Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Чăваш ялĕ ыйхăра,

Çутă уйăх ун çинче.

Уйăх сапнă çутăра

Пит асамлă çут тĕнче.

Шурă юр та халь пăхсан

Кăн-кăваккăн курăнать.

Тӳпере карталанса

Ушкăн çăлтăр çаврăнать.

Мана урăх кирлĕ мар

Нимĕнле асам çĕрсем,

Чи хитри,ак, ман умра —

Тăван ялăн çутисем.

Çил ачи, эс ан вăрат,

Ан шакка кантăксенчен,

Чăваш ялĕ çывăрать,

Ан шавла эс пĕр-пĕччен.

Ырă тĕлĕк тĕлленех,

Ялăм, уйăх çутипе.

Ыран тăрăн эс ирех

Тăнăç пурнăç шавĕпе.

Анне пĕçернĕ çăкăра

Алла илетĕп эпĕ,

Шап-шур алшăллипе вара

Асăрханса витетĕп.

Шăрши ун хăвăрт сарăлать

Пӳртри пур пӳлĕм тăрăх.

Чĕре хаваслăхпа тулать –

Çĕн çăкăрпа пӳрт тулăх.

-Юратнă кăмăллă аннем.

Канса илсем пĕр хушă.

Анчах пĕçернĕ çăкăрсем

Сан аллусем пек ăшă.

Кун каçипе ĕçре ялан,

Çĕр тĕрлĕ ĕç тăватăн.

Ак, халĕ те кăмакаран

Çĕн çăкăр кăларатăн.

Çемçе те техĕмлĕ çăкри

Сĕтел çинчен ан кайтăр,

Ялан-ялан ватти-вĕтти

Ун умĕнче пуç тайтăр.

Ылтăн пусă варрипе

Утмаçул выртать.

Вĕлкĕшет шап-шур кĕпе,

Хĕрача чупать.

Çапăнаççĕ хулсенчен

Йывăр пучахсем.

Куç хĕсеççĕ пур енчен

Утмăлтуратсем

Тап-таса сенкер тӳпе,

Курăнман тăри.

Кĕмĕл çумăр ӳкнĕ пек

Шăранать юрри.

Аттесен çĕрĕсене

Çарурран виçсе,

Ача чупрĕ мал енне

Кайăк пек вĕçсе.

Ман ачалăхăн тĕнчи

Кайрĕ пуль унпа,

Ылтăн тулă хушшинчи

Ансăр сукмакпа.

Авăнăн пĕрремĕшĕ. Паян ирпе кĕр енне кайнă хĕвел те юлашки шевлисене ачасене парнеленĕн савăнăçлăн пăхать. Çăвĕпе те ача-пăча сасси ир-ирех янраман. Паян кĕтӳ хăваланă хыççăнах ачасен сассине илтме пулать. Çук-ха, пурте те мар, ытларах пĕрремĕш хут шкул алăкĕн хăлăпне уçакан ачасем ир-ирех тăнă. Хĕвел хăйĕн ăшшине çĕр çине сапалама тытăнсан шкул форми тăхăннă, аллисене чечек çыххисем тытнă ачасем шкулалла утма тытăнчĕç.

Кăçал Алиса шкул пĕтерни виççĕмĕш çул. Ытти çулсенче çакăн пек ӳкерчĕке сăнасах кайманччĕ вăл. Ытла та тунсăхлăн курăнать-çке ку. Халь çĕнĕрен тепĕр хут шкул парти хушшине ларĕччĕ вăл. Мĕншĕн васканă-ши вăл шкул пĕтерме? Ах, епле хăвăрт шкултан вĕренсе тухса каяс килетчĕ унăн. Чăн та, ăсату каçĕ хыççăн тепĕр куннех Шупашкара тухса кайнăччĕ вăл. Чăваш патшалăх университетне вĕренме кĕчĕ. Кăçал виççĕмĕш курса куçрĕ. Пĕлӳ кунĕ хыççăнах Шупашкар районĕнчи пĕр яла çĕрулми кăларма илсе каятпĕр терĕç те, пĕр икĕ кун ытларах килте пурăнса юлас-ха терĕ. Çавăнпа паян шкула каякан ачасем çине тунсăхлăн пăхса ларать.

— Çук, капла мар, иртерех каяс пулĕ хулана. Общежитие вырнаçнă пулсан та, юлташсемпе паллашас. Тен, çĕннисене ярса панă. Темлисем лекеççĕ-ха тата. Çĕрулми çине тухса кайиччен çĕннисене курса юлас, — çакăн пек шухăшсемпе çула пуçтарăнма тытăнчĕ.

Малалла

Çапăçу хирне ăсатрĕ амăш ывăлне.

Çĕнтерсе килме пиллерĕ паттăр çарпуçне:

«Турăпа пĕрле ялан пул. Вăл сыхлатăрах.

Çĕнтерӳпеле эс таврăн, ывлăм, хăвăртрах...»

Çĕршыва сыхлама кайрĕç паттăр ывăлсем,

Вĕсене килте кĕтеççĕ ватă амăшсем.

Тăшмана çапса аркатрĕç юнлă вăрçăра,

Çарпуçне çĕмрен амантрĕ пĕр çапăçура.

Амашне часах пĕлтерчĕç нукерсем çакна,

«Эс пехил пани пит кирлĕ», — терĕçĕ ăна.

Ăмăрткайак пулса вĕçрĕ амăш ун патне,

Куççульпе çуса тасатрĕ ывлĕн суранне.

Çавăнтах суран ӳт илчĕ, сиплĕ вăй тупса,

Ывлĕ амăшне тав турĕ, сывалса тăрса.

...Амăшне паян мухтатăп хамăн сăвăра,

Ывалне телей сунатăп çакă пурнăçра.

03.05.2007.

Çумăр умĕн шыв-шур хуп-хура,

Çул юппи курăнмасть тăвăл витĕр.

Вăрçă хирĕ выртать пек умра,

Паттăрсем йыхăраççĕ пек: «Килĕр!»

Эп туятăп хама салтакла,

Пĕтĕм йăх пирĕн — вăрçă салтакĕ.

Аслисем хывнă çул-сукмака

Манăн аттăм та сулăмлăн тапĕ.

Несĕлсем юн юхтарнă çĕре

Йыш тĕппин пуç таймашкăн пур тивĕç

Çавăнпа çулăмланнă чĕре

Туртăнать тăвăлпа вута хирĕç.

Шалкăм çумăр çапсан пĕр-ик кас

Тăвăл иртĕ те — пĕлĕт çуталĕ...

Каймаллах! Чун ыйтни вăл — приказ.

Каймасассан, Çĕршывăм мĕн калĕ?

Пурăннăçемĕн кăткăсрах кунçулăмăр —

Пăшăрхану та, шухăш та нумай.

Хĕвеллĕ-и кунсем е çиллĕ-çумăрлă —

Куç хăнăхать витĕртерех курма.

Усалсĕмпе ырсем, чеелĕхпе тӳркăмăл

Ик çар çынни пек хирĕç тĕл пулсан

Тытăçăва кĕрсе каймашкăн çăмăл —

Тăрас килмест сив турăш пек пăхса.

Чее ăсчахсене эп ăмсанмастăп:

Ирсĕрлĕхе курмиш этем — усал.

«Пĕлместĕн пурăнма» тесе ан асăн,

Суя килпет туянмăп чыс сутса.

Çак çĕр çинче çулсем нумай та аслă.

Çулсем хĕресленеççĕ тĕл пулса.

Кашни çул юппинчех, çĕн алăк каснăн,

Виçсе хаклатăп пĕтĕм пурнăçа.

Кашни çын çуралсанах

Хăй çăлтăрĕ çуралать,

Çавăнпа та яланах

Вăл ăна куç пек сыхлать.

Эпĕ те хам çăлтăрпа

Кашни каçах тĕл пулап.

Пурнăçăм шăпи çинчен

Чун уçса унпа пуплеп.

Пин-пин çăлтăр хушшинче

Манăн çăлтăр ялкăшать.

Çакă çутă тĕнчере

Мана турă пек сыхлать.

Ман çăлтăрăм, ĕмĕр çун,

Манпа юнашар эс пул.

Мана тĕрĕс çул эс сун,

Манран нихăçан ан юл.

Шкултан таврăннă-таврăнманах çак хĕр компьютер умне кĕрсе ларма юратать. Ашшĕпе амăшĕн сăмахĕсене хăлхана та чикмест вăл юлашки вăхăтра. Ку хĕр — вун çичĕ çулхи Настя. Истори урокĕсенче çăвар карса ларнипе нумай вăрçăра мĕн пулса иртнине пĕлмест те, пĕлес те килмест пуль унăн.

Пĕррехинче каçхине ашшĕпе амăшĕ ăна вĕренмен пирки питĕ ятларĕç. Настя куна тӳсеймен пирки пӳртрен алăка тапса уçса тухса тарчĕ.

Тĕлĕнмелле уçă та таса çу уйăхĕнчи уй! Уйăх çутипе тĕттĕм те мар. Акă çăлтăрсем тӳпере выляççĕ. Çак илемлĕ тӳпене сăнаса выртать Настя уй варринче. Ашшĕпе амăшне тарăхса вăл çакăнтах çитнĕ иккен. Кунта сана никам та вăрçмасть, никам та тарăхтармасть, никам та ниме те вĕрентмест… Çăлтăрсем çине пăхса шухăша каять хĕр. «Мĕн кăна курман-ши эсир? Анчах мана кун пек кӳрентернине пĕлместĕр пуль… Ма вăрçăра мар-ха эпĕ? Нимĕн те шеллемĕттĕм… Нимĕн те кирлĕ мар мана…»

Çăлтăрсем пĕр-пĕринпе куç хупмалла выляççĕ. Ытти çăлтăрсем хушшинче пĕри питĕ уйрăлса тăрать. Тĕсĕпе те (çап-çутă), выляса тăнипе те, пысăкăшĕпе те (çав тери пысăк). Сасартăк ку Çăлтăр тӳпе тăрăх куçма пуçлать. Уй тĕлĕнмелле çуталса каять. Куçне уçасшăн — уçаймасть Настя, нимĕн те ăнланмасть, чĕре вăйлăран та вăйлăрах тапма пуçлать. Ниçта кайса кĕреймесĕр тăнне çухатать…

Малалла

Ман лира чĕлĕхĕ ним систермесĕр татăлчĕ.

Ман юрату юрри çухалчĕ тĕлĕк пек.

Çĕн юрă турăм, анчах вăл та такăнче,

Чун-чĕрери кĕвве çухатрăм пĕтĕмпех.

Эп лирăна юсатăп, юрăсем юрлас тесе.

Чĕлĕхсене сыпатăп та...

Тĕвви юлать.

Шыратăп ир те каç савни тупас тесе.

Анчах çĕнни тупсан та...

Малтанхи асрах юлать.