хăйне йывăр килме пултарĕ. Унран та ытларах, никамсăр тăрса юлма та пултарать... Çынни ахаль, пĕлетĕп-ха, лайăх пĕлетĕп, иккĕленекен-шикленекен йышши мар, шутланине тăватех. Килĕнчисем ăна, вăтам шкул пĕтерсен, института кайма хистенĕ. Унта вăл, отличница, паллах, кĕме пултарнă. Анчах кайман. Ун вырăнне тытнă та деçятниксем хатĕрлекен курса вĕçтернĕ. Халĕ, акă, ĕçлет. Мĕнле йышши ĕçлет-ха!.. Институт çинчен те манман, вĕренет. Инженер-строитель пуласшăн. Пулатех, шанса тăратăп, пулать. Пĕрремĕш курсшăн экзаменсем панă та ĕнтĕ.

Зина, Зина... Мĕнле çын вара эсĕ çапах та, Зина? Эпĕ сана пăхрăм, пăхрăм, нумай пăхрăм. Малтанах ăнланнă пекчĕ. Халĕ нимĕн те ăнланмастăп. Йăлтах анăрарăм. Темĕнле çын, ара, эсĕ, Зина... Ăнсăртран тĕл пултăн та, ака, мана тахăв çумна çыхса лартрăн. Темĕнпе тыткăнларăн, темĕнпе пăркăчласа хутăн — пĕлместĕп.

Пăшăрханма хытă пăшăрханатăп эпĕ саншăн, Зина. Автобусран анса юлса, çĕнĕрен Хиркаса вĕçсе пырас та килет. Кунран та ытларах, уйрăлмасăр, пĕр шит уйрăлмасăр юнашар пулас килет...

Мĕнле халпа тăратăн-ши халĕ, çак самантра, улăх кăвак чечекĕ? Шухăшна улăштармарăн-ши? Ан улăштар, пĕр йĕрпе пыр. Хăв суйласа илнĕ йĕрӳпе. Çапах та, мĕнле шутлатăн, мĕнле вĕçленĕ-ши çак пирĕн истори? Тĕрĕссипе калас-тăк, ĕçсем манăн хамăн та чаплах мар-ха. Вырăна çитсен мана маршрутран пăрăнса сирĕн яла пынăшăн тип мунча лекетех, пĕлсе тăратăп, лекет. Пултăрах, тепĕр тесен, лектĕрех. Ку вăл, эсĕ пуçарнипе танлаштарсан, ним те мар, витре шыв çине чĕптĕм тăвар янă пек çеç. Тен, ун чухлĕ те çук-тăр-ха. Санăн вара кăткăсрах, чылай кăткăс. Апла пулин те, йывăрлăхран ан хăра, çиреп ут. Çурма çулта чарăнмаççĕ, пуçланă ĕçе вĕçлеççĕ. Пĕтĕм чунăмпа-чĕремпе санпа эпĕ, Зина, чун улăхĕн кăвак чечекĕ...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн