Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Мĕн вăл чăвашлăх?

Ку вăл — ачашлăх,

Уй-хир евĕр анлă

Туслăх, тăванлăх.

Пĕрле пурăнни вăл

Чăваш хĕрĕ, ывăл,

Çак пĕрлĕх пире

Тытни ĕмĕре.

Мĕн вăл чăвашлăх?

Ку вăл — малашлăх,

Чĕлхемĕр ку пирĕн

Хула çийĕн, хирĕн

Вĕçни. Хавас кулă

Çиçни ку хăюллăн

Чăваш куçĕнче

Тĕнче умĕнче.

Мĕн вăл чăвашлăх?

Ку вăл — юлташлăх.

Ку вăл — пуласлăх,

Истори ку аслă.

Çынна тус туни вăл

Чăваш хĕрĕ, ывăл.

Эпир-ши камсем?

Эпир — чăвашсем!

Мĕн авалтан, вылятса хумне мăнаçлăн,

Атăл хăватлăн юхтарать шывне.

Кунта вырнаçнă ĕлĕк пĕр патшалăх аслă,

Пăлхарсен вăл, чăвашсен вăл çĕклесе чапне.

Хушса юрламалли:

Атăлçи пăлхарсен

Вăйлă, паттăр халăх çĕр çинче.

Вăл çĕршывне сыхлама патваррăн

Тăнă кар-каррăн, тапăнсан тăшман.

Ун вăй-хăвачĕ çитнĕ пурăнма хастаррăн.

Малалла вăл, çӳлелле вăл ăнтăлнă ялан.

Çулăм сапса аçтаха килсе çапсассăн

Ирĕклĕ чăвашсен патшалăхне,

Чĕнсе тăратнă улăпсене хăватлă сасă,

Кĕрешмешкĕн, çĕнтермешкĕн вăл тăшмансене.

Ăçта эсир паян хунсем —

Европăна çĕнекенсем?

Паянхи кун эсир камсем?

Камра юхаççĕ юнăрсем?

Çапла çыраççĕ ăсчахсем —

Çак ыйтăва тĕпчекенсем:

— Хунсен хальхи тăсăмĕсем

Пулаççĕ, теççĕ, чăвашсем.

Çапла, чăваш! Эпир — хунсем!

Эпир — Аттилăн йăхĕнчен!

Хунсен юхаççĕ юнĕсем

Паян чăваш тымарĕнче.

Шăнкăрав сасси илтĕнчĕ. Ачасем классенчен тухма тытăнчĕç. Улттăмĕш класра вĕренекен Ваçук коридор тăрăх чупса кайрĕ. Хытă чупать. Ачасем хушшинче хура пуçĕ вĕлт-вĕлт çеç курăнать. Акă вăл пĕр ачана пырса перĕнчĕ, пĕчĕкрех хĕрачана кăмака çумне çапăнтарчĕ, хăйне тытса чарас тесе пынă ачасене чышса ячĕ.

Çăри-çари, шăй-шай илтĕнчĕ. Коридор вĕçĕнче Ваçука ачасем хупăрласа тытса чарчĕç.

— Мĕншĕн иртĕхетĕн? — терĕç вĕсем.

— Сире мĕн ĕç? — чăрсăрланса каларĕ Ваçук.

— Сан çинчен звенора, отрядра ыйту лартатпăр, — терĕç лешĕсем.

— Лартăр, — аллине сĕлтрĕ Ваçук, — эпĕ сирĕн йышши мар.

— Кам вара эсĕ?

— Камне эпĕ ӳссен курăр акă. Кам пулассине хам çеç пĕлетĕп.

Çав вăхăтра шкул технички Анук аппа коридора икĕ витрепе шыв йăтса кĕчĕ, ватăрахскер, бак патнелле майĕпен утса пырать. Ваçук хăйне тытса тăракан ачасене кĕтмен çĕртен тĕртсе ячĕ те коридор тăрăх каялла вăркăнчĕ. Анук çине пырса тăрăнчĕ. Анук сулăнса кайса ӳкрĕ, витресенчи шыв шĕл! турĕ.

— Ай! Пĕтрĕм! — йынăшса ячĕ хĕрарăм, аран-аран ура çине тăчĕ, йĕпе тумтирлĕскер, уксахласа стена çумĕнчи тенкел çине пырса ларчĕ.

Малалла

Итле, атте, санпа эп сăмахласшăн,

Çич хут виçсе пĕрре татса кала:

Кам айăплă эп йăпăлти пулманшăн,

Пĕр калăпран тухман-и санпала;

Пĕр кукăр-макăрсăр перетпĕр тӳррĕн,

Çук, килĕшмест хăшне сăмах йĕппи...

Атте, мĕн-ма кĕтӳç пулса çӳрерĕн

«Эп генерал» тесе вун çул хушши;

Сисеттĕмччĕ, хăвна çеç йăпататтăн

Хирте хуçа эп хама хам тесе,

Яра куна кĕтӳ хыççăн танккаттăн.

Ял хисепне эс илнĕччĕ çĕнсе.

Кĕркуннепе йĕпе юр-çумăр витĕр,

Тин çеç кун курнă сурăх путекне

Плащ аркипе йăтса киле килеттĕн —

Пĕрре кăна курман ун пеккине.

Кая юлса хуçийĕ тупăнсассăн,

Виç чĕлхепе вăрçаттăн эс ăна.

Пур выльăх та этем пекехчĕ саншăн —

Вĕсен те — чун, паман чĕлхе кăна.

Ял халăхĕ чăнах та хисеплетчĕ,

Пуçлăхсемпе пĕлместĕн пуплеме.

Хăшне-пĕрне сан курассу килместчĕ.

Ача чухне пултарайман пĕлме.

Халь тин çакна эп ăнланма пуçларăм:

Кама тата мĕн-ма эс юратман?

Çын умĕнче мăн кăмăллă пулмарăн,

Этем те саншăн Тур папай пулман.

— Кирлĕ мар мана чăваш чĕлхи.

Лайăх унсăрах мана, — тет вĕçкĕн.

Анчах та туймасть, сисмест хайхи

Пулнине хăй мĕскĕнрен те мĕскĕн.

Шухăшлать çак мĕскĕн: «Чăн этем

Чăвашран писсен çеç эп пулайăп».

Вырăсла пуплет мĕнпур çĕрте,

Пĕлмесен те калаçма пит лайăх.

Тăванне курсассăн, çак пуçтах,

Юлташне сасартăк тĕл пулсассăн,

Сăмсине пăрать унран часрах,

Чăвашла тухмасть унран пĕр сасă.

Вăл тытать хăйне пит айванла,

Вăтанса çӳрет чăваш пулнишĕн.

Ăнланмасть çак мĕскĕн: вăл капла

Нихăçан хисеплĕ пулмĕ çыншăн.

Аттесен чĕлхи вăл — чи хакли,

Чунупа пит чухăн унсăр пулăн.

Чĕлхӳне мансассăн, çын кулли

Пулăн эсĕ, пĕр тымарсăр юлăн.

Маншăн ĕмĕт пулнă эсĕ —

Çутă çăлтăр тӳпере.

Кунĕн-çĕрĕн, тӳсеймесĕр,

Тапнă саншăн çеç чĕре.

Сан çинчен ялан шутлаттăм,

Эс таса тесе чунпа.

Калаçма та вăтанаттăм,

Тĕл пулсассăн çавăнпа.

Çак кунччен анчах сисмерĕм

Сан пирки йăнăшнине,

Пĕлсе те ĕлкĕреймерĕм

Кам чунпа эс пулнине.

Урамра тăратăн, акă.

Аллунта — шур перчетке.

Хура курткă. Вăрăм атă.

Йĕмӳ хĕсĕк те кĕске.

Куçусем кичем, пуш-пушă,

Хĕм сапмаççĕ халь вĕсем.

Сан патна пыма хăрушă:

Хыçăнта — сутенерсем!

Çук, сана эп ятламастăп,

Ху пĕлетĕн хăвăнне.

Анчах, пурпĕр ăнланмастăп

Юххана эс тухнине.

Çак çула епле çитейрĕн?

Эп юратнă-çке сана!

Е тытса пăхас-и терĕн

Симĕс доллар укçана?

Çапла пуль çав!

Çук эп саншăн —

Ют эс маншăн паянран!

Укçалла ӳт сутаканшăн

Вырăн çук ман чунăмра.

Шупашкарти хĕл каçĕ янкăр çутă,

Мерчен пек юр хуллен çеç вĕçкелет.

Савниçĕм, сан çинчен пĕлес килет,

Анчах эс çыраймарăн-çке çыру та...

Тăван яла пĕрремĕш юр витсессĕн,

Сана эп чĕннĕччĕ хире тухма.

«Санпа пĕр тан пыраймăп, —

терĕн эсĕ, —

Пĕлместĕп, — терĕн, —

йĕлтĕрпе шума».

Куçа йăмăхтарсах хĕвел пăхатчĕ,

йĕлтĕр айне пулса юрлатчĕ юр.

Савниçĕм, санпала ман тĕл пуласчĕ, —

Ман чĕрере илемлĕ ĕмĕт пур...

Кăштах вăтаннипе-ши, сиверен-ши, —

Тутăрпала хуплаттăнччĕ сăнна.

Мана куçран пăхмастăн эсĕ темшĕн,

Анчах та эп сăнаттăмччĕ сана.

Хуллен шăватчĕç пирĕн йĕлтĕрсем,

Пирĕн хыçа пĕр мăшăр йĕр юлатчĕ.

Савниçĕм, ман пата килмерĕç çырусем,

Тен, вĕсене илет пуль тепĕр каччă?..

Шăвать çав йĕлтĕр... Шуса ӳкрĕн эсĕ...

Вара каларăн: «Пулăшсам хĕре...

Санпа чухне ман ыратать чĕре,

Тен, иксĕмĕр чухне эпир телейсĕр?..»

Сана ал патăм. Эсĕ хăвăрт тăтăн.

Малалла

Вăтăр çула çитсе те авланма ĕлкĕреймен Анатуль, ялти тракторист, амăшĕ кашни кун ятланипе тарăхса çитрĕ.

— Авлантар-ха мана, Мĕтри тусăм! — терĕ вăл пĕррехинче тăваттă авланса пиллĕк уйрăлма ĕлкĕрнĕ юлташĕн килне пырса. — Тракторпа лайăх ĕçлеме пĕлетĕп пулсан та хĕрсемпе калаçма пĕлместĕп, вăтанатăп.

Чей ĕçсе ларакан кил хуçи ачалăх тусĕ çине куларах пăхса илчĕ.

— Кил, лар сĕтел хушшине! — сĕнчĕ вăл хăнине. — Эпĕ сана çĕрле пулсан — çĕрле, кăнтăрла-тăк — кăнтăрла пулăшма хатĕр. Сӳтсе явар çакăн пирки.

Чей ĕçе-ĕçе сӳтсе явма пикенчĕç. Кӳршĕ чăваш ялĕсенчи хĕрсемпе качча кайса уйрăлнă арăмсене «шĕкĕлчесе» тухнă хыççăн ашшĕ-амăшĕпе çеç пурăнакан Маруç çинче чарăнса тăчĕç.

— Сана килĕшмелле пек туйăнать те-ха çак хусах арăм, — шĕвĕр пӳрнипе маччана тĕллерĕ Мĕтри. — Атя кĕçĕр ун патне каяр! Евчи хамах пулăп.

Анатуль иккĕленсе-турткаланса тăнине курсан, тусĕ ăна хулĕнчен çапса илчĕ:

— Ан хăра! Манпа çухалмăн!

Вĕсем кĕç Мĕтрин «Жигулийĕпе» Палтал ялĕ енне тухса вĕçтерчĕç. Çуллахи çул тусанпа мăкăрланса çеç юлчĕ вĕсен хыççăн.

— Пырăпăр та Маруçăн килне, вăл пире сĕтел хушшине кĕртсе лартатех ĕнтĕ. Мĕншĕн тесен, мана лайăх пĕлет вăл, — вĕрентет Мĕтри тусне, умри рульне çавăркаланă май. — Эсĕ шăп кăна ларăн. Калаçаканни, Маруçа сана качча кайма ӳкĕтлекенни хамах пулăп.

Малалла

Яланхиллех — апостолсем вун иккĕ.

И.Иванов

Яланхиллех — Çĕр çаврăнать пĕр майлă

Хĕвелпеле хăй тĕнĕлĕ тавра.

Усал çынсем Турра та пăталанă,

Ахаль çынна пăталасси — тем мар.

Яланхиллех — вĕрмеççĕ çиле хирĕç.

Яланхиллех — йышра ăс нумайрах.

Яланхиллех — ыйтакана — çил хирĕç.

Касамата чикеççĕ вăйсăра.

Яланхиллех — чура чура çуратĕ,

Яланхиллех — пуян — пуян пепке.

Лаштра юманăн сарăхнă турачĕ.

Йышне хушать вăл чирлe йĕкелпе.

Тĕрĕслĕхе кăшлать суя элекĕ.

Ултав патши — шур урхамах çинче.

Тен, çавăнпах пуль çырăнать элеги —

Çырас тесен те юрату çинчен.

Усалсене юмахсенче тĕплеççĕ,

Юмахсенчех Сар кун çĕршывĕ те.

Аваллăхран тухать ылхаç кĕслеçĕ

Тĕрĕслĕхпе суялăх вăрçине.